ઋષિમુનિઓની પરંપરા, સદીઓ સુધી હિંદુ રાજાઓનું શાસન છતા ઈન્ડોનેશિયા કેવી રીતે બની ગયો વિશ્વનો સૌથી મોટો મુસ્લિમ દેશ?
ભારત અને ઈન્ડોનેશિયાના મૂળ હજારો વર્ષો જુના સંબંધો સાથે જોડાયેલા છે. ઈન્ડોનેશિયા આજે દુનિયાનો સૌથી મોટો મુસ્લિમ વસ્તી ધરાવતો દેશ બની ગયો છે. ઈન્ડોનેશિયાની વસ્તી 27 કરોડ છે જેમા 90 ટકા વસ્તી મુસ્લિમોની છે. જો કે એક સમયે ઈન્ડોનિશિયામાં હિંદુ અને બૌદ્ધ રાજાઓનો પ્રભાવ હતો. ભારતના સૌથી મોટા બે ધાર્મિક ગ્રંથ રામાયણ અને મહાભારત સાથે પણ ઈન્ડોનેશિયાનો જુનો નાતો છે. અને ત્યારે આજે આપણે જાણશુ કે ઋષિમુનીઓની સભ્યતા અને હિંદુ રાજાઓનું શાસન ધરાવતા ઈન્ડોનેશિયામાં કેવી રીતે ઈસ્લામનો ધર્મનો ઉદય થયો?
ભારતે તાજેતરમાં જ તેનો 76મો પ્રજાસત્તાક પર્વ ઉજવ્યો. આ વખતે ઈન્ડોનેશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પ્રબોવો સુબિઆંતો ગણતંત્ર દિવસ સમારોહના મુખ્ય અતિથિ તરીકે આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા. જો કે અત્યાર સુધીમાં 5વાર ઈન્ડોનેશિયાના રાષ્ટ્રપતિને ગણતંત્ર દિવસ સમારોહમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા છે. ભારતના સૌપ્રથમ ગણતંત્ર દિવસ 26 જાન્યુઆરી 1950ના કાર્યક્રમમાં પણ ઈન્ડોનેશિયાના રાષ્ટ્રપતિ સુકર્ણો ચીફ ગેસ્ટ હતા. વર્ષોથી ભારત અને ઈન્ડોનેશિયાના ઘણા ગાઢ સંબંધો રહ્યા છે. આજે ઈન્ડોનેશિયા દુનિયાનો સૌથી મોટો મુસ્લિમ વસ્તી ધરાવતો દેશ છે. લગભગ 27 કરોડની વસ્તીવાળા ઈન્ડોનેશિયામાં 90 ટકા વસ્તી ઈસ્લામ ધર્મને અનુસરનારાઓની છે.એવામા એ જાણવુ જરૂરી છે કે આખરે સદીઓથી હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રભાવવાળા ઈન્ડોનેશિયામાં મુસ્લિમ ધર્મ કેવી રીતે આવ્યો અને કેવી રીતે તે દુનિયાનો સૌથી મોટો મુસ્લિમ વસ્તી ધરાવતો દેશ બની ગયો?
એક સમયે ઈન્ડોનેશિયામાં હિંદુઓ અને બૌદ્ધ લોકોનો હતો દબદબો
ઇન્ડોનેશિયા હંમેશા વેપારની દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ રહ્યું છે. બુની અથવા મુની સંસ્કૃતિ એ ઇન્ડોનેશિયાની સૌથી જૂની સભ્યતા છે. ચોથી સદીથી ઈસ્વીસન પૂર્વે સુધી આ સભ્યતા નોંધપાત્ર રીતે આગળ વધીતી રહી હતી. હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મોને અનુસરનારા લોકો ઋષિ પરંપરાનું પાલન કરતા હતા. ઇન્ડોનેશિયામાં લગભગ બે હજાર વર્ષ સુધી હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મનું વર્ચસ્વ હતું. અહીં હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મને અનુસરતા રાજાઓનું શાસન હતુ.કિર્તાનેગારા અને ત્રિભુવના જેવા રાજા અહી પહેલા રાજ કરતા હતા. ચીન અને ભારતના ઈન્ડોનેશિયા સાથે વ્યાપારિક સંબંધો હતા. ઈન્ડોનેશિયા કુદરતી સંસાધનોને કારણે હંમેશા વિદેશીઓ માટે પહેલી પ્રાથમિક્તા રહ્યો છે. એજ કારણથી અહીં અન્ય ધર્મોને અનુસરનારા લોકો દુનિયાના ખૂણેખૂણેથી પહોંચ્યા હતા.
