Indira Gandhi: કોર્ટનો એ નિર્ણય જે ઈમરજન્સી લાદવાનું મુખ્ય કારણ બન્યો, જાણો શું હતો સમગ્ર મામલો

12 જૂન, 1975 એ તારીખ હતી કે જે દિવસે અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશ જગમોહન લાલ સિંહાએ સમાજવાદી નેતા રાજનારાયણની અરજીનો નિકાલ કરતી વખતે રાયબરેલીથી લોકસભા માટે તત્કાલિન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીની ચૂંટણી રદ કરી હતી. અને તે બાદ ઈન્દિરા ગાંધીએ 13 દિવસના અંતરાલ પછી 25 જૂને દેશમાં આંતરિક કટોકટી લાદી હતી.

સમગ્ર વિપક્ષને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યો તેમજ લખવા અને બોલવા પર પ્રતિબંધ હતો. આખો દેશ આગામી 21 મહિના માટે ખુલ્લી જેલ બની ગયો હતો. ત્યારે આ સમગ્ર ઘટના શું હતી અને એવું શું થયું જે બાદ ઈમરજન્સી  લાગુ કરવામાં આપણે અહીં જાણીશું.

1971માં વિપક્ષનો સફાયો

1969માં કોંગ્રેસના ઐતિહાસિક વિભાજન પછી, 1971માં લોકસભાની મધ્યસત્ર ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી. પ્રિવિપર્સની નાબૂદી અને બેંકોના રાષ્ટ્રીયકરણે ઇન્દિરાજીની ગરીબ તરફી છબીને ઘણી ચમક આપી હતી. તેમની સામે કોંગ્રેસ, જનસંઘ, સ્વતંત્ર પાર્ટી, ચરણસિંહના ભારતીય ક્રાંતિ દળ અને અન્ય કેટલાક પક્ષો સાથે જોડાયેલા જૂના નેતાઓનું મહાગઠબંધન હતું.

ઈન્દિરા તેમને પડકારી રહ્યા હતા. દેશની ગરીબ અને નબળી વસ્તી તેના કાયાકલ્પની આશામાં તેમને અનુસરતી હતી. મત ગણતરીમાં મહાગઠબંધનનો સફાયો થયો. ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસ (ઈન્ડિકેટ)ને 352 બેઠકો મળી હતી. ઈન્દિરાએ પોતે તેમના હરીફ રાજનારાયણ (71,499) સામે 1,83,309 મત મેળવીને રાયબરેલી જીતી હતી.

ચૂંટણીમાં હાર બાદ રાજનારાયણે કોર્ટના દ્વાર ખખડાવ્યા

રાજનારાયણ ભલે લોકો વચ્ચે ચૂંટણી હારી ગયા હોય, પરંતુ તેમણે આ લડાઈને કોર્ટમાં લઈ ગયા હતા. માર્ચ 1971માં એક ચૂંટણી અરજી દ્વારા રાજનારાયણે ઈંદિરાની ચૂંટણીની માન્યતાને અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટમાં પડકારી હતી. તેમના પર ચૂંટણી દરમિયાન વડાપ્રધાન પદ પર રહીને સરકારી સંસાધનોનો દુરુપયોગ કરવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. રાજનારાયણે શાંતિ ભૂષણને તેમના વકીલ નિયુકત કર્યા હતા.

ઈન્દિરા ગાંધી કોર્ટમાં હાજર થયા હતા

રાજનારાયણની ચૂંટણી અરજીમાં એક મોટો વળાંક ત્યારે આવ્યો જ્યારે ઇન્દિરા ગાંધી પોતે જુબાની માટે કોર્ટમાં હાજર થયા. પહેલીવાર કોઈ ભારતીય વડાપ્રધાન કોર્ટમાં હાજર રહ્યા હતા. જોકે, ઉલટ તપાસ દરમિયાન ઈન્દિરા ગાંધીને કોર્ટમાં બેસવા માટે ખુરશીની વ્યવસ્થા હોવા છતાં, તેમના પ્રવેશ સમયે લોકોના ઊભા રહેવા, અભિવાદન કરવા વગેરે પર પ્રતિબંધ હતો.

શાંતિ ભૂષણે તેની બે દિવસ સુધી ઉલટ તપાસ કરી. ભૂષણે તેમની આત્મકથામાં લખ્યું છે કે તેમના લેખિત નિવેદનો અને મૌખિક જુબાનીમાં ઘણા વિરોધાભાસ હતા. આ અંગે શાંતિ ભૂષણના પ્રશ્નોના ઈન્દિરા ગાંધીએ આપેલા જવાબોને અદાલતે તેના નિર્ણયમાં વિશ્વાસપાત્ર ગણ્યા ન હતા.

આ કારણે ચૂંટણી અમાન્ય જાહેર કરી

12 જૂન, 1975ના રોજ જસ્ટિસ સિન્હાની કોર્ટ સવારથી ખીચોખીચ ભરેલી હતી. ચુકાદો 258 પાનાનો હતો. રાયબરેલીમાંથી ઈન્દિરા ગાંધીની ચૂંટણી બે મુદ્દા પર અમાન્ય અને રદબાતલ જાહેર કરવામાં આવી હતી. સરકારી નોકરીમાં રહીને ચૂંટણીમાં યશપાલ કપૂરની સેવાઓ લેવાનો આરોપ સાચો હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું. સરકારી ખર્ચે સ્ટેજ-માઈક્રોફોન-શામિયાન વગેરેની વ્યવસ્થાને કારણે લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમની કલમ 123 (7) હેઠળ તેઓ ચૂંટણીમાં ગેરરીતિ માટે પણ દોષિત ઠર્યા હતા. તેમને આગામી છ વર્ષ માટે કોઈપણ બંધારણીય પદ માટે ગેરલાયક ઠેરવવામાં આવ્યા હતા.

સમાચાર એજન્સી યુએનઆઈના ટેલિપ્રિંટર પર આ સમાચાર આવતા જ ઈન્દિરા ગાંધીને જાણ કરવામાં આવી હતી. બીજી તરફ હાઈકોર્ટમાં ઈન્દિરા ગાંધીના વકીલો જસ્ટિસ સિંહાના રિટાયરિંગ રૂમમાં સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ ન થાય ત્યાં સુધી ચુકાદા પર સ્ટે મૂકવાની વિનંતી કરી રહ્યા હતા. જસ્ટિસ સિંહાએ કહ્યું કે આ માટે તેમણે બીજી બાજુને સાંભળવાની તક આપવી પડશે. રાજનારાયણના વકીલો પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાં જસ્ટિસ સિંહાએ તેમના નિર્ણયનો અમલ 20 દિવસ માટે મોકૂફ રાખ્યો હતો.

આ સિવાય 12 જૂન 1975ની તારીખ ઈન્દિરા ગાંધી માટે દુ:ખ અને ચિંતાઓ વધારનારી હતી. તેમના વિશ્વાસુ સલાહકાર ડીપી ધરનું એ જ દિવસે દુઃખદ અવસાન થયું. બીજી તરફ, તે જ દિવસે વિપક્ષનો જનતા મોરચો તે સમયગાળાની ચળવળનું પ્રારંભિક કેન્દ્ર ગુજરાતમાંથી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેની જીત નોંધાવી રહ્યો હતો.