Power Supply: પહેલા ચીન પછી લેબનોન અને હવે ભારત, શું દિલ્હી-મહારાષ્ટ્ર-ગુજરાત અંધકારમાં જશે? વીજળીની કટોકટી કેટલી ગંભીર?
દેશમાં કોલસાની કટોકટી અંગે કેન્દ્રીય મંત્રી પ્રહલાદ જોશીએ કહ્યું છે કે વીજ પુરવઠાના વિક્ષેપનો કોઈ ભય નથી. કોલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ પાસે 24 દિવસની કોલસાની માંગને અનુરૂપ 43 મિલિયન ટનનો પૂરતો કોલસાનો સ્ટોક છે. જો આપણે આ વાત સ્વીકારીએ તો પણ વરસાદને કારણે કોલસાના પરિવહનને અસર થઈ છે.
Power Supply: કોલસાના અભાવે ચીન અને લેબનોન જેવા દેશો ભયંકર વીજ સંકટમાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે. હવે દેશમાં પણ આ સંકટનો ખતરો ઉભો થઈ રહ્યો છે. દિલ્હી, મહારાષ્ટ્ર અને પંજાબ સહિત દેશના ઘણા રાજ્યોમાં વીજ સંકટ દેખાઈ રહ્યું છે. દેશના ઘણા ભાગોમાં ભારે વરસાદ (Rain)ને કારણે કોલસાની ખાણો બંધ કરવી પડી છે. જ્યાંથી કોલસાની ખાણો (Coal Mines) શરૂ થઈ છે, ત્યાંથી કોલસાના પરિવહનને અસર થઈ છે. આયાતી કોલસાના ભાવ આસમાને છે.
જોકે ભારત સાથે એક વાત સારી હતી કે ચીન અને ઓસ્ટ્રેલિયા વચ્ચેના તણાવને કારણે ચીને ઓસ્ટ્રેલિયાથી કોલસાની આયાત બંધ કરી દીધી છે. ભારતે આનો લાભ લીધો છે અને ઓસ્ટ્રેલિયાથી મોટી માત્રામાં કોલસો ખરીદ્યો છે. પરંતુ ભારત જેવા મોટા દેશ માટે પણ આ પૂરતું નથી. અન્ય દેશોમાંથી કોલસો મેળવવો ઘણો મોંઘો પડશે. આ કારણે વીજ કંપનીઓ (Power Company) તેમની ક્ષમતા સામે કોલસાનું ઉત્પાદન કરી શકતી નથી.
કોલસાના ઓછા ઉત્પાદનની અસર આ રાજ્યોમાં પડી છે
દેશમાં કોલસાની કટોકટી અંગે કેન્દ્રીય મંત્રી પ્રહલાદ જોશીએ કહ્યું છે કે ‘વીજ પુરવઠો (Power supply) ખોરવાઈ જવાનો કોઈ ભય નથી. કોલ ઈન્ડિયા લિમિટેડ પાસે 24 દિવસની કોલસાની માંગ જેટલો 43 મિલિયન ટનનો પૂરતો કોલસાનો સ્ટોક છે.
આ વાત સાચી છે કે દેશમાં કોલસાનો ઓછો ભંડાર નથી. ભારતમાં કોલસાનો વિશાળ ભંડાર છે. આવી સ્થિતિમાં જો ભારત ઈચ્છે તો કોલસાના ઉત્પાદનને અસર કરી શકે નહીં. કારણ કે જો કેટલાક વિસ્તારોમાં વરસાદને કારણે કોલસાનું ઉત્પાદન પ્રભાવિત થયું હોય તો કોલસાની આયાત આવી જગ્યાઓથી થઈ શકે છે જ્યાં વરસાદને કારણે કોલસાની ખાણો સંપૂર્ણપણે ભીની ન હોય અને ત્યાં કોલસાનું ઉત્પાદન વધારી શકાય.
