રામ ‘રાહ’: છઠ્ઠા અંકમાં વાંચો, ભગવાન રામની પંચવટી સુધીની યાત્રા, જ્યાં સીતાનું થયું હતું અપહરણ

TV9 ડિજિટલની વિશેષ શ્રેણી રામ રાહમાં, અમે તમને તે સફર પર લઈ જઈ રહ્યા છીએ જેના પર ભગવાન રામ સેંકડો વર્ષ પહેલાં ચાલ્યા હતા. પોતાના મહેલો અને રાજપાટ છોડીને ભગવાન રામે 14 વર્ષના વનવાસમાં (Ram Van Gaman) હજારો કિલોમીટરનો પ્રવાસ કર્યો હતો. આ સીરિઝ દ્વારા અમે તમને ભગવાન રામ તેમના વનવાસ દરમિયાન તે સ્થળો વિશે જણાવી રહ્યા છીએ. અત્યાર સુધી આપણે અયોધ્યાથી છત્તીસગઢ સુધીનો રસ્તો જોયો છે, જ્યાં ભગવાન રામના 14 વર્ષમાંથી લગભગ 11 વર્ષનો વનવાસ પસાર થયો હતો. એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામ હાલના છત્તીસગઢની આસપાસ 10 વર્ષ જીવ્યા હતા.

આ પછી તેણે દક્ષિણ ભારતની જેમ પોતાનો પ્રવાસ લંબાવ્યો અને તે ઓરિસ્સા, તેલંગાણા થઈને મહારાષ્ટ્ર પહોંચ્યો. મહારાષ્ટ્રમાં પણ ભગવાન રામે લાંબો સમય વનવાસ વિતાવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં, આજે અમે તમને છત્તીસગઢથી મહારાષ્ટ્ર સુધીના પ્રવાસ વિશે જણાવીશું, જે ભગવાન રામે તેમના વનવાસ દરમિયાન માતા સીતા અને ભાઈ લક્ષ્મણ સાથે કર્યો હતો.

આ સિવાય શ્રેણીના પહેલા ભાગ-1માં ભગવાન રામની અયોધ્યાથી જનકપુર (નેપાળ) સુધીની યાત્રા વિશે પણ જણાવવામાં આવ્યું છે, જ્યારે તેમણે સીતા વિવાહ માટે મુનિ વિશ્વામિત્ર સાથે આ માર્ગ નક્કી કર્યો હતો. આ શૃંખલામાં તમને ખબર પડશે કે ભગવાન રામ ક્યારે અયોધ્યાથી વનવાસ માટે નીકળ્યા, કયા રસ્તેથી તેઓ લંકા પહોંચ્યા અને આજે તે સ્થળોની શું સ્થિતિ છે અને ત્યાં રામાયણ સાથે જોડાયેલી ઘટનાઓ શું છે.

ગયા અંકમાં શું કહેવામાં આવ્યું હતું?

જો આપણે છેલ્લા અંક એટલે કે ભાગ-5ની વાત કરીએ તો આમાં આપણે છત્તીસગઢના કેટલાક એવા સ્થળો વિશે જણાવ્યું હતું, જ્યાં રામના આગમનની કથાઓ પ્રચલિત છે. વાસ્તવમાં, ભગવાન રામના તીર્થસ્થાનો પર સતત 48 વર્ષથી સંશોધન કરી રહેલા ડો. રામ અવતાર દ્વારા લખાયેલા પુસ્તક વનવાસી રામ અને લોક સંસ્કૃતિ અનુસાર અને તેમની વેબસાઈટ અનુસાર, એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામનો મહત્તમ સમય એટલે કે દંડકારણ્યમાં લગભગ 10 વર્ષ વિતાવ્યા હતા અને આ આજનું છત્તીસગઢ છે. આ દરમિયાન તેમણે ઘણા આશ્રમોની મુલાકાત લીધી હતી. જેની માહિતી આ અંકમાં આપવામાં આવી છે. તમને જણાવી દઈએ કે છેલ્લા બે અંકોમાં જે દસ વર્ષ વિશે કહેવામાં આવ્યું છે, રામાયણમાં તે સ્થાનોનું કોઈ વર્ણન નથી. તે માત્ર લોકોની વાર્તાઓ પર આધારિત છે.

