Reserve Bank of India: શું તમે જાણો છો કે કરન્સી નોટો કામની નથી રહેતી તો આરબીઆઈ તેનો નાશ કેવી રીતે કરે છે?
જ્યારે આ નોટ ખૂબ ખરાબ થઈ જાય છે તો આ નોટનું શું કરવામાં આવે છે? ઉપરાંત, તમે જાણશો કે આ ખરાબ નોટોનો નાશ કરવાની પ્રક્રિયા શું છે અને આ નોટો કેવી રીતે ચલણમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે.
Reserve Bank of India: એક નોટ હંમેશા બજારમાં ફરતી રહે છે. તમે કોઈની પાસેથી નોંધ લો અને બીજા વ્યક્તિને આપો. તે પછી તે પછીનો વ્યક્તિ તે બીજા કોઈને પણ આપશે. એ જ રીતે, નોટ સતત બજારમાં ફરતી રહે છે અને સતત ફેરવવાને કારણે, ક્યારેક તે ફાટી જાય છે, ક્યારેક તે જૂની થઈ જાય છે અને તેના કાગળ પણ વિચિત્ર બની જાય છે. થોડા સમય પછી તે વ્યવહારમાં ઉપયોગમાં લેવા માટે સક્ષમ નથી.
શું તમે જાણો છો કે જ્યારે આ નોટ ખૂબ ખરાબ થઈ જાય છે તો આ નોટનું શું કરવામાં આવે છે? ઉપરાંત, તમે જાણશો કે આ ખરાબ નોટોનો નાશ કરવાની પ્રક્રિયા શું છે અને આ નોટો કેવી રીતે ચલણમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે. જૂની નોટોને લગતી દરેક બાબતો જાણો.
વેડફાયેલી નોટો ક્યાં જમા થાય છે?
નોટો છાપતી વખતે તેમનું જીવન નક્કી થાય છે કે આ નોટો ક્યાં સુધી સરળતાથી ચલણમાં રહી શકે છે. આ સમયગાળાના અંતે અથવા જો સર્ક્યુલેશનને કારણે નોટ બગડી જાય તો રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા આ નોટોને ફરીથી પોતાની પાસે રાખે છે. એકવાર નોટો પરત ફર્યા બાદ બેંક તેમને તેમની પાસે જમા કરાવે છે.
જ્યારે નોટ જૂની થઈ જાય છે અથવા હવે ચલણમાં નથી, ત્યારે તે વ્યાપારી બેંકો દ્વારા જમા કરવામાં આવે છે. આ પછી તેમને ફરીથી બજારમાં મોકલવામાં આવતા નથી. અગાઉ આ જૂની નોટોને જંક તરીકે સળગાવી દેવામાં આવતી હતી, પરંતુ હવે આવું થતું નથી. હવે પર્યાવરણને ધ્યાનમાં રાખીને, તેઓ ખાસ મશીનો દ્વારા નાના ટુકડાઓમાં કાપવામાં આવે છે અને પછી આને રિસાયકલ કરવામાં આવે છે. આમાંથી, અન્ય ઘણી પ્રોડક્ટ્સ બનાવવામાં આવે છે અને બજારમાં વેચાય છે.
નોટો કોણ છાપે છે?
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાને ભારતમાં નવા સિક્કા છાપવાનો અધિકાર છે. RBI એક રૂપિયા સિવાય તમામ નોટો છાપે છે, જ્યારે એક રૂપિયાની નોટ ભારત સરકાર દ્વારા છાપવામાં આવે છે. ખાસ વાત એ છે કે RBI 10 હજાર રૂપિયા સુધીની નોટો છાપી શકે છે અને તેનાથી મોટી નોટ છાપવા માટે સરકાર પાસેથી પરવાનગી લેવી પડે છે.
કોણ નક્કી કરે છે કે કેટલી નોટ છાપવી?
પહેલા RBI, ઘણા પરિમાણોને ધ્યાનમાં રાખીને, કેટલી નોટો છાપવાની જરૂર છે તે શોધી કાે છે અને પછી આ માટે સરકાર પાસેથી મંજૂરી લેવામાં આવે છે. પછી સરકાર ઓર્ડર આપતા પહેલા આરબીઆઈ પાસેથી પરવાનગી પણ લે છે અને પછી તેના આધારે અંતિમ નિર્ણય લેવામાં આવે છે. ઠીક છે, અંતિમ નિર્ણય સરકારનો છે.
નોટો ક્યારે છાપવામાં આવે છે?
એવું નથી કે જ્યારે પણ દેશમાં ગરીબી નાબૂદ થવાની હોય ત્યારે નવી નોટો છાપો અને જ્યારે પણ નવી નોટો છાપો. ભલે સરકારને નોટો છાપવાનો અધિકાર હોય, પરંતુ એવું નથી કે ગમે તેટલી નોટો છાપવામાં આવે. આમ કરવાથી અર્થવ્યવસ્થા ખોરવાઈ જશે. આ કારણે, ત્યાં ચલણનું મૂલ્ય ઘણું ઘટે છે અને ફુગાવાનો દર પણ નોંધપાત્ર રીતે વધે છે.