પરંતુ સવાલ એ છે કે કોલસા (Coal)નું ઉત્પાદન વધારવામાં આવે તો પણ વરસાદને કારણે કોલસાના પરિવહનને અસર થઈ છે, તેને નકારી શકાય નહીં. કોલસાની અછતને કારણે ગુજરાત, પંજાબ, રાજસ્થાન, દિલ્હી અને તામિલનાડુ (Tamil Nadu) સહિત અનેક રાજ્યોમાં વીજ ઉત્પાદન પ્રભાવિત થયું છે. ઝારખંડ, બિહાર અને આંધ્રપ્રદેશમાં પણ વીજ ઉત્પાદન પ્રભાવિત થયું છે. મહારાષ્ટ્રના પરલીમાં આવેલા વીજ ઉત્પાદન મથકો આનાથી પણ ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થયા છે.
માત્ર બે દિવસ માટે કોલસાનો સ્ટોક, વીજ કંપનીઓએ આંચકો આપ્યો
માત્ર બે દિવસ માટે કોલસાનો સ્ટોક હોવાનો દાવો કરતા વીજ ઉત્પાદકો અને વિતરક કંપનીઓએ વીજ કાપની ચેતવણી આપી છે. પરંતુ દેશના કોલસા મંત્રાલય સતત કહી રહ્યા છે કે, દેશમાં કોલસાની કોઈ અછત નથી. માલ સતત મંગાવવામાં આવી રહ્યો છે.
સમસ્યા શું છે?
સમસ્યા એ છે કે, આયાતી કોલસાના ખર્ચને કારણે વીજ ઉત્પાદક કંપનીઓએ વીજ ઉત્પાદન ઘટાડ્યું છે અથવા ઘણી કંપનીઓ કોલસાના વપરાશમાં સમસ્યાનો સામનો કરી રહી છે.
ભારત ગંભીર વીજ સંકટનો સામનો કરી રહ્યું છે?
કોલસા મંત્રાલયનો દાવો છે કે દેશભરમાં કોલસા (Coal) આધારિત વીજ ઉત્પાદક કંપનીઓ તેમની ક્ષમતા કરતા ઓછી વીજળીનું ઉત્પાદન કરી રહી છે. તેના કારણે દિલ્હી અને મહારાષ્ટ્રની જેમ અન્ય રાજ્યોને પણ આવનારા સમયમાં વીજ કાપનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
પરંતુ વીજ કેન્દ્રો કહે છે કે તેમની પાસે કોલસો નથી તો વીજળી કેવી રીતે ઉત્પન્ન કરવી. ઘણા પાવર સ્ટેશનમાં કોલસાનો સ્ટોક માત્ર 3થી 4 દિવસ માટે પડેલો છે. સરકારની ગાઈડલાઈન્સ મુજબ આ ખૂબ જ ઓછો સ્ટોક માનવામાં આવે છે. નિયમો અનુસાર ઓછામાં ઓછા બે અઠવાડિયા માટે કોલસાનો સ્ટોક હોવો જોઈએ. ભારતમાં કુલ વીજ ઉત્પાદનનો 70 ટકા ભાગ કોલસામાંથી બને છે.
કોલસાની અછતનું સંકટ કેમ ઉભું થયું?
સેન્ટ્રલ ઈલેક્ટ્રિસિટી ઓથોરિટી (CEA)ના ડેટા અનુસાર કુલ વીજ મથકોની વાત કરીએ તો 17 પાવર સ્ટેશનમાં કોલસાનો શૂન્ય સ્ટોક છે. 21 ઉત્પાદન કેન્દ્રોમાં માત્ર એક દિવસનો સ્ટોક બાકી છે. 16 સ્ટેશનમાં માત્ર બે દિવસનો સ્ટોક બાકી છે અને 18 પાવર જનરેશન સ્ટેશનમાં માત્ર કોલસાનો સ્ટોક બાકી છે. કુલ 135 પાવર સ્ટેશનમાંથી 107 પાસે એક સપ્તાહથી વધુ સમય સુધી કોલસાનો સ્ટોક નથી.
