City Name : જાણો તમારા શહેરના નામ સાથે ‘પુર’, ‘આબાદ’ કે ‘ગઢ’ કે ‘નગર’ કેમ જોડાય છે?
તમારા બાળપણથી લઈને અત્યાર સુધી તમે ભારતના ઘણા શહેરોની મુલાકાત લીધી હશે. શક્ય છે કે તમે પણ મોટા પ્રવાસી હોવ. કદાચ દેશના દરેક ખૂણામાં ફરવાનો તમારો શોખ હોઈ શકે છે, પરંતુ તેમ છતાં, બહુ ઓછા લોકો એવા હશે જેઓ તે શહેરોના નામના છેલ્લા ભાગનો અર્થ જાણતા હશે. છેલ્લો ભાગ એટલે કે કાનપુરમાં પુર, ફિરોઝાબાદમાં આબાદ અને અલીગઢમાં ગઢ. આજે અમે તમને આ નોલેજ તમારા સુધી પહોંચાડીશું.
દિલ્હી યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસ વિભાગના પ્રોફેસર સુનિલ કુમારના જણાવ્યા અનુસાર 'ભારતીય શહેરોના નામ સમયાંતરે બદલાતા રહ્યા છે અને પુર શબ્દનો પ્રભાવ અરબી ભાષામાં પણ જોવા મળ્યો હતો.' એનો અર્થ એ થયો કે આ શબ્દનું મહત્વ ફક્ત વેદોમાં જ નહીં પણ અરબી ભાષામાં પણ જોવા મળે છે. આજે ભારતીય ઉપમહાદ્વીપ ઉપરાંત આ શબ્દ સાથે સંબંધિત નામો દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયા, અફઘાનિસ્તાન અને ઈરાનમાં પણ જોઈ અને સાંભળી શકાય છે.
ગઢનો અર્થ: મોટાભાગના લોકો ગઢ શબ્દથી વાકેફ છે કે તે કિલ્લા સાથે સંબંધિત છે. ભારતીય ઇતિહાસમાં રાજપૂત હોય કે મુઘલ શાસકો તેમણે ઘણા રાજ્યોમાં પોતાના કિલ્લાઓ સ્થાપ્યા છે. આ દ્વારા તેઓએ માત્ર પોતાનું નિવાસસ્થાન જ સ્થાપિત કર્યું નહીં પરંતુ તેને શક્તિ દર્શાવવાનું એક માધ્યમ પણ માનવામાં આવતું હતું.
એ જ રીતે શહેરોને પણ વર્ષોથી તેમના સ્વરૂપો બદલાતા નવા નામ મળ્યા અને 'આબાદ' શબ્દની જેમ, ગઢ પણ ઘણા લોકો અથવા તેમના ધર્મ અને સમુદાયના નામ સાથે જોડાવા લાગ્યું. જેમ કે અલીગઢ. આ શહેરનું નામ ઘણા વર્ષોથી 'કોલ' હતું. રાજપૂતો આવ્યા પછી મુઘલ રાજાઓ આવ્યા. આ પછી જાટ રાજા સૂરજમલે અહીંનો કિલ્લો કબજે કર્યો અને તેનું નામ રામગઢ રાખ્યું, પરંતુ પછી નજફ ખાને આ મહત્વપૂર્ણ કિલ્લો કબજે કર્યો અને આ જગ્યાનું નામ અલીગઢ રાખ્યું.
બીજા ઘણા પ્રકારના નામો અને તેમના અર્થો છે. તે પણ જાણો. જેમ કે, નગર- આ શહેર માટેનો સંસ્કૃત શબ્દ છે. દા.ત. શ્રીનગર, ગાંધીનગર, રામનગર વગેરે. કોટ/કોડ- તેનો અર્થ કિલ્લો થાય છે, દા.ત. રાજકોટ, પઠાણકોટ, કોઝિકોડ વગેરે. પત/પ્રસ્થ- તેનો અર્થ થાય છે જમીન. જેમ કે- સોનીપત, પાણીપત, ઈન્દ્રપ્રસ્થ વગેરે. નાથ - હિન્દુ ભગવાન અથવા ધામ, જેમ કે- અમરનાથ, બદ્રીનાથ, કેદારનાથ વગેરે. એશ્વર/ઈશ્વર/ઈશ્વરમ - સંસ્કૃતમાં ભગવાન, દા.ત. રામેશ્વરમ, ભુવનેશ્વર, બાગેશ્વર વગેરે. મેર - પર્વત અથવા ઉચું સ્થાન. જેમ કે અજમેર, બાડમેર, જેસલમેર વગેરે. આવી રીતે મોટાભાગે શહેરના નામકરણ થયેલા છે.
