UPI પેમેન્ટ, પેટીએમ અને Digital Rupee માં શું છે તફાવત ? સરળ ભાષામાં સમજો

ભારતમાં હવે લોકો પોકેટ વોલેટમાં નહીં પણ પેમેન્ટ વોલેટમાં પૈસા લઈને ચાલશે અને તે 1 ડિસેમ્બરથી શરૂ થવા જઈ રહ્યું છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા 1 ડિસેમ્બરથી રિટેલ ડિજીટલ રૂપિયાને પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે લોન્ચ કરવા જઈ રહી છે. પાયલોટ પ્રોજેક્ટ દરમિયાન, રિટેલ ડિજિટલ રૂપિયાના વિતરણ, ઉપયોગ અને તૈયારીની સમગ્ર પ્રક્રિયાનું સંપૂર્ણ પરીક્ષણ કરવામાં આવશે.

રિઝર્વ બેંકની આ ડિજિટલ કરન્સીને સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી નામ આપવામાં આવ્યું છે. પરંતુ ડિજિટલ રૂપિયાનું નામ સાંભળતા જ તમારા મનમાં આ પ્રશ્ન ઘૂમી રહ્યો હશે કે જો તેની શરૂઆત હવે થઈ રહી છે, તો પછી આપણે Paytm, Google Pay અને Phone Pay માં અત્યાર સુધી શું કરતા હતા?

UPI અને ડિજિટલ રૂપિયા વચ્ચેનો તફાવત

આજના સમયમાં, આપણે કોઈપણ દુકાન પર તમામ પ્રકારના ઈ-વોલેટ્સમાંથી UPI નો ઉપયોગ કરીને ચુકવણી કરીએ છીએ. પરંતુ તેને ડિજિટલ કરન્સી કહી શકાય નહીં, કારણ કે UPI દ્વારા ટ્રાન્સફર કરાયેલા નાણાં માત્ર ફિઝિકલ ચલણ દ્વારા જ ચાલે છે. આનો અર્થ એ છે કે UPI ચુકવણી માટે વપરાતી ચલણ વર્તમાન ફિઝિકલ ચલણની સમકક્ષ છે. ડિજિટલ રૂપિયો પોતે જ અંતર્ગત ચુકવણી હશે, જેનો ઉપયોગ ચલણને બદલે ડિજિટલ ચૂકવણી માટે કરી શકાય છે.

ટ્રાન્ઝેક્શન રિઝર્વ બેંક કરશે

રિઝર્વ બેંક દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલ E-Rupee ડિજિટલ ટોકન તરીકે કામ કરશે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, CBDC એ RBI દ્વારા જારી કરાયેલ ચલણી નોટોનું ડિજિટલ સ્વરૂપ છે. હવે UPI અને ડિજિટલ રૂપિયા વચ્ચેનો બીજો તફાવત સમજો.

વાસ્તવમાં, UPI ચુકવણી ડાયરેક્ટ બેંક એકાઉન્ટ ટુ બેંક એકાઉન્ટ છે. રિઝર્વ બેંકે ડિજિટલ રૂપિયા માટે કહ્યું છે કે પાયલોટ પ્રોજેક્ટમાં સામેલ બેંકોના ડિજિટલ વોલેટ દ્વારા તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. UPI વિવિધ બેંકો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે અને આ બેંકો રિઝર્વ બેંકની દેખરેખ હેઠળ કામ કરે છે. પરંતુ તમારા ડિજિટલ રૂપિયાનું સીધું સંચાલન અને દેખરેખ રિઝર્વ બેંક દ્વારા કરવામાં આવશે. બાકીની બેંકો તેના વિતરણમાં સામેલ થશે. એટલે કે કંટ્રોલ આરબીઆઈના હાથમાં રહેશે.

કોણ ચૂકવણી કરી શકે છે

ડિજિટલ રૂપિયાના વ્યવહારો પર્સન ટુ પર્સન (P2P) અને પર્સન ટુ મર્ચન્ટ (P2M) બંને રીતે કરી શકાય છે. આ સિવાય, જો તમારે વેપારીને ચૂકવણી કરવી હોય, તો તમે તેની પાસે હાજર QR કોડને સ્કેન કરી શકો છો અને ચુકવણી કરી શકો છો. તો ખાલી એટલું સમજી લો કે દેશની પોતાની ડીજીટલ કરન્સી શરૂ થવાની છે. કારણ કે આપણા ઓનલાઈન પેમેન્ટ ફિઝિકલ ચલણથી ચાલે છે.

