Dollar Vs Rupee : ડોલરને ટક્કર આપશે ભારત, 64 દેશો સાથે રૂપિયામાં થશે બિઝનેસ

વિદેશથી વેપારમાં ડોલરની નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે ભારત દ્વારા લેવાયેલું પગલું અસરકારક સાબિત થઈ રહ્યું છે. રશિયા સાથે રૂપિયામાં વેપાર શરૂ થયા બાદ દેશમાં 17 વોસ્ટ્રો(Vostro Account) એકાઉન્ટ ખોલવામાં આવ્યા છે અને ઈઝરાયેલ, જર્મની જેવા વિકસિત દેશો સહિત 64 દેશોએ રૂપિયા દ્વારા વેપાર કરવા માટે રસ દાખવ્યો છે. આરબીઆઈએ જુલાઈ 2022 માં ડોલર પર નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે રૂપિયામાં ટ્રેડ સેટલમેન્ટ સિસ્ટમનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો.

યુરોપિયન યુનિયનમાં સમાવિષ્ટ દેશ જર્મની પ્રથમ વખત એશિયાના કોઈપણ ચલણ એટલે કે ભારતીય રૂપિયા સાથે વ્યાપાર કરવા આગળ આવ્યો છે, જો ભારતનો રૂપિયો 30 થી વધુ દેશો સાથે કારોબાર કરે છે, તો આવી સ્થિતિમાં તે આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારી ચલણનું સ્વરૂપ લઈ શકે છે.

પડોશી દેશો બેંકોના સંપર્કમાં છે

પ્રારંભિક તબક્કામાં રશિયા બાદ શ્રીલંકાએ પણ ભારતીય રૂપિયામાં વેપાર કરવા માટે સંમતિ દર્શાવી હતી. જ્યારે હવે આફ્રિકાના ઘણા દેશો અને બાંગ્લાદેશ, નેપાળ અને મ્યાનમાર જેવા પડોશી દેશો રૂપિયામાં વેપાર કરવા ઇચ્છુક દેશોમાં સામેલ છે. આ દેશો તેમના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં ડોલરની અછતનો સામનો કરી રહ્યા છે. જ્યારે તાજિકિસ્તાન, ક્યુબા, લક્ઝમબર્ગ અને સુદાન પણ રૂપિયામાં વેપાર સેટલ કરવા માટે વાતચીત કરી રહ્યા છે.

આ ચાર દેશોએ રૂપિયામાં ટ્રેડ સેટલમેન્ટ માટે ખાસ વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ માટે પગલાં લીધાં છે. આ દેશો ભારતમાં આવા ખાતાઓ ચલાવતી બેંકોના સંપર્કમાં છે. મોરેશિયસ અને શ્રીલંકા જેવા દેશો માટે સ્પેશિયલ વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટને આરબીઆઈ દ્વારા પહેલાથી જ મંજૂરી આપવામાં આવી છે.

તે એટલું સરળ નહીં હોય

રૂપિયામાં આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારને માન્યતા મળવાથી ભારતને ઘણા મોરચે ફાયદો થશે. જો તે સફળ થાય છે, ક્રૂડ ઓઇલ સહિત આયાત કરવામાં આવતી મોટાભાગની ચીજવસ્તુઓની ચૂકવણી રૂપિયા દ્વારા જ કરવામાં આવશે. અત્યારે ભારત આ માટે દર વર્ષે અબજો ડોલર ખર્ચે છે. આ સિવાય ઘણા વિદેશી વ્યવહારો ડોલરમાં ચૂકવવામાં આવે છે.

અત્યારે ભારત ડોલરની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં રૂપિયાનું વેચાણ કરે છે. પરંતુ તે એટલું સરળ પણ નથી. INR સંપૂર્ણપણે કન્વર્ટિબલ નથી અને તેથી ખરીદદાર શોધવાનું ઘણીવાર મુશ્કેલ હોય છે. બીજી તરફ ભારતીય રૂપિયાની સરખામણીમાં USDની માગ વધુ છે. તેનો પુરવઠો ફેડ દ્વારા નિયંત્રિત છે.

રૂપાંતરણ ફી પર બચત થશે

રૂપિયામાં વેપાર વધવાથી, આરબીઆઈને બદલામાં INR માટે ખરીદદાર શોધવાની જરૂર રહેશે નહીં. આ પગલાથી ભારતીય રૂપિયાની માગ વધશે. આંતરરાષ્ટ્રીય બેંકોને કન્વર્ઝન ફી ન મોકલીને જે રકમ એકઠી થશે, તે આખરે દેશના વિકાસમાં ઉપયોગી થશે. ભારતની રૂપિયો ટ્રેડ સેટલમેન્ટ મિકેનિઝમ એ આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવહારો માટે ડોલર અને અન્ય મુખ્ય ચલણોને બદલે રૂપિયાનો ઉપયોગ કરવાની રીત છે.

