World Rabies Day: જાણો હડકવા કેટલો ખતરનાક છે, તે કેવી રીતે ફેલાય છે અને તેની સારવાર શું છે
હડકવા વાયરસ ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીઓની લાળ ગ્રંથીઓમાં હાજર હોય છે. જ્યારે આ ચેપગ્રસ્ત પ્રાણી કોઈને કરડે છે, ત્યારે આ વાયરસ ઘા દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. પછી તે મગજ સુધી પહોંચે છે અને સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમમાં સ્થાપિત થાય છે.
World Rabies Day: હડકવા એ સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમનો જીવલેણ વાયરલ રોગ છે. હડકવા શબ્દનો અર્થ ‘ગાંડપણ’ થાય છે. તે સામાન્ય રીતે કુતરાઓ અને જંગલી માંસાહારી પ્રાણીઓના કરડવાથી ફેલાય છે.
મનુષ્યો સહિત તમામ ગરમ લોહીવાળા પ્રાણીઓ હડકવાના ચેપ માટે સંવેદનશીલ હોય છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં હડકવાના લક્ષણો ત્રણ મહિનાની અંદર દેખાવા લાગે છે, પરંતુ કેટલાક દુર્લભ કિસ્સાઓમાં, આ રોગ ઘણા વર્ષો પછી પણ થઈ શકે છે. કૂતરાઓ મનુષ્યમાં હડકવાના પ્રસારણનો મુખ્ય સ્રોત છે. આવી સ્થિતિમાં, હડકવા (Rabies virus) વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે દર વર્ષે 28 સપ્ટેમ્બરના રોજ વિશ્વ હડકવા દિવસ (world rabies day )ની ઉજવણી કરવામાં આવે છે.
હડકવા વાયરસ કેવી રીતે ફેલાય છે?
ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીઓની લાળ ગ્રંથીઓમાં હડકવા વાયરસ (Rabies virus)હાજર છે. જ્યારે આ ચેપગ્રસ્ત પ્રાણી કોઈને કરડે છે, ત્યારે આ વાયરસ ઘા દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. પછી તે મગજ સુધી પહોંચે છે અને સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમમાં સ્થાપિત થાય છે. થોડા સમય પછી તે નસો દ્વારા લાળ ગ્રંથીઓમાં ફેલાય છે. આનાથી મોઢામાં વારંવાર ફીણ આવે છે. ચેપ પછી ચારથી છ સપ્તાહ વચ્ચે આ રોગ વિકસે તેવી શક્યતા છે. જો કે, તેનો સમયગાળો 10 દિવસથી આઠ મહિનાનો છે. એટલે કે આ રોગ આઠ મહિનાની અંદર ગમે ત્યારે થઇ શકે છે.
ગળાના સ્નાયુઓ લકવાગ્રસ્ત બને છે
આ રોગનો પ્રારંભિક તબક્કો સૌથી ખતરનાક છે. કારણ કે આ વાયરસથી સંક્રમિત પ્રાણી તંદુરસ્ત દેખાય છે પરંતુ સહેજ ઉશ્કેરણી વખતે, તે કરડે છે. આ વાયરસ (Rabies virus)થી સંક્રમિત પ્રાણીના ગળાના સ્નાયુઓ લકવાગ્રસ્ત થઈ જાય છે અને તે કરડવા માટે અસમર્થ બની જાય છે. તે પછી તે મૃત્યુ પામે છે. જો કોઈ કૂતરો તેનાથી ચેપ લાગ્યો હોય, તો મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં તે 3-5 દિવસમાં હડકવા રોગને કારણે મૃત્યુ પામી શકે છે.
મૃત્યુ હૃદય અથવા શ્વસન નિષ્ફળતાને કારણે થાય છે
મનુષ્યોમાં હડકવા પ્રાણી (Rabid animal)ઓ જેવું જ છે. લક્ષણોમાં હતાશા, માથાનો દુખાવો, ઉબકા, સ્નાયુમાં જડતા અને વધુ પડતી લાળનો સમાવેશ થાય છે. હડકવાથી પીડિત વ્યક્તિના ગળાના સ્નાયુઓ લકવાગ્રસ્ત થઈ જાય છે, જેનાથી તેને પાણી ગળવું કે ગળવું મુશ્કેલ બને છે. તેનાથી તેનામાં પાણી (હાઈડ્રોફોબિયા) નો ડર પેદા થાય છે. હડકવાથી સંક્રમિત વ્યક્તિની માનસિક સ્થિતિ બગડે છે. તે જલ્દીથી કોમામાં આવી જાય છે અને એક અઠવાડિયાથી ઓછા સમયમાં મૃત્યુ પામી શકે છે, સામાન્ય રીતે હૃદય અથવા શ્વસન નિષ્ફળતાને કારણે.
આ રોગની સારવાર શું છે?
હડકવા માટે કોઈ ઇલાજ નથી, પરંતુ જો આ રોગ થાય તે પહેલાં જરૂરી સાવચેતી અને સારવાર લેવામાં આવે તો તેને ટાળી શકાય છે. ચેપગ્રસ્ત પશુના કરડ્યા પછી તરત જ ઘા સાફ કરવો જોઈએ. વ્યક્તિએ એન્ટિ રેબીઝ સીરમનો એક જ ડોઝ લેવાની જરૂર છે. આ સીરમ ઘોડાઓ કે મનુષ્યો પાસેથી મેળવવામાં આવે છે. સીરમ દર્દીને રેબીઝ એન્ટિજેન સામે પૂર્વ-રચિત એન્ટિબોડી (Antibody)પ્રદાન કરે છે. આ સારવાર માત્ર ત્યારે જ અસરકારક છે જો તે એક્સપોઝરનાં 24 કલાકની અંદર આપવામાં આવે. પરંતુ જો તે ત્રણ દિવસથી વધુ સમય પછી આપવામાં આવે તો તેનું મહત્વ ઘણું ઓછું થઈ જાય છે.
સક્રિય રસીકરણ પણ જરૂરી છે
શરીરને જાતે જ એન્ટિબોડીઝ (Antibody) બનાવવા માટે, હડકવા રસી સાથે સક્રિય રોગપ્રતિરક્ષા પણ શરૂ કરવી જોઈએ. હ્યુમન ડિપ્લોઇડ સેલ વેક્સીન (HDCV), પ્યુરિફાઇડ ચિક એમ્બ્રોયો સેલ કલ્ચર (PCEC) અને રેબીઝ વેક્સીન એડસોર્બેડ (RVA) સૌથી સુરક્ષિત અને અસરકારક રસીઓ છે. જૂની રસીઓ સાથે, ઓછામાં ઓછા 16 ઇન્જેક્શન જરૂરી હતા, જ્યારે HDCV, PCEC, અથવા RVA સાથે, 5 સામાન્ય રીતે પૂરતા હોય છે. હડકવા માટે જોખમ ધરાવતી વ્યક્તિઓને પૂર્વ-એક્સપોઝર પ્રોફીલેક્સીસના સ્વરૂપ તરીકે હડકવા સામે રસી આપવી જોઈએ.