પાંચમો અંક: રામ ‘રાહ’: ભગવાન રામ છત્તીસગઢના આ સ્થળોએ રહ્યા હતા… મોટાભાગના વર્ષોનો વનવાસ અહીં જ કાપવામાં આવ્યો હતો

આ અંકમાં શું હશે?

આ અંકમાં, આપણે છત્તીસગઢથી નાસિક સુધીનો રસ્તો નક્કી કરીશું, જેમાં ઓરિસ્સા, તેલંગાણા અને મહારાષ્ટ્રના તે સ્થાનો વિશે જણાવવામાં આવશે. જ્યાં ભગવાન રામ વનવાસ દરમિયાન એકવાર ગયા હતા. આ અંકમાં પંચવટી સુધીની યાત્રા વિશે માહિતી આપવામાં આવશે. જ્યાં સીતાહરણના કિસ્સાઓ સંબંધિત છે. આવી સ્થિતિમાં, આજે તમને સીતાહરણ પહેલાની યાત્રા વિશે જણાવવામાં આવશે. જેમાં રામાયણના એપિસોડ ઓરિસ્સાના કોરાપુટ, તેલંગાણાના ખમ્મમ, નાંદેડ અને મહારાષ્ટ્રના નાસિક જેવા સ્થળો સાથે જોડાયેલા છે.

