ડ્રગ્સનો વેપાર, મની લોન્ડરિંગ અને આંતરરાષ્ટ્રીય કૌભાંડ…જાણો કેવી રીતે પાકિસ્તાનની બેંક BCCIનું થયું પતન

પાકિસ્તાનની બેંક ઓફ ક્રેડિટ એન્ડ કોમર્સ ઈન્ટરનેશનલ (BCCI)ની કહાની વૈશ્વિક બેંકિંગ ઈતિહાસમાં સૌથી મોટા કૌભાંડોમાંની એક છે. આ પાકિસ્તાનની બેંકનો ડ્રગ્સના વેપાર સાથે જોડાયેલ હોવાનો મુદ્દો એક સમયે આંતરરાષ્ટ્રીય હેડલાઈન્સમાં હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય કૌભાંડો, મની લોન્ડરિંગ અને ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓમાં તેની સંડોવણીને કારણે BCCI બેંકને 1991માં બંધ કરવામાં આવી હતી. ડ્રગની દાણચોરી અને અન્ય ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓમાં આ બેંકનો ઉપયોગ તેના પતનનું મુખ્ય કારણ હતું.

BCCI બેંકનો ઉદ્દેશ

BCCIની સ્થાપના પાકિસ્તાની બેંકર આગા હસન આબેદીએ કરી હતી. વૈશ્વિક નિયમનકારી નિયમોને ટાળવા માટે તેનું મુખ્ય મથક લક્ઝમબર્ગ અને કેમેન ટાપુઓ જેવા ટેક્સ હેવન્સમાં રાખવામાં આવ્યું હતું. આ બેંક લક્ઝમબર્ગમાં નોંધાયેલી હતી અને તેની મુખ્ય કચેરીઓ કરાચી અને લંડનમાં હતી. શરૂઆતના એક દાયકા પછી BCCIએ ઝડપથી 78 દેશોમાં તેની શાખાઓ સ્થાપી હતી, તો 4000થી વધુ શાખાઓ હતી અને 20 બિલિયન US ડોલરથી વધુની સંપત્તિ હતી, જેના કારણે તે વિશ્વની સાતમી સૌથી મોટી ખાનગી બેંક બની ગઈ.

દેખીતી રીતે તેનો હેતુ ગરીબ અને વિકાસશીલ દેશોમાં વ્યવસાયોને નાણાકીય સેવાઓ પૂરી પાડવાનો હતો, પરંતુ હકીકતમાં આ બેન્કનો હેતુ કંઈક અલગ જ હતો. BCCIનું માળખું અપારદર્શક હતું. તે ઓફશોર બેંકિંગ, ગુપ્ત ખાતાઓ અને સંદિગ્ધ નાણાકીય વ્યવહારો માટે કુખ્યાત હતી. તેને “શેડો બેંક” તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી.

BCCIની સ્થાપના વિકાસશીલ દેશોને આર્થિક સહાય અને નાણાકીય સશક્તિકરણ આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે કરવામાં આવી હતી. પરંતુ તેના માળખાએ અને સંચાલને તેને મની લોન્ડરિંગ, ડ્રગ્સનો વેપાર અને ભ્રષ્ટાચારનું કેન્દ્ર બનાવ્યું. તેના સાચા હેતુમાં માત્ર આર્થિક જ નહીં, પણ રાજકીય અને ગુનાહિત પાસાઓ પણ સામેલ હતા.

ડ્રગ્સના વેપારમાં BCCIની ભૂમિકા

BCCIએ દક્ષિણ અમેરિકન ડ્રગ કાર્ટેલ, ખાસ કરીને કોલંબિયાના મેડેલિન કાર્ટેલ અને તેના વડા પાબ્લો એસ્કોબાર માટે મની લોન્ડરિંગ કરતી હતી. આ નાણાનો ઉપયોગ અમેરિકન અને યુરોપિયન બજારોમાં દાણચોરી માટે થતો હતો.

