યુપી સહિત આ 5 રાજ્યોમાં આચારસંહિતા લાગુઃ જાણો, હવે આ રાજ્યોમાં કયા કામ નહીં થઈ શકે?

ચૂંટણી પંચે ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, ઉત્તરાખંડ, ગોવા અને મણિપુર વિધાનસભા ચૂંટણીઓ ((Assembly Elections Dates 2022)ની તારીખો જાહેર કરી છે. ચૂંટણી પંચ (Election Commission) દ્વારા જાહેર કરાયેલી તારીખો અનુસાર, ઉત્તર પ્રદેશ (Uttar Pradesh) માં 7 તબક્કામાં, મણિપુર (Manipur) માં 2 તબક્કામાં અને બાકીના રાજ્યોમાં 1-1 તબક્કામાં ચૂંટણી યોજાશે. પ્રથમ તબક્કાની ચૂંટણી 10 ફેબ્રુઆરીએ અને અંતિમ તબક્કાની ચૂંટણી 7 માર્ચે છે. ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત સાથે જ પાંચેય રાજ્યોમાં આદર્શ આચારસંહિતા (Model Code Of Conduct) પણ લાગુ થઈ ગઈ છે.

આવી સ્થિતિમાં આપણે જાણીએ છીએ કે આ આદર્શ આચારસંહિતા શું છે અને આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ નેતાઓ અને વર્તમાન જનપ્રતિનિધિઓ પર કેવા પ્રકારના નિયંત્રણો લાદવામાં આવે છે.  રાજ્યમાં નવા કામો પર પણ પ્રતિબંધ છે, તો જાણો આદર્શ આચાર સંહિતા સાથે જોડાયેલી દરેક વસ્તુ.

આદર્શ આચાર સંહિતા શું છે?

આદર્શ આચાર સંહિતા એ રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીના ઉમેદવારોના માર્ગદર્શન માટે નિયમોનો સમૂહ છે, જેનું ચૂંટણી દરમિયાન પાલન કરવું જરૂરી છે. ચૂંટણી પંચ દ્વારા આપવામાં આવેલી વ્યાખ્યા મુજબ, આદર્શ આચાર સંહિતા એ રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોના માર્ગદર્શન માટે નિર્ધારિત ધોરણોનો સમૂહ છે, જે રાજકીય પક્ષોની સંમતિથી તૈયાર કરવામાં આવી છે.

સામાન્ય ભાષામાં સમજીએ તો આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ નેતાઓ અને વર્તમાન જનપ્રતિનિધિઓ પર કેટલાક નિયંત્રણો લાદવામાં આવે છે. લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન સમગ્ર દેશમાં જ્યારે વિધાનસભાની ચૂંટણી દરમિયાન જે તે રાજ્યમાં તેનો અમલ કરવામાં આવે છે. આચારસંહિતા નક્કી કરે છે કે ચૂંટણી પ્રક્રિયા દરમિયાન રાજકીય પક્ષો, ઉમેદવારો અને શાસક પક્ષે કેવું વર્તન કરવું જોઈએ. જેમાં સભા, રેલી, સરઘસ, મતદાન દિવસની પ્રવૃત્તિઓ, શાસક પક્ષની કામગીરીને લગતા નિયમો છે.

આદર્શ આચાર સંહિતા ક્યારે અમલમાં આવે છે?

આદર્શ આચારસંહિતા ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા ચૂંટણીના સમયપત્રકની જાહેરાતની તારીખથી અમલમાં આવે છે અને ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ચાલુ રહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ચૂંટણી પંચે 5 રાજ્યોની ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરતાની સાથે જ આદર્શ આચારસંહિતા લાગુ થઈ ગઈ છે.

જનપ્રતિનિધિઓ શું ન કરી શકે?