ચાલો છત્તીસગઢથી આગળની યાત્રાએ જઈએ…

1. કોરાપુટ– એવું માનવામાં આવે છે કે છત્તીસગઢના કોન્ટા પછી ભગવાન રામે ઓરિસ્સા તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે કોરાપુટના ગુપ્તેશ્વર રામગિરિમાં રામગિરિ પર્વત પર શ્રી રામના આગમનનું પવિત્ર પ્રતીક છે.
2. મલ્કાનગિરી– ઓરિસ્સાના મલ્કાનગિરીમાં ખૈરપુટ બલી મેળા અને ગોવિંદ પલ્લી રોડ પર ખૈરપુટ નામનું ગામ છે. તેમાં પ્રાકૃતિક પૂલ છે અને આ કુંડ માટે કહેવાય છે કે માતા સીતા અહીં સ્નાન કરતા હતા. આ ઉપરાંત આ કુંડમાં જોવા મળતી માછલીઓની વાર્તા પણ માતા સીતા સાથે જોડાયેલી છે. આ સિવાય ખૈરપુટમાં અમ્મા કુંડથી 15 કિમી દૂર સીતા કુંડ પણ છે અને અહીં માતા સીતાની તલવાર આજે પણ ઠકુરાઈનની તલવારના નામે પૂજાય છે.
3. બાલીમેલા (મલ્કાનગિરી) – આ સ્થાન વિશે ઘણી વાર્તાઓ છે અને બાલી મેળા સુગ્રીવના ભાઈ બાલી સાથે સંકળાયેલું છે. તેની નજીક મલ્લિકેશ્વર નામનું મંદિર છે, જ્યાં ભગવાન શિવની પૂજા થતી હતી. ખાસ વાત એ છે કે અહીંના આદિવાસીઓ માને છે કે આ કિષ્કિંધા છે. તેથી તેની આસપાસ બાલી સાથે જોડાયેલી વાર્તાઓ કહેવામાં આવે છે.
4. શબરી સલેરુ સંગમ (મલ્કાનગિરી) – અહીં સલેરુ અને શબરી નદીઓનો પવિત્ર સંગમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે માતા સીતાજીએ અહીં સ્નાન કર્યું હતું અને આ નદીના કિનારે આગળ યાત્રા કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. આ નદીનો આગળનો ભાગ, જે તેલંગાણામાં પણ છે, તે પણ ભગવાન રામ સાથે જોડાયેલો છે.
5. કોનાવરમ (ખમ્મમ) – અહીં શબરી અને ગોદાવરી નદીઓનો સંગમ છે. એવું કહેવાય છે કે તેની નજીક સીતા રામ સ્વામી દેવસ્થાન છે, જ્યાં ભગવાન રામ થોડો સમય રોકાયા હતા. તેની નજીક ભદ્રાચલમથી થોડે દૂર પર્ણશાળા છે. જેના માટે ભગવાન રામે અહીં થોડા દિવસો માટે નિવાસ કર્યો હોવાનું કહેવાય છે.
6. પર્ણશાળા એક એવી જગ્યા છે, જેના વિશે બીજી ઘણી વાર્તાઓ પણ પ્રસિદ્ધ છે. ઘણા લોકો માને છે કે પંચવટી અહીં છે અને અહીંથી માતા સીતાનું અપહરણ કરવામાં આવ્યું હતું. ઘણા દસ્તાવેજો કહે છે કે પંચવટી નાસિકમાં છે. પર્ણશાળાની નજીક પણ કેટલીક એવી જગ્યાઓ છે, જેના માટે કહેવાય છે કે ત્યાં ભગવાન રામની ઝૂંપડી હતી. માતા સીતાને હરણ તરફ ઈશારો કરતી બતાવવામાં આવી છે. એવું કહેવાય છે કે રાવણે અહીંથી સીતાનું અપહરણ કર્યું હતું.
7. કંદકુર્તી (નિઝામાબાદ) – નિઝામાબાદથી લગભગ 30 કિમી દૂર ગોદાવરી માજરા અને હલ્દીહોલ નદીઓનું સંગમ સ્થાન છે. એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામ તેમના વનવાસ દરમિયાન અહીં આવ્યા હતા.
8. શ્રી રામ મંદિર (બાસર) – બાસર માટે એવું કહેવાય છે કે આ તે સ્થાન છે, જ્યાં પહેલા રાજા દશરથ પણ આવ્યા હતા અને ત્યારબાદ ભગવાન રામ ગયા હતા. કહેવાય છે કે આ તે સ્થાન છે જ્યાં પુત્રેષ્ઠી યજ્ઞનો સંકલ્પ થયો હતો.
9. રાલેગાંવ (યવતમાલ) – આ પછી મહારાષ્ટ્રનો રસ્તો શરૂ થાય છે. રાલેગાંવમાં માતા સીતાનું મંદિર છે. સીતાજીના શ્રાપને કારણે હજુ પણ આ ગામમાં ઘઉંનું ઉત્પાદન થતું નથી અને આ સિવાય પણ આ ગામમાં અનેક પ્રકારની કથાઓ પ્રચલિત છે. આ સિવાય યવતમાલમાં નાંદેડની સરહદ પાસે અંકેશ્વર નામના સ્થળે ઋષિ શરભંગનો આશ્રમ છે. રામ પરિવાર અહીંથી પસાર થયો હતો.
10. રામેશ્વર માહુર (નાંદેડ)- આ સ્થાન માટેની કથા પ્રચલિત છે કે ભગવાન રામે અનેક આશ્રમોની મુલાકાત લીધા બાદ અહીં એક દિવસ આરામ કર્યો અને ભગવાન શિવની પૂજા કરી. તેની નજીક એક જગ્યા છે જેનું નામ મુરડેશ્વર છે. આ સ્થાન માટે એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામના દર્શન કરવા શિવ અહીં ફર્યા હતા અને તેથી તેને ‘મુરડેશ્વર’ કહેવામાં આવે છે.
11. સિંદખેડ રાજા (બુલઢાણા) – બુલઢાણા જિલ્લાના સિંદખેડ રાજામાં એક ખૂબ જ પ્રાચીન શિવ મંદિર છે. કહેવાય છે કે તેની સ્થાપના ભગવાન રામે કરી હતી.
12. નાગરતાસ મંદિર (જાલના) – આ સ્થાન માટે કહેવાય છે કે ભગવાન રામે અહીં શેવલી પાસે ખેડૂતોને હળ ચલાવતા શીખવ્યું હતું અને શિવની પૂજા કરી હતી. આવી સ્થિતિમાં આજે પણ ખેડૂતો શિવ મંદિરમાં પૂજા કરે છે અને હળની પૂજા કરવામાં આવે છે. તેની નજીક શેવલી તાલુકા નામનું એક સ્થળ છે, જેના માટે કહેવાય છે કે ભગવાન રામે અહીં શંભુ નામના રાક્ષસનો વધ કર્યો હતો. સાથે જ રામતીર્થમાં દશરથજીનું શ્રાદ્ધ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે.
13. રક્ષાભુવન (બીડ) – શનેશ્વર મંદિર વિશે કહેવાય છે કે અહીં શનિદેવની સાડાસાતી શ્રી રામ પર લાગી હતી. તેમણે અહીં શનિદેવની વિશેષ પૂજા કરી હતી. આજે પણ શનિદેવને શાંત કરવા માટે દૂર-દૂરથી લોકો ગોદાવરીના કિનારે શનિદેવની પૂજા કરવા આવે છે.
14. પાટૌડા (નાસિક) – પંચવટીના રોકાણ દરમિયાન, શ્રી રામ આસપાસના વિસ્તારોમાં ફરતા હતા. ત્યારે તેમણે પાટૌડા ગામમાં રામેશ્વર લિંગની સ્થાપના કરી હતી. આજે પણ અહીં સ્થાપિત શિવલિંગમાં હંમેશા જળ રહે છે. નજીકમાં એક પ્રાચીન અગસ્ત્યેશ્વર આશ્રમ છે. કહેવાય છે કે અહીં શ્રી રામ અને અગસ્ત્ય મુનિની મુલાકાત થઈ હતી. ભગવાન પંચવટી જવા વિશે રામચરિતમાનસમાં પણ લખ્યું છે.

