Career : લાઈબ્રેરી સાયન્સ શું છે? જાણો ટોપ અભ્યાસક્રમ, કરિયરનો સ્કોપ અને પગારની વિગતો
લાઈબ્રેરી સાયન્સ (library science) કોર્સ પછી કોઈ વ્યક્તિ લાઈબ્રેરી એટેન્ડન્ટ, લાઈબ્રેરી આસિસ્ટન્ટ, જુનિયર લાઈબ્રેરીયન, લાઈબ્રેરીયન અને ઈન્ફોર્મેશન આર્કિટેક બની શકે છે.
સામાન્ય રીતે તમામ સંસ્થાઓમાં પુસ્તકાલયો (library) હોય છે, પછી તે સંશોધન સંસ્થાઓ, સરકારી સંસ્થાઓ, કોલેજો, યુનિવર્સિટીઓ કે શાળાઓ હોય. આજકાલ તે કોર્પોરેટ ઓફિસમાં પણ ગોઠવાય છે. આ ઉપરાંત અહીં સાર્વજનિક પુસ્તકાલયો પણ છે, જ્યાં તમે મુલાકાત લઈ શકો છો. પુસ્તકાલય જ્ઞાન અને માહિતીનો સંગમ છે જે લોકોને જોડે છે. આજના વિશ્વમાં માહિતી એ સૌથી મહત્વની વસ્તુ છે, પરંતુ હવે સચોટ માહિતી શોધવાની અને તેને વપરાશકર્તાઓ સુધી પહોંચાડવાની રીતમાં ધરખમ ફેરફાર થયો છે. આ જ કારણ છે કે પુસ્તકાલય અને માહિતી વિજ્ઞાનમાં (Library and Information Science) ડિજિટલ ટેક્નોલોજી અને સોશિયલ મીડિયાનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. આજે કરિયર ટિપ્સના એપિસોડમાં લાઇબ્રેરી સાયન્સની વિગતો જાણીશું.
જે વિદ્યાર્થીઓ અન્ય લોકો સાથે જ્ઞાન શેર કરવાનું પસંદ કરે છે તેઓને પુસ્તકાલયમાં કામ કરવાનો વિચાર ગમશે, કારણ કે તે એક એવી જગ્યા છે જ્યાં મુલાકાતીઓને વારંવાર પ્રશ્નોના જવાબો મળે છે. જો તમે તમારી આજુબાજુની દુનિયામાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવવાનો શોખ ધરાવો છો, પુસ્તકો પસંદ કરો છો અને વાંચવામાં રસ ધરાવો છો, તો લાઇબ્રેરી અને ઇન્ફર્મેશન સાયન્સ તમારા માટે શ્રેષ્ઠ કારકિર્દી વિકલ્પ બની શકે છે. આ ક્ષેત્ર નોકરીની તકો આપવા સાથે સંતોષકારક કારકિર્દીની ખાતરી આપે છે.
પુસ્તકાલય વિજ્ઞાન (Library Science) શું છે?
લાઇબ્રેરી વિજ્ઞાન (Library Science) ડેટા અથવા ઑબ્જેક્ટ્સનું વર્ગીકરણ અને ઉપયોગ કેવી રીતે કરવું તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તે જ્ઞાનની જાળવણી અને સાક્ષરતાને પ્રોત્સાહન આપવાના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. તે ખરેખર કાર્ડ કેટલોગ અને ધૂળ ભરેલા પુસ્તકો વિશે નથી, તે એક ક્ષેત્ર છે જે સતત બદલાતું રહે છે અને વિકસતું રહે છે, કારણ કે માહિતી શેર કરવા, મેનેજ કરવા અને ગોઠવવા માટેની ટેક્નોલોજી સતત બદલાતી રહે છે. પુસ્તકાલય અને માહિતી વિજ્ઞાન હેઠળ, મુખ્યત્વે પુસ્તકો, સંદર્ભ ગ્રંથો, સામયિકો અને અખબારોને સુવ્યવસ્થિત રીતે અને લાંબા સમય સુધી સુરક્ષિત રાખવા વિશે માહિતી આપવામાં આવે છે. આ એક રસપ્રદ વિસ્તાર છે, જે પુસ્તકો વાંચવાના શોખીન લોકો માટે ખાસ છે.