ઈન્ડોનેશિયામાં બાળકોને રામાયણના પ્રસંગોની વાર્તા કહેવામાં આવે છે
ભારત અને ઈન્ડોનેશિયા સદીઓથી એક જેવી જ વિરાસતના ભાગીદાર રહ્યા છે. આ ભાગીદારી માત્ર વ્યાવસાયિક કે આર્થિક સંબંધો પૂરતી સિમિત નથી. પરંતુ માન્યતાઓ, ધાર્મિક માન્યતાઓ અને પૌરાણિક કથાઓ- વાર્તાઓમાં પણ બંને દેશોમાં ઘણી જ સમાનતા છે. જેમ ભારતમાં બાળકોને દાદા-દાદી રામાયણ-મહાભારતના પ્રસંગોની વાર્તા કહે છે, તેમ ઈન્ડોનેશિયામાં પણ બાળકો આ જ પાત્રોની વાર્તાઓ સાંભળીને મોટા થાય છે. મુસ્લિમ દેશ હોવા છતા અને હિંદુઓની માત્ર 2 ટકા વસતી હોવા છતા તેના મૂળમાં હિંદુ સંસ્કૃતિ આજે પણ પડેલી છે.
ઈન્ડોનેશિયાની પૌરાણિક કથાઓ આમ તો અલગ અલગ સંસ્કૃતિઓ અને જાતિસમૂહો પર આધારીત છે. જે હિંદુ, ઈસ્લામ, ખ્રિસ્તી અને બાઈબલથી પ્રેરિત કથાઓના એક સાર સ્વરૂપે જોવા મળે છે. જો કે તેમા પણ હિંદુ માન્યતાઓ અને પૌરાણિક પાત્રોની ભૂમિકાનો પ્રભાવ આજે પણ સૌથી વધુ જોવા મળે છે.
આજે પણ હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મના મૂળ મજબુત
ભારત અને ઈન્ડોનેશિયાના સંબંધો ઘણા જૂના અને ગાઢ છે. આ જ કારણ છે કે ઈન્ડોનેશિયા અને ભારત વચ્ચે સાંસ્કૃતિક સમાનતા જોવા મળે છે. અહીંની ભાષા, સંસ્કૃતિ અને દંતકથાઓ પર પણ આ ધર્મોની અસર જોવા મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઇન્ડોનેશિયામાં, જો તમે મહાભારત અને રામાયણનો ઉલ્લેખ કરો છો, તો તેઓ કહેશે કે આ અમારા ગ્રંથો છે. ત્યાંના ઉત્સવો અને ઝાંખીઓમાં પણ રામાયણ-મહાભારતના પાત્રો કઠપૂતળીના રૂપમાં જોવા મળે છે. આજે પણ અહીં હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસંગો અને વાર્તાઓ તેની સંસ્કૃતિનો એક મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો છે.
વેપાર, તલવાર અને લગ્ન ના જોરે ફેલાયો ઈસ્લામ
13મી સદીના અંતમાં પૂર્વ જાવામાં હિન્દુ મજાપહિત સામ્રાજ્યનો ઉદભવ થયો. ગાજહ માડા તેનો મુખિયા હતો. જેની અસર આજે પણ ઈન્ડોનેશિયામાં જોવા મળે છે. એ સમયગાળાને ઈન્ડોનેશિયાનો સુવર્ણકાળ પણ કહેવામાં આવે છે.
પ્રાપ્ત વિગતો અનુસાર આરબ મુસ્લિમ વેપારીઓ 8મી સદીમાં ઈન્ડોનેશિયા પહોંચ્યા હતા. પરંતુ ઇસ્લામનો ફેલાવો 13મી સદીના અંતમાં શરૂ થયો હતો. શરૂઆતમાં ત્યાં ઈસ્લામ ધર્મનો અરબી મુસ્લિમ વેપારીઓ દ્વારા અને પછી વિદ્વાનો દ્વારા મિશનરી ગતિવિધિઓના માધ્યમથી ફેલાવો શરૂ થયો. શરૂઆતમાં ઈસ્લામ ધર્મ સ્થાનિક શાસકો દ્વારા અપનાવવામાં આવ્યો અને પછી કેટલાક મોટા પરિવારોએ ઈસ્લામ ધર્મ અંગીકાર કર્યો. કેટલાક સંશોધનોમાં ઉલ્લેખ છે કે મિશનરીઓ દક્ષિણ એશિયા (દા.ત. ગુજરાત), દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયા (દા.ત. ચંપા) અને બાદમાં દક્ષિણ અરેબિયન દ્વીપકલ્પ (દા.ત. હદરામાઉત)માંથી આવ્યા હતા.