અફઘાનિસ્તાન, અફીણનું વિશ્વનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક, ‘બ્લુ પોઈઝન’ (હેરોઈન)ના ઉત્પાદનનું કેન્દ્ર છે. 1980ના દાયકામાં અફઘાનિસ્તાન-પાકિસ્તાન સરહદે હેરોઈનનું ઉત્પાદન અને હેરફેર ચરમસીમાએ હતી. બીસીસીઆઈએ આ વેપારમાં મની લોન્ડરિંગ કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

ISI અને CIAનું સમર્થન

બીસીસીઆઈ પર પાકિસ્તાની ગુપ્તચર એજન્સી ISI અને અમેરિકન ઈન્ટેલિજન્સ એજન્સી CIAનું સમર્થન હોવાનો આરોપ છે. સોવિયેત-અફઘાન યુદ્ધ (1979-1989) દરમિયાન, CIA અને ISI એ મુજાહિદ્દીનને શસ્ત્રો અને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવા માટે BCCIનો ઉપયોગ કર્યો હતો. આ ભંડોળનો મોટો હિસ્સો હેરોઈનના વેપારમાંથી આવતો હતો. પાકિસ્તાનના બંદરો (જેમ કે કરાચી અને ગ્વાદર) અને સરહદી વિસ્તારોનો ઉપયોગ હેરોઈનને યુરોપ, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને અન્ય બજારોમાં પરિવહન કરવા માટે થતો હતો. બીસીસીઆઈએ આ પ્રક્રિયામાં થતા નાણાકીય વ્યવહારોને છુપાવવાનું કામ કર્યું હતું.

BCCIનું માળખું અને ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓ

બીસીસીઆઈએ સેંકડો નકલી કંપનીઓ અને સેલ એકાઉન્ટ બનાવ્યા. આનો ઉપયોગ દાણચોરીના ફંડને લોન્ડર કરવા અને વ્યવહારો છુપાવવા માટે કરવામાં આવતો હતો. બીસીસીઆઈએ ઉચ્ચ સ્તરીય સરકારી અધિકારીઓ, રાજકારણીઓ અને ઉદ્યોગપતિઓને લાંચ આપી હતી. તેની અસર વિકાસશીલ દેશોમાં પણ પડી. જ્યાં આ બેંક કાર્યરત હતી.

બીસીસીઆઈએ માત્ર ડ્રગ સ્મગલરોને જ નહીં પરંતુ આતંકવાદી સંગઠનોને પણ સમર્થન આપ્યું હતું. લિબિયાના મુઅમ્મર ગદ્દાફી અને ઇરાકના સદ્દામ હુસૈન જેવા નેતાઓને ફંડિંગ આપવામાં આવ્યું હતું. એવો પણ આરોપ છે કે આ બેંકે અલ-કાયદા જેવા સંગઠનોને સેવાઓ પણ પૂરી પાડી હતી.

આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણ અને બેંકનું પતન

BCCIનું પતન 1986માં શરૂ થયું હતું, જ્યારે સ્પેશિયલ એજન્ટ રોબર્ટ મઝુરની આગેવાની હેઠળની યુ.એસ. કસ્ટમ્સ અન્ડરકવર ઓપરેશને ટામ્પાએ ફ્લોરિડામાં બેંકના ખાનગી ક્લાયન્ટ વિભાગમાં ઘૂસણખોરી કરી અને ડ્રગ હેરફેર કરનારાઓ અને મની લોન્ડરર્સ પાસેથી થાપણો મેળવવાની તેમની પ્રવૃત્તિ શોધી કાઢી હતી.

