Modi Govt@8 :NEP 2020ના અમલીકરણથી શિક્ષણની ગુણવત્તામાં વધારો થશે

Modi Govt@8 : વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની (PM MODI) અધ્યક્ષતામાં 2020માં કેબિનેટ દ્વારા પસાર કરવામાં આવેલી નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) એ 1986ની જૂની રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિનું સ્થાન લીધું. જૂની નીતિમાં મહાત્મા ગાંધીની ફિલસૂફી પર આધારિત “ગ્રામીણ યુનિવર્સિટી” મોડેલની રચના પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ અંતર્ગત ભારતમાં પાયાના સ્તરે આર્થિક અને સામાજિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. જોકે, નવી નીતિનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય શાળા અને ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં પરિવર્તનકારી સુધારાનો માર્ગ ખોલવાનો છે.

NEP ભારતભરની શાળાઓમાં લાગુ કરવામાં આવી રહી છે. એકધારી ગતિએ સતત પગલાં લેવામાં આવી રહ્યા છે. ભારતમાં લાખો શાળાઓ છે, તેથી માત્ર થોડા વર્ષોમાં સંપૂર્ણ પરિવર્તનની અપેક્ષા રાખી શકાય નહીં. તેને અમલમાં મૂકવા માટે ઘણા પગલાં છે. NCFની રચના કરવામાં આવશે અને વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ રીતે NCERT દ્વારા પ્રારંભિક બાળપણ શિક્ષણ માટે રાષ્ટ્રીય અભ્યાસક્રમ અને શૈક્ષણિક માળખું (NCPFECE) વિકસાવવામાં આવશે.

સમજણ અને સંખ્યા સાથે વાંચનમાં નિપુણતા માટેની રાષ્ટ્રીય પહેલ- NIPUN ઇન્ડિયા પણ સમજણ અને સંખ્યાઓ સાથે વાંચવામાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યું છે. NEP એ 4 વર્ષનો એકીકૃત B.Ed પ્રોગ્રામ પણ સૂચવ્યો છે. આથી NCTEનું નવું સ્વરૂપ NCFTE હશે. પ્રથમ કાર્ય તમામ હિસ્સેદારોને NEP (શાળા-શિક્ષણ અને ઉચ્ચ શિક્ષણ) વિશે જાગૃત કરવાનું હતું. જોકે, પોલિસી દસ્તાવેજ માત્ર 66 પાનાનો છે. આમાં, નિષ્ણાતો અને કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો પાસેથી ઘણા પરિવર્તનકારી પગલાંની અપેક્ષા રાખવામાં આવી છે.

તેથી હું કહીશ કે સ્ટેપ બાય સ્ટેપ પ્રગતિ થઈ રહી છે. આ તમામ પગલાઓથી ભારતમાં શિક્ષણનું ભવિષ્ય વધુ સારું બનશે.

રોગચાળાએ NEP ને સમયની જરૂરિયાત બનાવી છે

રોગચાળાએ આપણી શિક્ષણ પ્રણાલીમાં જરૂરી ફેરફારો, ટેક્નોલોજીનું એકીકરણ, શીખવાની પ્રક્રિયા (અભ્યાસક્રમ, શિક્ષણ શાસ્ત્ર, મૂલ્યાંકન અને વધુ મહત્ત્વનું જ્ઞાન સર્જન, જેથી આપણી જાતને તેમજ સમાજને ફાયદો થાય.) અપનાવવાની જરૂરિયાત સામે આવી છે. એક વ્યાપક અભિગમ.