संतत दासन्ह देहु बड़ाई। तातें मोहि पूँछेहु रघुराई।।

है प्रभु परम मनोहर ठाऊँ। पावन पंचबटी तेहि नाऊँ।।

दंडक बन पुनीत प्रभु करहू। उग्र साप मुनिबर कर हरहू।।

बास करहु तहँ रघुकुल राया। कीजे सकल मुनिन्ह पर दाया।।

चले राम मुनि आयसु पाई। तुरतहिं पंचबटी निअराई।।

આગામી અંકમાં શું થશે?

હવે પછીના અંકની વાત કરીએ તો પંચવટીની વાર્તાઓ હવે પછીના અંકમાં જણાવવામાં આવશે. જેમાં સીતા હરણની વાર્તા કહેવામાં આવી છે. ત્યારપછીની યાત્રામાં રામ-લક્ષ્મણ સીતાજીને શોધવાનું વર્ણન છે. જેમાં જણાવીશું કે ભગવાન રામે સીતાજીને ક્યાં-ક્યાં શોધ્યા હતા.

(લેખમાં આપેલી માહિતી ડૉ. રામ અવતારના સહયોગથી મેળવવામાં આવી છે. ડૉ. રામ અવતારે ભારત સરકારના માનવ સંસાધન વિકાસ વતી વનવાસી રામ અને લોક સંસ્કૃતિ પર તેની અસર વિષય પર સંશોધન યોજનાની મંજૂરી મળ્યા બાદ સંશોધન કરવામાં આવે છે. રામ વન ગમનની યાત્રાની પણ મુલાકાત લીધી અને ભગવાન રામ સાથે જોડાયેલા સ્થળોની મુલાકાત લીધી. આ માહિતી તેમના પુસ્તકમાં પણ આપી છે અને આ માહિતી વેબસાઈટ પર પણ છે. તેથી તેમના સહકારથી આ શ્રેણી બનાવવામાં આવી છે.)