Knowledge : વિશ્વમાં એકમાત્ર પાણી પર તરતી પોસ્ટ ઓફિસ, ભારતમાં આ જગ્યાએ આવેલી છે, જાણો તેની ખાસિયતો
Floating post office : સરેરાશ, દરેક ભારતીય પોસ્ટ ઑફિસ સાત હજારથી વધુ લોકોને સેવા આપે છે, પરંતુ થોડા લોકો જાણતા હશે કે ભારતમાં એક એવી પોસ્ટ ઑફિસ છે જે કદાચ આખી દુનિયામાં અલગ પ્રકારની એક માત્ર છે. આજે પણ અહીં ભારતીય પોસ્ટ દ્વારા દર વર્ષે લગભગ 900 કરોડ પત્રો ઘરે-ઘરે પહોંચાડવામાં આવે છે.
ભારતમાં વિશ્વની સૌથી મોટી ટપાલ સેવા છે. લગભગ 500 વર્ષ જૂની ‘ભારતીય ટપાલ વ્યવસ્થા’ આજે વિશ્વની સૌથી વિશ્વસનીય અને સારી ટપાલ વ્યવસ્થામાં પ્રથમ ક્રમે છે. ભારતમાં 1,55,015 પોસ્ટ ઓફિસ છે. સરેરાશ, દરેક ભારતીય પોસ્ટ ઑફિસ સાત હજારથી વધુ લોકોને સેવા આપે છે. પરંતુ થોડા લોકો જાણતા હશે કે ભારતમાં એક એવી પોસ્ટ ઑફિસ છે જે કદાચ આખી દુનિયામાં તેના પ્રકારની એક માત્ર છે. આજે પણ અહીં ભારતીય પોસ્ટ દ્વારા દર વર્ષે લગભગ 900 કરોડ પત્રો ઘરે-ઘરે પહોંચાડવામાં આવે છે.
જમ્મુ-કાશ્મીરમાં તરતી પોસ્ટ ઓફિસ છે
જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં જ્યાં સાંજે શેરીઓ નિર્જન થઈ જાય છે, શ્રીનગરમાં ડલ તળાવના કિનારે પોસ્ટ ઓફિસ રાત્રે પણ ખુલ્લી રહે છે. આ પોસ્ટ ઓફિસ લગભગ 6 વર્ષ પહેલા સુધી ખરાબ હાલતમાં હતી. ઇમારત જૂની હતી, પેઇન્ટ ઝાંખું થઈ ગયું હતું, ત્યાં કરોળિયાના જાળા હતા. શ્રીનગરના પોસ્ટ માસ્ટર જનરલ જ્હોન સેમ્યુઅલ એ વ્યક્તિ હતા જેમણે આ 24 કલાક ખુલી રહેતી પોસ્ટ ઓફિસનો ચહેરો બદલી નાખ્યો હતો. સેમ્યુઅલે આવતાની સાથે જ તેને સાફ કરવાની જવાબદારી લીધી. સેમ્યુઅલના પ્રયાસોનું પરિણામ છે કે આજે આ પોસ્ટ ઓફિસ પર્યટનના કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી આવી છે. સેમ્યુઅલના પ્રયાસોને કારણે આજે કાશ્મીરની 1700 પોસ્ટ ઓફિસ કાર્યરત છે. આ પોસ્ટ ઓફિસને બેસ્ટ પ્રદર્શનમાં બીજું સ્થાન મળ્યું છે.
કેટલીક વસ્તુઓ અન્ય પોસ્ટ ઓફિસથી અલગ
ધરતીનું સ્વર્ગ કહેવાતા કાશ્મીરના પ્રસિદ્ધ ડલ તળાવમાં આવેલી આ ‘ફ્લોટિંગ પોસ્ટ ઓફિસ’માં અન્ય સામાન્ય પોસ્ટ ઓફિસમાં થતી તમામ કામગીરી છે. જો કે, આ પોસ્ટ ઓફિસની કેટલીક વસ્તુઓ અન્ય પોસ્ટ ઓફિસોથી અલગ પણ છે. ઉદાહરણ તરીકે, આ પોસ્ટ ઓફિસના મોહર પર, તારીખ અને સરનામા સાથે શિકાર રમતા નાવિકની તસવીર બનાવવામાં આવે છે. આ પોસ્ટ બ્રિટિશ યુગની છે પરંતુ તેને નવું નામ (ફ્લોટિંગ પોસ્ટ ઓફિસ) વર્ષ 2011માં મળ્યું.
