રામ ‘રાહ’: આ હતો ભગવાન રામની યાત્રાનો છેલ્લો પડાવ… પછી લંકા પર કરી હતી ચઢાઈ!

TV9 ડિજિટલની વિશેષ શ્રેણી રામ ‘રાહ’નો આ નવમો અંક છે. અયોધ્યાથી શરૂ થયેલી આ યાત્રામાં આજે આપણે તમિલનાડુ પહોંચ્યા છીએ. આજે આપણે તમિલનાડુના તે સ્થળો વિશે વાત કરીશું, જ્યાં ભગવાન રામ તેમના વનવાસ દરમિયાન માતા સીતાને શોધવા આવ્યા હતા. આ રામની વનવાસ યાત્રાના છેલ્લા પડાવમાંથી એક હતું. કારણ કે આ પછી ભગવાન રામે લંકા પર કૂચ કરી હતી તો આજે આપણે તમિલનાડુ વિશે વાત કરીશું અને છેલ્લા આઠ અંકોમાં આપણે અયોધ્યાથી કર્ણાટક (Ram Van Gaman)ની યાત્રાનું વર્ણન કર્યું છે. આ રીતે આપણે ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ઓરિસ્સા, તેલંગાણા, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક વગેરે રાજ્યો વિશે વાત કરી.

જો આપણે રામાયણના એપિસોડ્સના આધારે જોઈએ તો અત્યાર સુધી આપણે ભગવાન રામની હનુમાન અને સુગ્રીવને મળવા સુધીની કથા અને તેનાથી સંબંધિત સ્થાનો વિશે જણાવ્યું છે. તમે જાણતા જ હશો કે સીતાના અપહરણ પછી ભગવાન રામ અને ભાઈ લક્ષ્મણ સીતા માતાને શોધવા નીકળ્યા હતા. આ દરમિયાન રસ્તામાં રામ હનુમાન અને સુગ્રીવને મળ્યા. જેમણે પાછળથી રાવણને મારવામાં ભગવાન રામની મદદ કરી તો આપણે અત્યાર સુધી અહીં પ્રવાસ કર્યો છે. હવે આગળ વાત કરીશું કે ભગવાન રામે ક્યાંથી લંકા જવાની તૈયારી કરી હતી અને તેની સાથે ક્યા-ક્યા સ્થળો જોડાયેલા છે.

આ શ્રેણીમાં શું છે?

જો આપણે રામ ‘રાહ’ની વાત કરીએ તો આ સીરીઝમાં અમે તમને એવી જગ્યાઓ વિશે જણાવી રહ્યા છીએ, જ્યાં રઘુવરના પગ પડ્યા હતા. આ શ્રેણીમાં, અમે તે યાત્રા વિશે પણ જણાવ્યું છે જ્યારે ભગવાન રામ સીતાના લગ્ન દરમિયાન મુનિ વિશ્વામિત્ર અને ભાઈ લક્ષ્મણ સાથે જનકપુર (નેપાળ) ગયા હતા. આ દરમિયાન તે ઘણા રાજ્યોમાંથી થઈને નેપાળ પહોંચ્યા હતા. રામ ‘રાહ’ દ્વારા અમે તમને તે તમામ સ્થળો વિશે જણાવીશું જ્યાંથી ભગવાન રામ તેમના વનવાસ દરમિયાન ગયા હતા. આ સીરિઝમાં તમને જાણવા મળશે કે, આજે ત્યાં શું છે અને આ જગ્યાઓથી સંબંધિત રામાયણના ક્યા પ્રસંગો છે.

સંપૂર્ણ શ્રેણી વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો

છેલ્લા અંકમાં શું હતું?

પાછલા મુદ્દાની વાત કરીએ તો, ભગવાન રામ હનુમાનજીને ક્યાં મળ્યા હતા અને ભગવાન રામ સુગ્રીવ વાલીને ક્યાં મળ્યા હતા તે જણાવવામાં આવ્યું હતું. આ અંકમાં તમને કર્ણાટકની કેટલીક જગ્યાઓ વિશે જણાવવામાં આવ્યું હતું અને ત્યાંથી રામાયણની પ્રાસંગિકતા શું છે તે જાણકારી આપવામાં આવી હતી. આ સિવાય તેમાં રામાયણ સાથે સંબંધિત કર્ણાટકના દરેક સ્થાન વિશે જણાવવામાં આવ્યું હતું, જે રામના વનવાસની કથાનો એક મહત્વપૂર્ણ તબક્કો કહેવાય છે.

