શહીદ જવાનના પરિવારમાં કોને મળે છે પૈસા ? કેપ્ટન અંશુમનના પિતા શા માટે ઇચ્છે છે નિયમમાં બદલાવ ?

ગયા વર્ષે 19 જુલાઈના રોજ સિયાચીનમાં શહીદ થયેલા કેપ્ટન અંશુમાન સિંહને થોડા દિવસો પહેલા રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં આયોજિત એક કાર્યક્રમ દરમિયાન કીર્તિ ચક્રથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. આ સન્માન તેમની પત્ની સ્મૃતિ અને માતા મંજુ સિંહે મેળવ્યું હતું. આ કાર્યક્રમ પછી અંશુમનની પત્ની સ્મૃતિનો એક વીડિયો પણ સામે આવ્યો હતો જેમાં તે જણાવી રહી છે કે તે કેવી રીતે અંશુમાન સિંહને મળી અને લગ્નના માત્ર પાંચ મહિના પછી વિધવા બની ગઈ.

આ સમારોહના થોડા દિવસો બાદ જ અંશુમાન સિંહના માતા-પિતાનું દર્દ સામે આવ્યું છે. તેમણે કહ્યું છે કે શહીદ અંશુમાન સિંહની પત્ની સ્મૃતિ તેમના પતિ અંશુમનના ફોટો આલ્બમ, કપડાં અને અન્ય સ્મૃતિચિહ્નો સાથે સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલા કીર્તિ ચક્ર સાથે ગુરદાસપુરમાં તેમના ઘરે ગઈ છે. આરોપો અનુસાર, તેણીએ માત્ર તેના માતા-પિતાના શહીદ પુત્રનું મેડલ લીધું જ નહીં પરંતુ, પરંતુ તેના ડોક્યુમેન્ટમાં તેમાના ઘરનું એડ્રેસ પણ બદલાવી નાખ્યું છે.

અંશુમનના પિતા NOK નિયમોમાં ફેરફાર ઈચ્છે છે

શહીદ અંશુમનના પિતા રવિ પ્રતાપ સિંહે કહ્યું, ‘જ્યારે પુત્રને તેની અદમ્ય હિંમત માટે કીર્તિ ચક્ર મળ્યું, ત્યારે નિયમ એવો હતો કે માતા અને પત્ની બંને આ સન્માન મેળવવા જાય. અંશુમનની માતા પણ સાથે ગઈ. રાષ્ટ્રપતિએ મારા પુત્રને તેની શહાદત બદલ કીર્તિ ચક્ર એનાયત કર્યું પરંતુ હું તેને એક વાર પણ સ્પર્શ કરી શક્યો નહીં.

કેપ્ટન અંશુમનના પિતાએ વધુમાં કહ્યું કે તેઓ NOK (નેક્સ્ટ ઓફ કિન) નિયમોમાં ફેરફાર ઈચ્છે છે, કારણ કે તેમની વહુ સ્મૃતિ સિંહ હવે તેમની સાથે નથી રહેતી. આ અંગે તેમણે રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહ અને વિપક્ષના નેતા રાહુલ ગાંધી સાથે વાત કરી છે.

તેમના નિવેદન બાદ આ NOKના નિયમોને લઈને ફરી એકવાર ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે. રવિ પ્રતાપ સિંહ પહેલા પણ ઘણા શહીદ પરિવારોએ આ નિયમોમાં ફેરફારની માંગણી કરી હતી.

NOK નિયમો શું છે?

NOK (નેક્સ્ટ ઓફ કિન) એટલે વ્યક્તિની પત્ની, સગા સંબંધી, પરિવારના સભ્ય અથવા કાનૂની વાલી. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ સેનામાં જોડાય છે, ત્યારે તેના માતા-પિતા અથવા વાલીઓની NOK તરીકે નોંધણી કરવામાં આવે છે. આર્મીના નિયમો મુજબ, જ્યારે કેડેટ અથવા અધિકારી લગ્ન કરે છે, ત્યારે તેના/તેણીના માતા-પિતાને બદલે તેના/તેણીના નજીકના સંબંધી (NOK) તરીકે તેની પત્નીનું નામ નોમિનેટ કરવામાં આવે છે.