પહેલા તેનું નામ ‘નેહરુ પાર્ક પોસ્ટ ઓફિસ’ હતું
અગાઉ આ પોસ્ટ ઓફિસનું નામ “નેહરુ પાર્ક પોસ્ટ ઓફિસ” હતું, પરંતુ 2011માં તત્કાલિન ચીફ પોસ્ટ માસ્ટર જોન સેમ્યુઅલે તેનું નામ બદલીને “ફ્લોટિંગ પોસ્ટ ઓફિસ” રાખ્યું હતું. તેનું ઉદ્ઘાટન ઓગસ્ટ 2011માં રાજ્યના તત્કાલિન મુખ્યમંત્રી ઓમર અબ્દુલ્લા અને તત્કાલીન કેન્દ્રીય સંચાર અને IT મંત્રી સચિન પાયલટે કર્યું હતું. આ પોસ્ટ ઓફિસ જે હાઉસબોટમાં આવેલી છે તેમાં બે રૂમ છે. એક ઓરડો પોસ્ટ ઓફિસ તરીકે અને બીજો ઓરડો સંગ્રહાલય તરીકે સેવા આપે છે. આ સંગ્રહાલયમાં ભારતીય ટપાલના ઈતિહાસનું પ્રદર્શન છે.
પ્રવાસીઓ પણ આ પોસ્ટ ઓફિસમાંથી લે છે સુવિધાઓ
એવું ન વિચારો કે, આ “ફ્લોટિંગ પોસ્ટ ઑફિસ” ફક્ત શણગારની વસ્તુ છે. ડલ સરોવરની હાઉસબોટમાં રહેતા પ્રવાસીઓ અને ત્યાં આવતા પ્રવાસીઓ તેનો ઉપયોગ તેમના મિત્રો અને સંબંધીઓને ટપાલ મોકલવા માટે કરે છે. સ્થાનિક નાગરિકો પણ આ પોસ્ટ ઓફિસની બચત યોજનાઓનો લાભ લે છે અને તેમની મહેનતની કમાણી તેમાં જમા કરાવે છે. ડલ તળાવ વિસ્તારમાં લગભગ 50 હજાર લોકો રહેતા હશે.
સામાન્ય રીતે આ પોસ્ટ ઓફિસને કામકાજમાં કોઈ સમસ્યાનો સામનો કરવો પડતો નથી, પરંતુ વર્ષ 2014ના પૂરમાં આ પોસ્ટ ઓફિસ પણ મુશ્કેલીમાં મુકાઈ ગઈ હતી. રાહત અને બચાવ ટીમના સૈનિકોએ પૂર દરમિયાન આ પોસ્ટ ઓફિસને બાંધવી પડી હતી. જ્યારે પૂર શમી ગયું, ત્યારે તેને ફરીથી ડલ તળાવમાં લાવવામાં આવી હતી.
ભારતીય ટપાલ વ્યવસ્થા
અંગ્રેજોએ સૈન્ય અને ગુપ્તચર સેવાઓને મદદ કરવાના હેતુથી ભારતમાં પ્રથમ વખત 1688માં મુંબઈમાં પ્રથમ પોસ્ટ ઓફિસ ખોલી હતી. પછી તેણે પોતાની સુવિધા માટે દેશના અન્ય વિસ્તારોમાં પોસ્ટ ઓફિસો સ્થાપી. 1766માં ભારતમાં આધુનિક ટપાલ વ્યવસ્થાનો પાયો લોર્ડ ક્લેકવ દ્વારા નાખવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ટપાલ વ્યવસ્થાના વિકાસ માટે અનેક પગલાં લેવામાં આવ્યા હતા. આ સંબંધમાં વધુ કામ વોરન હેસ્ટિંગ્સ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું, જેમણે 1774માં કલકત્તામાં પ્રથમ જનરલ પોસ્ટ ઓફિસની સ્થાપના કરી હતી. આ જી.પી.ઓ (જનરલ પોસ્ટ ઓફિસ) પોસ્ટ માસ્ટર જનરલ હેઠળ કામ કરે છે. ત્યારબાદ 1786માં મદ્રાસમાં અને 1793માં બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીમાં ‘જનરલ પોસ્ટ ઓફિસ’ની સ્થાપના કરવામાં આવી.
વિશ્વની સૌથી મોટી પોસ્ટલ સિસ્ટમ
આઝાદીના સમયે દેશભરમાં 23,344 પોસ્ટ ઓફિસો હતી. તેમાંથી 19,184 પોસ્ટ ઓફિસો ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં અને 4,160 શહેરી વિસ્તારોમાં હતી. આઝાદી બાદ પોસ્ટ નેટવર્ક સાત ગણાથી વધુ વિસ્તર્યું છે. આજે ભારતીય ટપાલ વ્યવસ્થા એક લાખ 55 હજાર પોસ્ટ ઓફિસ સાથે વિશ્વમાં પ્રથમ સ્થાને છે.