આ અંકમાં શું હશે ખાસ?

જ્યારે ભગવાન રામ લંકા ગયા હતા તે સમય ભારતમાં આ છેલ્લો સમય માનવામાં આવે છે. આ અંકમાં, તમિલનાડુમાં જ્યાં ભગવાન રામના પગ પડ્યા હતા તે સ્થાનો વિશે જણાવવામાં આવશે. તમિલનાડુના આ સ્થળોમાં ત્રિશિરાપલ્લી, તંજાવુર, નાગપટ્ટનમ, રામેશ્વરમ, ધનુષકોડી વગેરે શહેરોનો સમાવેશ થાય છે. તો આપણે જાણીએ કે રામેશ્વર સાથે જોડાયેલી વાર્તા શું છે અને ધનુષકોડી વિશે કંઈ વાર્તાઓ છે અને રામાયણ સાથે જોડાયેલી ઘટનાઓ શું છે.

ચાલો, તમિલનાડુના પ્રવાસે જઈએ…

અયોધ્યાપટ્ટનમ (સેલમ) – કર્ણાટકમાં લાંબી મુસાફરી કર્યા પછી તેઓ તમિલનાડુ થઈને આગળ વધ્યા હતા. ડો. રામ અવતાર દ્વારા લખાયેલા પુસ્તક વનવાસી રામ અને લોક સંસ્કૃતિ અનુસાર જેઓ 48 વર્ષથી ભગવાન રામના તીર્થસ્થાનો પર સતત સંશોધન કરી રહ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામ લંકા જતા સમયે અહીંથી પસાર થયા હતા. જો કે, કેટલાક લોકો માને છે કે જ્યારે શ્રી રામ લંકાથી અયોધ્યા પાછા જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે સ્થાનિક નાગરિકોએ અહીં તેમનો પટ્ટાભિષેક કર્યો હતો. પરંતુ આમાં અનેક દાવા કરવામાં આવ્યા છે. તેની નજીક ત્રિશિરાપલ્લી નામની જગ્યા છે, જ્યાંથી રામજીની સેના આગળ વધી હતી. આ સ્થળ માટે બીજી એક કથા છે કે આ સ્થાન રાવણના ભાઈ ત્રિશિરાએ વસાવ્યું હતું.

તંજાવુર– આ રામલિંગ (શિવ મંદિર) રામેશ્વરમની જેમ જ બનાવવામાં આવ્યું છે. અહીં કુલ 108 શિવલિંગની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આ સિવાય તેની આસપાસના સ્થળોએ ઘણી બધી રામ કથાઓ છે. એવું કહેવાય છે કે જ્યારે શ્રી રામ તંજાવુરમાં કાવેરી શાખાના કિનારે ચાલતા-ચાલતા અહીં પહોંચ્યા ત્યારે ઋષિઓએ તેમને ત્યાં જ રહેવા કહ્યું. શ્રી રામ ઋષિમુનિઓ પાસેથી અનુમતિ મેળવીને લંકા તરફ ચાલ્યા ગયા.

કૈકરઈ (તિરુવરુર) – આ સ્થાન માટે કહેવાય છે કે ભગવાન રામે તિરુવરુરથી લગભગ 3 કિમી દૂર દશરથજીનું શ્રાદ્ધ કર્યું હતું. આજે પણ સ્થાનિક લોકો અહીં તેમના પૂર્વજોને શ્રદ્ધાંજલી આપવા આવે છે. આ રામ સ્વામી મંદિરની નજીક એક જગ્યા છે, જ્યાં પણ વાનર સેના રોકાઈ હતી.

વેદારણ્યમ (નાગપટ્ટનમ) – આ સ્થળ માટે કહેવાય છે કે આ જંગલમાં ભગવાન શિવના ડમરૂ વડે વેદોની ઘોષણા કરવામાં આવી હતી. આ કારણે આ ભૂમિનો ભગવાન શિવ સાથે વિશેષ સંબંધ છે. એટલા માટે લંકા અભિયાન પર જતા સમયે ભગવાન રામે અહીં ભગવાન શિવની પૂજા કરી હતી. હવે અહીં ભગવાન શિવનું ખૂબ જ પ્રાચીન મંદિર છે.

કરઈ (નાગપટ્ટનમ) – એક લોકકથા અનુસાર, ભગવાન રામે કોડી કરાઈથી પુલ બનાવવાની શરૂઆત કરી હતી, પરંતુ કોઈ કારણસર ફરીથી સ્થાન બદલવું પડ્યું. વેદારણ્યમથી 7 કિ.મી. શ્રી રામના પગના નિશાન સમુદ્રના છેક જંગલમાં બનાવવામાં આવ્યા છે.