પુસ્તકાલય વિજ્ઞાન: કરિયર સ્કોપ
પુસ્તકાલય અને માહિતી વિજ્ઞાન કારકિર્દીના ઘણા માર્ગો પ્રદાન કરે છે. ડિજિટલ યુગમાં, આ ક્ષેત્રના વિદ્યાર્થીઓ માટે કારકિર્દીના ઘણા વિકલ્પો વિકસિત થઈ રહ્યા છે. ઈન્ટરનેટ, સોશિયલ મીડિયા અને અન્ય ટેકનોલોજીકલ એડવાન્સિસને કારણે લાઈબ્રેરી સાયન્સ એ કારકિર્દીનો સૌથી આકર્ષક વિકલ્પ છે. આમાં, તમે તમારી રુચિના આધારે કોઈપણ એક વિકલ્પ પસંદ કરી શકો છો. આજકાલ ગ્રંથપાલની માંગ સરકારી અને ખાનગી બંને ક્ષેત્રોમાં છે. તેઓ ગ્રંથસૂચિ (bibliography) અને કેટલોગની તૈયારીમાં શિક્ષકો અથવા પ્રકાશનો સાથે સંશોધન સહાયક તરીકે પણ કામ કરી શકે છે.
સામાન્ય રીતે તમામ શાળાઓ અને કોલેજો નવા વ્યાવસાયિકો માટે મોટી તકો પૂરી પાડે છે. જો ઉમેદવારો ઈચ્છે તો તેઓ આ ક્ષેત્રમાં વધુ અભ્યાસ કરી શકે છે. લાઈબ્રેરી સાયન્સ કોર્સ પછી કોઈ વ્યક્તિ લાઈબ્રેરી એટેન્ડન્ટ, લાઈબ્રેરી આસિસ્ટન્ટ, જુનિયર લાઈબ્રેરીયન, લાઈબ્રેરીયન અને ઈન્ફોર્મેશન આર્કિટેક બની શકે છે. આ સિવાય તમે આર્કાઈવ અને સ્પેશિયલ કલેક્શન લાઈબ્રેરિયન, કોમ્પિટિટિવ ઈન્ટેલિજન્સ એનાલિસ્ટ, ઈલેક્ટ્રોનિક રિસોર્સ લાઈબ્રેરિયન, ઈન્ફોર્મેશન ઓફિસર, રેર બુક્સ ક્યુરેટર અને યુનિવર્સિટી લાઈબ્રેરી ડિરેક્ટર જેવા હોદ્દા પર કામ કરી શકો છો.
લાઈબ્રેરીયન કેવી રીતે બનવું?
લાઈબ્રેરીયન બનવા માટે, માહિતી વિજ્ઞાનનું જ્ઞાન, લોકોને માર્ગદર્શન અને સંચાલન કરવાની ક્ષમતા સાથે આ ક્ષેત્રમાં સ્નાતક અથવા અનુસ્નાતકની ડિગ્રી હોવી જરૂરી છે. દેશમાં ઘણી યુનિવર્સિટીઓ અને કોલેજો છે, જે આ પુસ્તકાલય વિજ્ઞાનમાં પ્રમાણપત્ર, ડિપ્લોમા, સ્નાતક અને માસ્ટર ડિગ્રી અભ્યાસક્રમો ઓફર કરે છે. આ ક્ષેત્રમાં કારકિર્દી શરૂ કરવા માટે, તમે તમારી પસંદગી અનુસાર કોર્સ પસંદ કરી શકો છો.
- લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ કોર્સ
- સર્ટીફિકેટ ઈન લાઈબ્રેરી સાયન્સ
- સર્ટીફિકેટ ઈન લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
- ડિપ્લોમા ઈન લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
- પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએટ ડિપ્લોમા ઈન લાઈબ્રેરી ઓટોમેશન એન્ડ નેટવર્કિંગ
- બેચલર ઈન લાઈબ્રેરી સાયન્સ
- બેચલર ઓફ લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
- માસ્ટર ઓફ લાઈબ્રેરી સાયન્સ
- માસ્ટર ઓફ લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
- પીએચડી ઈન લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
- એમ ફિલ ઈન લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ
કોર્સ માટે પાત્રતા
ડિપ્લોમા અને સર્ટિફિકેટ કોર્સ કરવા માટે વિદ્યાર્થીઓએ કોઈપણ સ્ટ્રીમ (આર્ટસ, કોમર્સ, સાયન્સ)માંથી 12મું પાસ કરેલું હોવું જોઈએ. B.Lib જેવા અંડરગ્રેજ્યુએટ અભ્યાસક્રમો માટે બેચલર ઑફ લાઇબ્રેરી સાયન્સ અને B.Lib જેવા સ્નાતકના અભ્યાસક્રમો માટે બેચલર ઑફ લાઇબ્રેરી ઇન્ફોર્મેશન સાયન્સ. ઉમેદવારો પાસે કોઈપણ માન્ય યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક સ્તરની ડિગ્રી હોવી જોઈએ. માસ્ટર કોર્સમાં પ્રવેશ માટે ઉમેદવારે લાયબ્રેરી સાયન્સ અથવા સંબંધિત ક્ષેત્રમાં સ્નાતક પાસ કરેલું હોવું જોઈએ. એમ.ફીલ અને પીએચડી અભ્યાસક્રમો માટે પુસ્તકાલય અને માહિતી વિજ્ઞાનમાં માસ્ટર ડિગ્રી જરૂરી છે. કેટલીક કોલેજો અને સંસ્થાઓએ પ્રવેશ માટે વય મર્યાદા નક્કી કરી છે. દેશની ઘણી યુનિવર્સિટીઓ પ્રવેશ પરીક્ષાઓનું આયોજન કરે છે અને મેળવેલા ગુણના આધારે તૈયાર કરેલા મેરિટ લિસ્ટના આધારે પ્રવેશ આપે છે.
લાઈબ્રેરી સાયન્સ: ટોપની સંસ્થાઓ
- દિલ્હી યુનિવર્સિટી, નવી દિલ્હી
- ઈન્દિરા ગાંધી નેશનલ ઓપન યુનિવર્સિટી
- પંજાબ યુનિવર્સિટી, ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ લાઈબ્રેરી એન્ડ ઈન્ફોર્મેશન સાયન્સ, ચંદીગઢ
- સાવિત્રીબાઈ ફૂલે પુણે યુનિવર્સિટી, પુણે
- ઓસ્માનિયા યુનિવર્સિટી, હૈદરાબાદ
- બાબાસાહેબ ભીમરાવ આંબેડકર યુનિવર્સિટી, લખનૌ
- પોંડિચેરી યુનિવર્સિટી
- ગુવાહાટી યુનિવર્સિટી
- મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટી, બરોડા
- નોર્થ ઈસ્ટ ફ્રન્ટિયર ટેકનિકલ યુનિવર્સિટી, અરુણાચલ પ્રદેશ
- પટના યુનિવર્સિટી
- જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા, નવી દિલ્હી
- બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટી, વારાણસી
- અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટી, અલીગઢ
- મહાત્મા ગાંધી કાશી વિદ્યાપીઠ, વારાણસી
સેલરી પેકેજ
કારકિર્દીની શરૂઆતમાં, ઉમેદવારોને સરકારી પુસ્તકાલયો અથવા શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં દર મહિને લગભગ 20 હજાર રૂપિયા મળે છે. થોડાં વર્ષોના અનુભવ પછી, રૂપિયા 4.5 લાખથી રૂપિયા. 5.5 લાખ સુધીના વાર્ષિક પેકેજો ઓફર કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, ઉમેદવારોનો પગાર સંસ્થા અને મેરિટના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. આ ક્ષેત્રમાં લાઈબ્રેરિયન અથવા માહિતી સંચાલક તરીકે કામ કરતા લોકોને વધુ પગાર પેકેજ આપવામાં આવે છે. વિદેશી સંસ્થાઓમાં ઉચ્ચ પેકેજ આપવામાં આવે છે.
Latest News Updates