– ચૂંટણી પંચની અધિકૃત વેબસાઈટ અનુસાર, મંત્રી તેમની સત્તાવાર મુલાકાતને ચૂંટણી પ્રચાર સંબંધિત કામ સાથે જોડી શકશે નહીં અને ચૂંટણી પ્રચાર સંબંધિત કામ દરમિયાન સરકારી મશીનરી અથવા કર્મચારીઓનો ઉપયોગ કરશે નહીં. જોકે, પંચે વડાપ્રધાનને ચૂંટણી પ્રચાર પ્રવાસો સાથે સત્તાવાર મુલાકાતોને મિશ્રિત કરવા માટે આદર્શ આચાર સંહિતાની જોગવાઈમાંથી મુક્તિ આપી છે.
– કોઈપણ પક્ષ કે ઉમેદવારના લાભાર્થે સરકારી વાહનનો ઉપયોગ કરી શકાશે નહિ.
– ચૂંટણીના સંચાલન સાથે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે જોડાયેલા તમામ અધિકારી/અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ રહેશે. જો કોઈ વ્યક્તિ ટ્રાન્સફર કરવા માંગે છે તો પહેલા ચૂંટણી પંચની પરવાનગી લેવી પડશે. આ સિવાય ખાલી જગ્યાઓ પર વર્કલોડ આપી શકાય નહીં.
– કોઈપણ મંત્રી ચૂંટણીના સમયગાળા દરમિયાન કોઈપણ રાજ્ય અથવા મતવિસ્તારના ચૂંટણી અધિકારીને કોઈપણ સત્તાવાર ચર્ચા માટે બોલાવી શકશે નહીં. જોકે કાયદો અને વ્યવસ્થાના કેટલાક મુદ્દાઓ પર વિચાર કરવો હોય તો વાત જુદી છે.
– આચારસંહિતા દરમિયાન, મંત્રીઓ તેમના સત્તાવાર વાહનોનો ઉપયોગ તેમના સત્તાવાર નિવાસસ્થાનથી તેમના કાર્યાલય સુધી સત્તાવાર હેતુઓ માટે જ કરી શકશે. તેનો ચૂંટણી પ્રચાર માટે ઉપયોગ કરી શકાશે નહીં.
– સરકારી ભંડોળના ખર્ચે રાજકીય કાર્યકરોના ઘરે “ઇફ્તાર પાર્ટી” અથવા તેના જેવી કોઈ પાર્ટીનું આયોજન કરી શકાશે નહીં.

કયા કામ થઈ શકશે નહીં?

– ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર, શાસક પક્ષની સંભાવનાઓને વેગ આપવા માટે સિદ્ધિઓ સંબંધિત સરકારી ભંડોળના ખર્ચે કોઈ જાહેરાતો જારી કરી શકાતી નથી.
– સરકારના હોર્ડિંગ્સ, જાહેરાતો વગેરેના બોર્ડ દૂર કરવામાં આવશે. વધુમાં, અખબારો અને ઈલેક્ટ્રોનિક મીડિયા સહિત અન્ય માધ્યમો પર સરકારી તિજોરીના ખર્ચે કોઈ જાહેરાત આપવામાં આવશે નહીં.
– ચૂંટણી દરમિયાન કોઈપણ જનપ્રતિનિધિ ગ્રાન્ટ કે પેમેન્ટ કરી શકશે નહીં.
– ચૂંટણીની જાહેરાત પહેલા બહાર પાડવામાં આવેલ વર્ક ઓર્ડર સંદર્ભે જો ખરેખર વિસ્તારમાં કામગીરી શરૂ કરવામાં આવી ન હોય તો તેને શરૂ કરવામાં આવશે નહી.
– કોઈપણ વિસ્તારમાં જ્યાં ચૂંટણીઓ ચાલી રહી છે, ત્યાં ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી MP/MLA/MLC લોકલ એરિયા ડેવલપમેન્ટ ફંડની કોઈપણ યોજના હેઠળ ભંડોળનું નવું રીલીઝ કરી શકશે નહીં.
– કોઈપણ મંત્રી અથવા અન્ય સત્તાધિકારી કોઈપણ સ્વરૂપમાં કોઈપણ નાણાકીય અનુદાન અથવા તેના સંબંધમાં કોઈ વચન આપશે નહીં. કોઈપણ પ્રોજેક્ટ કે યોજનાનો શિલાન્યાસ નહીં કરે, કે રસ્તા બનાવવા, પીવાના પાણીની સુવિધા વગેરેનું કોઈ વચન આપશે નહીં. આ ઉપરાંત, સરકારી અથવા ખાનગી ક્ષેત્રના ઉપક્રમોમાં એડ-હોક ધોરણે કોઈ નિમણૂક કરવામાં આવશે નહીં.
– ચૂંટણી સમયગાળા દરમિયાન કેટલીક યોજનાઓની શરૂઆત/ઘોષણા પર પ્રતિ‍બંધ છે. પહેલાથી ભલે તેનું કામ થઈ ચૂક્યું હોય.
– સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ થવા સુધી, એવા સંજોગોમાં કાર્ય કરવા માટે પરવાનગી મળી શકે છે અને સરકારના વચગાળાની વ્‍યવસ્‍થા કરી શકે છે જ્યાં તે કરવું અનિવાર્ય બન્યું હોય.

જણાવી દઈએ કે આ ઉપરાંત ચૂંટણી પ્રચારને લગતા પણ ઘણા બધા નિયમો નક્કી કરવામાં આવે છે અને નિયમોના આધાર પર પણ ઉમેદવાર ચૂંટણી લડી શકે છે. આ નિયમોમાં ગાડીનો ઉપયોગ, લાઉડસ્પીકર, પોસ્ટર, બેનર, ખર્ચ વગેરે સાથે જોડાયેલી માહિતી શામેલ છે.