તિલ્લઈવિલાયમ (થિરુવરુર) – આ એક એવી જગ્યા છે જ્યાં ભગવાન રામને રૌદ્ર સ્વરૂપમાં દર્શાવવામાં આવ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામ અહીંથી વાનર સેના સાથે પસાર થઈ રહ્યા હતા, તો તેમને રાવણ પ્રત્યે ઘણો ગુસ્સો હતો અને આ ગુસ્સો અહીં દર્શાવવામાં આવ્યો છે.

મુત્તુકુડા (પોડુકોટઈ) – આ સ્થાન માટે એવું પણ કહેવાય છે કે ભગવાન રામનો કાફલો અહીંથી પસાર થયો હતો અને અહીં શિવની પૂજા કરી હતી.

તીરતાંડ ધાણમ (રામનાથપુરમ) – તીરતાંડ ધાણમમાં, શ્રી રામે અગસ્ત્ય ઋષિના આદેશ પર શિવની પૂજા કરી હતી. અહીં માર્ગમાં ભગવાન રામ અગસ્ત્ય મુનિને મળ્યા હતા.

રામનાથપુરમ– કહેવાય છે કે સૂર્યની ગરમી અને પ્રકાશથી કંટાળીને લંકા તરફ જતા સમયે ભગવાન રામ અને લક્ષ્મણે અહીં સ્નાન કર્યું અને ભગવાન ગણેશની પૂજા કરી. ભગવાન ગણેશે તેમને અહીં ભવિષ્યના યુદ્ધમાં વિજય માટે આશીર્વાદ આપ્યા હતા.

આની નજીક એક જગ્યા છે, જેનું નામ દેવી પટ્ટનમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામે શનિદેવને શાંત કરવા માટે આ સ્થાન પર નવગ્રહની પૂજા કરી હતી. જ્યારે ભગવાન રામે અહીં વિષ્ણુ ચક્રની પૂજા કરી ત્યારે તેમને આશીર્વાદ મળ્યા કે સમુદ્રના મોજા વાનર સેનાને પરેશાન નહીં કરે. આ પછી, રામનાથપુરમમાં જ એવી ઘણી જગ્યાઓ છે, જ્યાંથી ભગવાન રામના પ્રસંગો જોડાયેલા છે.

પટ્ટનમ (રામનાથપુરમ)– એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામે શનિદેવને શાંત કરવા માટે પટ્ટનમ દેવીના સ્થાન પર નવગ્રહની પૂજા કરી હતી. જ્યારે ભગવાન રામે અહીં વિષ્ણુ ચક્રની પૂજા કરી ત્યારે તેમને આશીર્વાદ મળ્યા કે સમુદ્રના મોજા વાનર સેનાને પરેશાન નહીં કરે.

દર્ભશયનમ ત્રિપુલ્લાણી (રામનાથપુરમ)– એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામ ત્રિપુલ્લાણી બીચ પર પહોંચ્યા પછી સમુદ્રમાંથી પોતાનો માર્ગ લેવા માટે ત્રણ દિવસ સુધી તપસ્યા કરી હતી. આ તે સ્થાન છે જ્યાં ભગવાન રામે શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી અને તેને ‘આદિ રામેશ્વર’ માનવામાં આવે છે. આ પછી સમુદ્રએ પ્રગટ થઈને ભગવાન રામને કહ્યું કે સેતુ કેવી રીતે બનાવવો.

છેદુકરઈ (રામનાથપુરમ) – આ જગ્યા માટે કહેવાય છે કે અહીં પુલનો શિલાન્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો. અત્યારે પણ લોકો દાવો કરે છે કે તમે છેદુકરઈથી 2 કિલોમીટર દરિયામાં જાવ તો પુલના અવશેષો જોઈ શકાય છે. આ પુલના થાંભલા હોઈ શકે છે. આ પુલ દરિયામાં 10-11 ફૂટ ઊંડો છે. રામચરિતમાનસમાં આ સમયગાળો કંઈક આ રીતે જણાવવામાં આવ્યો છે.