માલ અને સેવાઓની આયાત અને નિકાસ માટે દેશોએ વિદેશી ચલણમાં ચૂકવણી કરવી પડે છે. યુએસ ડોલર વિશ્વમાં સૌથી વધુ સ્વીકૃત ચલણ હોવાથી, મોટાભાગના વ્યવહારો ડોલરમાં થાય છે. છેલ્લા કેટલાક મહિનામાં ડૉલરની મજબૂતાઈને કારણે વિશ્વના ઘણા દેશો માટે આયાત મોંઘી થઈ રહી છે. આથી વૈકલ્પિક રૂપે તાત્કાલિક જરૂરિયાત બનાવે છે.

Vostro એકાઉન્ટની મદદથી, કોઈપણ દેશ ભારત સાથેની આયાત અથવા નિકાસની કિંમત ચૂકવવા માટે રૂપિયાનો ઉપયોગ કરી શકે છે. આ એકાઉન્ટ દ્વારા, તમે સામાન અને સેવાઓનું ઇનવોઇસ ખૂબ જ સરળતાથી મેળવી શકો છો. આનાથી યુએસ ડોલર પરની નિર્ભરતા પણ ઘટશે.

વેપાર કેવી રીતે થશે

જો કોઈ ભારતીય ખરીદદાર વિદેશી વેપારી સાથે રૂપિયામાં વ્યવહાર કરવા માંગે છે, તો રકમ Vostro એકાઉન્ટમાં જમા થશે. જ્યારે ભારતીય નિકાસકારે પૂરા પાડવામાં આવેલ માલ માટે ચૂકવણી કરવાની જરૂર હોય, ત્યારે આ Vostro એકાઉન્ટમાંથી કાપવામાં આવશે અને રકમ નિકાસકર્તાના ખાતામાં જમા કરવામાં આવશે.

વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું

વિદેશી બેંક ખાસ વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ ખોલવા માટે ભારતમાં AD બેંકનો સંપર્ક કરી શકે છે, ત્યારબાદ ભારતીય AD બેંક RBI પાસેથી મંજૂરી માંગશે. સ્પેશિયલ રૂપી વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ આરબીઆઈ દ્વારા આપવામાં આવેલી મંજૂરી બાદ એડી બેંક ઓફ ઈન્ડિયામાં કાર્યરત થશે. બંને પક્ષો વચ્ચે રૂપિયામાં વેપાર શરૂ થવાથી, ચલણનો વિનિમય દર બજાર દર પર નક્કી કરવામાં આવશે.

17 ભારતીય બેંક શાખાઓએ રૂપિયામાં વિદેશી વેપારની સુવિધા માટે વિદેશમાં ભાગીદાર મર્ચન્ટ બેંકો સાથે વિશેષ વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ્સ ખોલ્યા છે. 12 ભારતીય બેંકોની યાદીમાં યુકો બેંક, ઇન્ડસઇન્ડ બેંક લિમિટેડ, યુનિયન બેંક ઓફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ, કેનેરા બેંક લિમિટેડ, HDFC બેંક લિમિટેડ, યસ બેંક લિમિટેડ, સ્ટેટ બેંક ઑફ ઇન્ડિયા, IDBI બેંક લિમિટેડનો સમાવેશ થાય છે.

આ ફાયદા છે

1. ક્રોસ બોર્ડર ટ્રાન્ઝેક્શનમાં રૂપિયાનો ઉપયોગ ભારતીય વેપાર માટે જોખમ ઘટાડશે.
2. ચલણની અસ્થિરતા સામે રક્ષણ માત્ર વ્યાપાર કરવાની કિંમતમાં ઘટાડો કરતું નથી, પરંતુ તે વધુ સારી રીતે વ્યાપાર વૃદ્ધિને પણ સક્ષમ બનાવે છે.
3. આનાથી વૈશ્વિક સ્તરે ભારતીય વ્યાપાર વધવાની શક્યતાઓ સુધરે છે.
4. તે વિદેશી હૂંડિયામણ અનામત રાખવાની જરૂરિયાતને પણ ઘટાડે છે. ખાસ કરીને ડૉલરના ભંડારને જોતા.
5. વિદેશી વિનિમય અનામત વિનિમય દરની અસ્થિરતાને રોકવામાં મદદ કરે છે.
6. વિદેશી હૂંડિયામણ પરની નિર્ભરતા ઘટાડીને, ભારત બાહ્ય પ્રભાવો પ્રત્યે ઓછું સંવેદનશીલ બનશે..એટલે કે, ડોલરમાં વધારો અથવા ઘટાડો થવાને કારણે કોઈ અસર થશે નહીં.