આવી સ્થિતિમાં NOK ને તમામ લાભ મળે છે

નિયમો અનુસાર, જો સેવા દરમિયાન સૈનિક/અધિકારીને કંઇક થાય છે, તો એક્સ-ગ્રેશિયા સહિત તમામ લશ્કરી સુવિધાઓ NOKને આપવામાં આવે છે. એટલે કે, જો સૈનિક પરિણીત છે તો આખી રકમ પત્નીને આપવામાં આવે છે અને જો તે પરિણીત ન હોય તો આ એક્સ-ગ્રેશિયા રકમ માતા-પિતાને આપવામાં આવે છે. રવિ પ્રતાપ સિંહ આ નિયમોમાં ફેરફાર કરવા માંગે છે જેથી શહીદની વિધવા ઉપરાંત માતા-પિતાને પણ એક્સ-ગ્રેશિયા રકમ અથવા મદદનો હિસ્સો મળે.

રાજ્ય સરકારોએ તેમના નિયમોમાં ફેરફાર કર્યો છે

એવા ઘણા કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે જેમાં શહીદના પરિવારજનો, ખાસ કરીને માતા-પિતાએ આરોપ લગાવ્યો છે કે તેમના પુત્રની શહીદી પછી, સરકાર અથવા સેના દ્વારા જે પણ પૈસા આપવામાં આવ્યા હતા, તેણે તે લઈ લીધા અથવા ફરીથી લગ્ન કર્યા. જો કે, રાજ્ય સરકારો દ્વારા શહીદોને આપવામાં આવતી આર્થિક સહાયને લઈને, ઘણી રાજ્ય સરકારોએ તેમના સ્તરે આપવામાં આવતી સહાયના નિયમોમાં ફેરફાર કર્યા છે, જેમાં શહીદની પત્ની સિવાય, માતા-પિતાનું પણ ધ્યાન રાખવામાં આવ્યું છે.

મધ્યપ્રદેશ: મધ્યપ્રદેશની ભાજપ સરકારે ગયા મહિને કેબિનેટની બેઠક બાદ શહીદોના પરિવારોને આર્થિક સહાય અંગે મહત્વનો નિર્ણય લીધો હતો. નિર્ણય અનુસાર, સેના, અર્ધલશ્કરી દળો અને પોલીસ દળો સહિત સુરક્ષા જવાનોના શહીદ થવાના કિસ્સામાં, પરિવારને આપવામાં આવતી આર્થિક સહાય શહીદની પત્ની અને માતા-પિતા વચ્ચે સમાનરૂપે વહેંચવામાં આવશે, એટલે કે 50 ટકા રકમ. પત્નીને જશે અને 50 ટકા રકમ માતાને આપવામાં આવશે. પહેલા માત્ર પત્નીને 100 ટકા રકમ મળતી હતી.

ઉત્તર પ્રદેશઃ જૂન 2020માં યુપીની યોગી સરકારે શહીદ સૈનિકોના આશ્રિતોને લઈને નિર્ણય લીધો હતો. ત્યારબાદ સરકારે કેન્દ્રીય અને રાજ્ય અર્ધલશ્કરી દળો અને ભારતીય સેનાની ત્રણેય પાંખમાં શહીદ થયેલા જવાનોના પરિવારોને 25 લાખ રૂપિયાની એક્સ-ગ્રેશિયા રકમ વધારીને 50 લાખ રૂપિયા કરી દીધી હતી. જો શહીદના માતા-પિતા જીવિત હશે તો તેમને પણ આ સહાય મળશે તેવો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે, જેમાંથી 35 લાખ રૂપિયા શહીદની પત્નીને અને 15 લાખ રૂપિયા માતા-પિતાને આપવામાં આવે છે. જો માતા-પિતા હયાત ન હોય તો તે કિસ્સામાં સંપૂર્ણ રકમ પત્નીને આપવામાં આવે છે.

હરિયાણાઃ 2017માં એક મહત્વનો નિર્ણય લેતા હરિયાણા સરકારે કહ્યું હતું કે શહીદ થયા બાદ સૈનિકની પત્નીને આપવામાં આવતા 100 ટકા સન્માનનો એક ભાગ માતા-પિતાને પણ આપવામાં આવશે. હરિયાણા સરકારના સંશોધિત ધોરણો અનુસાર, કુલ સહાયની રકમમાંથી 70 ટકા એક્સ-ગ્રેશિયા ગ્રાન્ટ શહીદના માતા-પિતાને આપવામાં આવે છે ત્યાં નથી, તો આ સહાય શહીદને ચાલુ રાખવામાં આવે છે તે વિધવા અને બાળકોને આપવામાં આવે છે.

આ રાજ્યો ઉપરાંત ઉત્તરાખંડ અને રાજસ્થાન જેવા રાજ્યો પણ શહીદના માતા-પિતાને પોતાના સ્તરે આર્થિક મદદ કરે છે.