यह लघु जलधि तरत कति बारा। अस सुनि पुनि कह पवनकुमारा।।

प्रभु प्रताप बड़वानल भारी। सोषेउ प्रथम पयोनिधि बारी।।

तब रिपु नारी रुदन जल धारा। भरेउ बहोरि भयउ तेहिं खारा।।

सुनि अति उकुति पवनसुत केरी। हरषे कपि रघुपति तन हेरी।।

जामवंत बोले दोउ भाई। नल नीलहि सब कथा सुनाई।।

राम प्रताप सुमिरि मन माहीं। करहु सेतु प्रयास कछु नाहीं।।

बोलि लिए कपि निकर बहोरी। सकल सुनहु बिनती कछु मोरी।।

राम चरन पंकज उर धरहू। कौतुक एक भालु कपि करहू।।

धावहु मर्कट बिकट बरूथा। आनहु बिटप गिरिन्ह के जूथा।।

सुनि कपि भालु चले करि हूहा। जय रघुबीर प्रताप समूहा।।

વિલુંડી તીર્થ (રામનાથપુરમ) – આ સ્થાન માટે એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામે સેના માટે શુદ્ધ મીઠા પાણી માટે તીર ચલાવીને અહીં પાણીનો સ્ત્રોત બનાવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં તંગચીમડમથી લગભગ 10 કિમી દૂર દરિયામાં આવેલા આ કૂવામાંથી મીઠું પાણી નીકળે છે. એવું પણ કહેવાય છે કે અહીંનું પાણી ખાસ કરીને વૈશાખ અને અષાઢ મહિનામાં મધુર હોય છે.

એકાંત રામ મંદિર (રામનાથપુરમ) – રામેશ્વર ધામથી થોડે દૂર જંગલમાં એકાંતમાં એક મંદિર છે. એવું કહેવાય છે કે લંકા જતા પહેલા શ્રી રામે યુદ્ધનીતિ પર પહેલા પોતાની અને બાદમાં મંત્રીઓ સાથે ચર્ચા કરી હતી. તેની સાથે જ રામનાથપુરમમાં સમુદ્ર કિનારે એક નાની ટેકરી છે, જેને ગન્દમાદન કહેવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે અહીં ઉભા રહીને ભગવાન રામે સમુદ્રનો નજારો જોયો હતો અને તેને ‘રામઝરુખો’ કહે છે.

કોદંડરામ મંદિર (રામનાથપુરમ) – એવું કહેવાય છે કે આ સ્થાન પર વિભીષણજી શ્રી રામના આશ્રયમાં આવ્યા હતા અને અહીં તેમનો રાજ્યાભિષેક થયો હતો.

જટા તીર્થ (રામનાથપુરમ) – એવું માનવામાં આવે છે કે રામેશ્વરમ મંદિરથી ધનુષકોડી જવાના માર્ગ પર જટાતીર્થ છે. અહીં ભગવાન રામે પોતાની જટા ધોઈ હતી. અહીં સ્નાન કરવાથી સંતાની પ્રાપ્તિ થાય છે.

અગ્નિ તીર્થ રામેશ્વરમ ધામ (રામનાથપુરમ) – અગ્નિ તીર્થ મુખ્ય તીર્થ સ્થળ છે. ભગવાન રામ અહીં સ્નાન કરે છે અને મુખ્ય મંદિરની મુલાકાત લે છે.

રામનાથ મંદિર રામેશ્વરમ ધામ (રામનાથપુરમ)- રામનાથ મંદિર આ મંદિર ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક છે. તેની સ્થાપના ભગવાન રામ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આ મંદિર વિશ્વના સૌથી ભવ્ય અને સૌથી મોટા મંદિરોમાંનું એક છે. મંદિર પરિસરમાં બનેલા 22 કુંડમાં પાણીનો સ્વાદ દરેક માટે અલગ-અલગ હોય છે.

(લેખમાં આપેલી માહિતી ડૉ. રામ અવતારના સહયોગથી મેળવવામાં આવી છે. ડૉ. રામ અવતારે ભારત સરકારના માનવ સંસાધન વિકાસ વતી વનવાસી રામ અને લોક સંસ્કૃતિ પર તેની અસર વિષય પર સંશોધન યોજનાની મંજૂરી મળ્યા બાદ સંશોધન કરવામાં આવે છે. રામ વન ગમનની યાત્રાની પણ મુલાકાત લીધી અને ભગવાન રામ સાથે જોડાયેલા સ્થળોની મુલાકાત લીધી. આ માહિતી તેમના પુસ્તકમાં પણ આપી છે અને આ માહિતી વેબસાઈટ પર પણ છે. તેથી તેમના સહકારથી આ શ્રેણી બનાવવામાં આવી છે.)