NEPનો ઉદ્દેશ્ય શિક્ષણ પ્રણાલીમાં પરિવર્તન લાવવાનો છે. તેનો હેતુ વિદ્યાર્થી અને શિક્ષક બંને માટે શિક્ષણને વધુ અસરકારક અને આનંદપ્રદ બનાવવાનો છે અને નીતિ સમગ્ર ભારતને આવરી લે છે. શહેરી ભારતમાં સરેરાશ 2.5 લાખ શાળાઓ છે, જ્યારે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સરેરાશ લગભગ 15 લાખ શાળાઓ છે, તેથી તે શાળાઓ સુધી પહોંચવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે. NEP અસરકારક છે કારણ કે કામ શરૂ થઈ ગયું છે અને શિક્ષકોને તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે. મહામારી (2020-21) દરમિયાન પણ NCERT એ DIKSHA (શાળા શિક્ષણ માટે ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર) પ્લેટફોર્મ પર ઓનલાઈન તાલીમ દ્વારા નિષ્ઠા (શાળાના વડાઓ અને શિક્ષકોના સર્વગ્રાહી વિકાસ માટે રાષ્ટ્રીય પહેલ) પ્રોજેક્ટ હેઠળ 24 લાખ શિક્ષકો અને શાળાના આચાર્યોને તાલીમ આપી હતી. હેઠળ

સરળ શિક્ષણ

એ યાદ રાખવા જેવું છે કે જ્યારે ‘એજ્યુકેશન ટેક્નોલોજી’ શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, ત્યારે અહીં શિક્ષણનો અર્થ માત્ર એક શબ્દ નથી થતો અને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ શિક્ષણ આપવા માટેની સુવિધા તરીકે થાય છે. તમામ તકનીકોનો ઉપયોગ શિક્ષણની સુવિધા માટે કરવામાં આવે છે. PM e-વિદ્યા પ્રોજેક્ટ હેઠળ 12 DTH ટીવી ચેનલો સેવા પૂરી પાડી રહી છે. શાળા શિક્ષણ માટે 26 રેડિયો સ્ટેશન શરૂ કરવામાં આવ્યા છે. તે બંને (ટીવી અને રેડિયો) શૈક્ષણિક કાર્યક્રમોનું પ્રસારણ કરી રહ્યાં છે.

તેથી જ ટીવી અને રેડિયો એવા બાળકોને મદદ કરી રહ્યા છે. જેમની પાસે સ્માર્ટફોન નથી. DIKSHA ઉપરાંત, ઈ-પાઠશાળા અને NROER (નેશનલ રિપોઝીટરી ઑફ ઓપન એજ્યુકેશનલ રિસોર્સિસ) વિકસાવવામાં આવ્યા છે અને શીખવાના સંસાધનો સાથે સતત અપડેટ કરવામાં આવે છે. ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળાના વિદ્યાર્થીઓ માટે સ્વયમ પર 33 MOOC સુવિધા આપવામાં આવી રહી છે. ડિજિટલ સંસાધનોમાં એક સાથે અનેક પ્રકારની સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે, જેથી વધુ સારી સમજણ ઊભી થવી જોઈએ. NEP તમામ સ્તરે શિક્ષણ માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાની ભલામણ કરે છે. NEP 2020 એ પ્રગતિશીલ નીતિ છે, કારણ કે તેમાં મુખ્ય શિક્ષણમાં પૂર્વ-શાળા શિક્ષણનો સમાવેશ થાય છે. તે મૂળભૂત સાક્ષરતા અને સંખ્યાના શિક્ષણ પર વધુ ભાર મૂકે છે. NEP સિસ્ટમ વધુ સુગમતા અને વ્યવહારિકતા લાવશે. શિક્ષકોમાં નવીનતાની ભાવના જાગી છે. પ્રવૃત્તિ-આધારિત શિક્ષણની સાથે શિક્ષકો દ્વારા ઇન્ટરેક્ટિવ વર્ગો ચલાવવામાં આવે છે.

NEP ની વિશેષતાઓ

1. શૈક્ષણિક અને બિન-શૈક્ષણિક ક્ષેત્રોમાં દરેક વિદ્યાર્થીના સર્વાંગી વિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવા શિક્ષકો તેમજ વાલીઓને સંવેદનશીલ બનાવીને દરેક વિદ્યાર્થીની ક્ષમતાઓને ઓળખવા અને પ્રોત્સાહન આપવું.