1988માં બેંકને એક મોટી મની લોન્ડરિંગ યોજનાના કેન્દ્રમાં હોવાનું કહી ફસાવવામાં આવી. યુએસ સેનેટ અને આંતરરાષ્ટ્રીય તપાસ એજન્સીઓએ બીસીસીઆઈની મની લોન્ડરિંગ અને ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓની તપાસ શરૂ કરી. તપાસ દરમિયાન સામે આવ્યું કે બીસીસીઆઈએ ડ્રગ્સના વેપાર, મની લોન્ડરિંગ અને અબજો ડોલરના આતંકવાદ ફંડિંગમાં સંડોવાયેલી હતી. તેથી 1991માં અમેરિકન અને બ્રિટીશ સત્તાવાળાઓએ તેને બંધ કરી દીધી.

5 જુલાઇ 1991ના રોજ નિયમનકારોએ લક્ઝમબર્ગની એક કોર્ટને બીસીસીઆઈને સંપૂર્ણપણે નાદાર હોવાના આધારે તેને લિક્વિડેશનનો આદેશ આપવા માટે જણાવ્યું. કોર્ટના આદેશ અનુસાર બીસીસીઆઈને બંધ કરી દીધી. આ કાર્યવાહીથી લગભગ 10 લાખ થાપણદારોને અસર થઈ હતી.

બેંકની સંપત્તિ જપ્ત કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તેની સાથે સંકળાયેલા ઘણા મોટા ખેલાડીઓ ભાગી ગયા હતા. યુએસ સેનેટના તપાસ અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે BCCI ગુનાહિત સાહસ છે. તેના સ્થાપક આગા હસન આબેદી અને અન્ય ઉચ્ચ અધિકારીઓ સામે ફોજદારી કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા.

પાકિસ્તાનની ભૂમિકા

BCCIના સ્થાપક આગા હસન આબેદી અને અન્ય મુખ્ય અધિકારીઓ પાકિસ્તાનના સૈન્ય અને રાજકીય સંસ્થાઓ સાથે ઊંડે સુધી જોડાયેલા હતા. અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ડ્રગની દાણચોરીથી થતા નફાનો મોટો હિસ્સો BCCI દ્વારા લોન્ડરિંગ કરવામાં આવતો હતો. ISI એ BCCIનો ઉપયોગ ભારત અને અન્ય દેશોમાં પ્રોક્સી વોર માટે ફંડ પૂરું પાડવા માટે કર્યો હતો.

BCCI કૌભાંડે વૈશ્વિક નાણાકીય નિયમનકારોને પારદર્શિતા અને કડક નિયમો લાદવાની ફરજ પાડી હતી. આજે મની લોન્ડરિંગને રોકવા માટે કડક કાયદાઓ છે. બીસીસીઆઈ કૌભાંડ અને ડ્રગ્સના વેપારે પાકિસ્તાનની આંતરરાષ્ટ્રીય છબીને ગંભીર નુકસાન પહોંચાડ્યું હતું. BCCI બંધ હોવા છતાં અફઘાનિસ્તાન-પાકિસ્તાનમાંથી ડ્રગ્સની દાણચોરીનું નેટવર્ક હજુ પણ સક્રિય છે.

BCCI કેસ દર્શાવે છે કે કેવી રીતે એક બેંકે આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાઓને બાયપાસ કરીને મની લોન્ડરિંગ, ડ્રગ્સનો વેપાર અને આતંકવાદ ફંડિંગનું આયોજન કર્યું હતું. પાકિસ્તાનની રાજકીય અને લશ્કરી સ્થાપના સાથેના તેના સંબંધોએ તેને વધુ વિવાદાસ્પદ બનાવ્યા હતા. આ કૌભાંડ વૈશ્વિક બેંકિંગ સિસ્ટમની નબળાઈઓ અને ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓના જોખમોનું પ્રતીક છે. BCCIનું પતન એ ચેતવણી છે કે કેવી રીતે નાણાકીય સંસ્થાઓ જ્યારે ખોટા હાથમાં જાય ત્યારે તેઓ ગુનાહિત નેટવર્કનું કેન્દ્ર બની શકે છે.