13મી સદીમાં સુમાત્રાના ઉત્તરી કિનારે ઇસ્લામિક રાજ્યોનું નિર્માણ થવાનું શરૂ થયુ. 1292માં જ્યારે માર્કો પોલો ચીનથી પરત ફરી રહ્યો હતો ત્યારે તેણે ઈન્ડોનેશિયામાં મુસ્લિમ શહેરોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. સુલતાન મલિક અલ-સાલેહ અહીંના પ્રથમ મુસ્લિમ શાસક તરીકે ઓળખાય છે. 13મી સદીના અંત સુધીમાં ઇસ્લામે ઉત્તર સુમાત્રામાં તેનુ વર્ચસ્વ સ્થાપિત કરી લીધુ હતુ.
વેપારીઓએ સ્થાનિક મહિલાઓ સાથે લગ્ન કર્યા
કહેવાય છે કે સૌથી પહેલા અહીંના રાજાઓ અને વેપારીઓએ ઈસ્લામ ધર્મ અપનાવ્યો હતો. વાસ્તવમાં, મુસ્લિમ વેપારીઓ સ્થાનિક મહિલાઓ સાથે લગ્ન કરતા હતા, જેમાંથી કેટલાક મોટા વેપારીઓ શાહી પરિવારોમાં પણ લગ્ન કરતા હતા. જેમ-જેમ શાસકો અને તેમના દરબારીઓએ ઇસ્લામ અપનાવવાનું શરૂ કર્યુ,તેમ તેમ ત્યાંના તેમની નીચેના કર્મચારીઓએ પણ ઈસ્લામ અંગીકાર કરવા લાગ્યા. જોકે ઇસ્લામનો પ્રસાર ધીમે ધીમે થયો, પરંતુ 15મી સદીમાં મલક્કા સલ્તનતની લશ્કરી તાકાત અને દરિયાઈ વ્યાપાર પર નિયંત્રણને કારણે તેનો ફેલાવો ઝડપી બન્યો હતો. તો ઘણી જગ્યાએ એવો પણ ઉલ્લેખ મળી આવે છે કે તલવારની તાકાતના દમ પર ઈસ્લામ લાવવામાં આવ્યો અને લોકોનું ધર્માન્તર કરવામાં આવ્યુ. જો કે ઈન્ડોનેશિયાના મોટાભાગના વિસ્તારોમા ઈસ્લામનો ફેલાવો મિશનરીઓ અને વેપાર દ્વારા વધુ થયો છે.
સ્વતંત્રતા પછી બંધારણીય માર્ગ પસંદ કર્યો
ઈન્ડોનેશિયામાં હાલ ઈસ્લામ સૌથી મોટો ધર્મ છે. 2023ના સિવિલ રજિસ્ટર ડેટા અનુસાર 87.06% ઇન્ડોનેશિયાઈ લોકો પોતાને મુસ્લિમ માને છે. સંપ્રદાય અનુસાર, મોટાભાગના લોકો સુન્ની મુસ્લિમ છે. પ્યુ રિસર્ચ સેન્ટર મુજબ, 2011 માં, દેશની મુસ્લિમ વસ્તીના 99% સુન્ની મુસ્લિમ હતા, અને બાકીના 1% શિયા મુસ્લિમો હતા, જેઓ મુખ્યત્વે જકાર્તાની આસપાસ સ્થાયી થયેલા છે અને લગભગ 4 લાખ અહમદી મુસ્લિમ પણ છે. જો કે, ઇન્ડોનેશિયામાં મુસ્લિમ બહુમતી હોવા છતાં, તે ઇસ્લામિક રાજ્ય નથી, પરંતુ બંધારણીય રીતે તે એક ધર્મનિરપેક્ષ રાજ્ય છે, જ્યા સરકાર છ સત્તાવાર ધર્મોને માન્યતા આપે છે.
દેશ અને દુનિયાની આવી જ રોચક માહિતી આપતા સમાચાર વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