કોરોના સમયગાળા દરમિયાન આર્થિક પ્રવૃત્તિઓમાં ઘટાડો થયો હતો. આ કારણે વિશ્વભરમાં કોલસાની માંગ પણ ઘટી હતી. આ કારણે ઘણી કોલસાની ખાણો બંધ કરવી પડી હતી. કોરોના સંકટ ઘટવાને કારણે વિશ્વભરમાં ઉદ્યોગો અને વ્યવસાયો ફરી શરૂ થયા. આથી કોલસાની માંગ પણ વધી છે. પરંતુ બંધ કોલસાની ખાણો એક ક્ષણમાં શરૂ કરી શકાતી નથી.
તેમને શરૂ કરવાની પ્રક્રિયા છે. તે થોડો સમય લે છે. આવી સ્થિતિમાં જ્યારે માંગ વધી ત્યારે કોલસો સપ્લાય કરનારા દેશો ઝડપથી કોલસા (Coal)ની સપ્લાય કરી શક્યા નહીં. તેના કારણે વિશ્વભરમાં કોલસાની અછતનું સંકટ ઉભું થયું. હવે જે દેશોમાં કોલસાનો પૂરતો સ્ટોક છે તેમણે કોલસાના ભાવમાં વધારો કર્યો છે. આવી સ્થિતિમાં ભારતે ઉંચી કિંમતે કોલસાની આયાત પર પ્રતિબંધ લાદ્યો છે. આ તમામ કારણોથી વીજળીના ઉત્પાદન પર અસર પડી છે.
ભારતમાં કોલસાનો ભંડાર કેટલો છે?
ભારત ચીન પછી વિશ્વમાં કોલસાનો બીજો સૌથી મોટો ઉત્પાદક અને ગ્રાહક છે. ભારતમાં વિશ્વનો ચોથો સૌથી મોટો કોલસાનો ભંડાર છે. ભારતમાં મોટાભાગનો કોલસો ઝારખંડ, ઓડિશા અને છત્તીસગઢમાં જોવા મળે છે. આ ત્રણ રાજ્યોમાં દેશના 70 ટકા કોલસાનો ભંડાર છે. મોટાભાગના કોલસાના ભંડારનો ઉપયોગ વીજ ઉત્પાદન માટે થાય છે.
ગુજરાતને 1,850 મેગાવોટ, પંજાબને 475, રાજસ્થાનને 380, મહારાષ્ટ્રને 760 અને હરિયાણાને 380 મેગાવોટ સપ્લાય કરતી ટાટા પાવરે ગુજરાતના મુન્દ્રામાં કોલસાથી ચાલતા પાવર પ્લાન્ટ બંધ કરી દીધા છે. અદાણી પાવરનું મુન્દ્રા યુનિટ પણ આવી જ સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યું છે. એટલે કે ભારતમાં કોલસા (Coal)નો ભંડાર ઓછો નથી.
ખાસ કરીને માત્ર ત્રણ સમસ્યાઓ સામે આવી રહી છે. 1, કોલસાની ખાણો વરસાદમાં ભીની થઈ ગઈ છે. 2. જો ખાણો સૂકી હોય તો તે કોરોના સમયગાળા દરમિયાન બંધ હોવાને કારણે શરૂ થઈ છે અને ઉત્પાદન હજુ સુધી વધ્યું નથી 3. જો ઉત્પાદન ચાલુ હોય તો પણ વરસાદને કારણે કોલસાના પરિવહનને અસર થઈ છે. આ ચીનના કોલસા અને વીજળીના સંકટનું કારણ પણ છે અને ભારતમાં પણ આ કારણોસર કટોકટી દેખાઈ રહી છે.
આ પણ વાંચો : T20 World Cup: વિજેતા ટીમ પર પૈસાનો વરસાદ થશે, રનર અપ ટીમ પણ માલામાલ થશે, ICCએ રકમની કરી જાહેરાત
Latest News Updates