Paytm-Google Pay સાથે કોઈ મુકાબલો નથી

એક અહેવાલ અનુસાર, નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે ડિજિટલ રૂપિયો Paytm અને Google-Pay જેવા મોબાઈલ વોલેટ સાથે કોઈ સ્પર્ધા નથી. ડિજિટલ રૂપિયો એ ચુકવણીની નવી રીત છે. આ અંતર્ગત તમારે એક વખત બેંકમાંથી ડિજિટલ રૂપિયા ખરીદવા પડશે. તે પછી તમે વૉલેટથી વૉલેટમાં ટ્રાન્ઝેક્શન કરી શકશો.

Infibeam Avenues Ltd ના ડિરેક્ટર અને પેમેન્ટ્સ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાના ચેરમેન વિશ્વાસ પટેલ કહે છે- ‘તે બ્લોકચેન આધારિત ડિજિટલ ટોકન સ્વરૂપનું ચલણ છે. રિટેલ ડિજિટલ ચલણમાં તમે કોઈપણ બેંકોને સામેલ કર્યા વિના આપવા અને લેવા સક્ષમ હોવા જોઈએ. જેમ તે ભૌતિક ચલણમાં થાય છે. પરંતુ તે UPI થી તદ્દન અલગ છે, જેમાં તમારા બેંક ખાતામાંથી પૈસા ડેબિટ થાય છે. રિટેલ ડિજિટલ રૂપિયો એ રિઝર્વ બેંક દ્વારા કાનૂની ટેન્ડર છે.

આ છે ઈ-રૂપીના મોટા ફાયદા

• ડિજિટલ અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવવામાં મદદરૂપ.
• લોકોને ખિસ્સામાં રોકડ રાખવાની જરૂર રહેશે નહીં.
• મોબાઈલ વોલેટની જેમ તેમાં પણ પેમેન્ટ કરવાની સુવિધા હશે.
• તમે સરળતાથી ડિજિટલ રૂપિયાને બેંક મની અને રોકડમાં કન્વર્ટ કરી શકો છો.
• વિદેશમાં પૈસા મોકલવાના ખર્ચમાં ઘટાડો થશે.
• ઇ-રૂપિયો ઇન્ટરનેટ કનેક્શન વિના પણ કામ કરશે.
• ઈ-રૂપિયાનું મૂલ્ય પણ વર્તમાન ચલણ જેટલું જ હશે.

ડિજિટલ રૂપિયાના કેટલાક ગેરફાયદા પણ

રિઝર્વ બેંક (RBI)ની ડિજિટલ કરન્સી ઈ-રૂપીના ગેરફાયદા વિશે વાત કરીએ તો, તેનો એક મોટો ગેરફાયદો એ હોઈ શકે છે કે તે નાણાંની લેવડ-દેવડ સંબંધિત ગોપનીયતાને લગભગ સમાપ્ત કરી દેશે. સામાન્ય રીતે રોકડમાં ટ્રાન્ઝેક્શન કરવાથી ઓળખ ગુપ્ત રહે છે, પરંતુ સરકાર ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન પર નજર રાખશે. આ સિવાય ઈ-રૂપિયા પર કોઈ વ્યાજ મળશે નહીં. આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, જો ડિજિટલ રૂપિયા પર વ્યાજ આપવામાં આવે તો તે કરન્સી માર્કેટમાં અસ્થિરતા લાવી શકે છે. તેનું કારણ એ છે કે લોકો તેમના બચત ખાતામાંથી પૈસા ઉપાડશે અને તેને ડિજિટલ કરન્સીમાં કન્વર્ટ કરવાનું શરૂ કરશે.

ઈ-રૂપી લાવવાનો હેતુ

CBDC એ મધ્યસ્થ બેંક દ્વારા જાહેર કરાયેલ ચલણી નોટોનું ડિજિટલ સ્વરૂપ છે. નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે સામાન્ય બજેટમાં નાણાકીય વર્ષ 2022-23થી બ્લોક ચેઇન આધારિત ડિજિટલ રૂપિયો રજૂ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. ભૂતકાળમાં, કેન્દ્રીય બેંક દ્વારા એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે ચલણના હાલના સ્વરૂપોને બદલવાને બદલે, RBI ડિજિટલ રૂપિયાનો ઉદ્દેશ્ય ડિજિટલ ચલણને પૂરક બનાવવા અને વપરાશકર્તાઓને ચુકવણી માટે વધારાનો વિકલ્પ આપવાનો છે.