2. સુગમતા, જેથી વિદ્યાર્થીઓ તેમની પોતાની શીખવાની ક્ષમતા વિકસાવી શકે અને પોતાના માટે યોગ્ય પ્રોગ્રામ પસંદ કરી શકે. અને આ રીતે તમારી પ્રતિભા અને રુચિઓ અનુસાર જીવનમાં તમારો પોતાનો રસ્તો પસંદ કરો. કળા અને વિજ્ઞાન વચ્ચે, અભ્યાસક્રમ અને અભ્યાસેતર પ્રવૃત્તિઓ વચ્ચે, વ્યવસાયિક અને શૈક્ષણિક પ્રવાહો વચ્ચે, વધુ પડતો ભેદ ન હોવો જોઈએ, જેથી શીખવાના વિવિધ ક્ષેત્રો વચ્ચેના મુશ્કેલ તબક્કા અને અવરોધોને દૂર કરી શકાય.

3. વિજ્ઞાન, સામાજિક વિજ્ઞાન, કલા, માનવતા અને રમતગમતમાં વ્યાપક અને સર્વગ્રાહી શિક્ષણ, જ્યાં બહુવિધ જ્ઞાન હોય તેવા વિશ્વમાં સંકલિત જ્ઞાનની ખાતરી કરવી.

4. પરીક્ષાઓ માટે ભણવા અને વાંચવાને બદલે વૈચારિક સમજણ પર ભાર.

5. તર્કસંગત નિર્ણયો લેવા અને નવીનતાને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે સર્જનાત્મકતા અને વિચારસરણીનો વિકાસ કરો.

6. નૈતિકતા, માનવીય અને બંધારણીય મૂલ્યો, જેમ કે સહાનુભૂતિ, અન્ય લોકો માટે આદર, સ્વચ્છતા, સૌજન્ય, લોકશાહી ભાવના, સેવાની ભાવના, જાહેર મિલકત માટે આદર, વૈજ્ઞાનિક સ્વભાવ, સ્વતંત્રતા, જવાબદારી, બહુલતા, સમાનતા અને ન્યાય.

7. વિવિધ ભાષાઓનું જ્ઞાન, શિક્ષણ અને અભ્યાસમાં ભાષાના મહત્વને પ્રોત્સાહન આપવું.

8. જીવન કૌશલ્યો જેમ કે સંચાર, સહયોગ, ટીમ વર્ક અને સરળતા.

9. આજના ‘કોચિંગ કલ્ચર’ને પ્રોત્સાહિત કરતા સમીકરણ મૂલ્યાંકનને બદલે શીખવા માટે નિયમિત રચનાત્મક મૂલ્યાંકન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો.

10. શીખવવા અને શીખવવા, ભાષાના અવરોધો દૂર કરવા, વિકલાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રવેશ વધારવા અને શૈક્ષણિક આયોજન અને સંચાલનમાં ટેકનોલોજીનો વ્યાપક ઉપયોગ.

11. તમામ અભ્યાસક્રમ, શિક્ષણશાસ્ત્ર અને નીતિઓમાં વિવિધતા અને સ્થાનિકતા માટે આદર. હંમેશા ધ્યાનમાં રાખો કે શિક્ષણ એક સમવર્તી વિષય છે.

12. વર્તમાન શિક્ષણ પ્રણાલી દ્વારા તમામ વિદ્યાર્થીઓનો વિકાસ થાય તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે તમામ શૈક્ષણિક નિર્ણયોના પાયાના પથ્થર તરીકે સંપૂર્ણ સમાનતા અને સમાવેશ.

13. પ્રારંભિક બાળપણથી ઉચ્ચ શિક્ષણ સુધીના શિક્ષણના તમામ સ્તરે અભ્યાસક્રમનું સંકલન.

14. પરોપકારને પ્રોત્સાહન આપતી ખાનગી અને સામુદાયિક ભાગીદારીને પ્રોત્સાહિત કરવા અને સુવિધા આપવા માટે, તેમજ મજબૂત, ગતિશીલ શિક્ષણ પ્રણાલીમાં નોંધપાત્ર રોકાણો.

(લેખક-ડૉ. વસુધા કામત)

(લેખક NEP ડ્રાફ્ટ કમિટીના સભ્ય છે. ઇન્ટર-યુનિવર્સિટી સેન્ટર કન્સોર્ટિયમ ઓફ એજ્યુકેશનલ કોમ્યુનિકેશન (CEC), UGCના અધ્યક્ષ.)