કોર્પોરેટ ડોનેશનનો સૌથી વધુ ફાયદો ભાજપને થાય છે

આકાશ ગુલંકર

એસોસિયેશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (ADR) દ્વારા પ્રકાશિત તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 2019-20માં કોર્પોરેટ ડોનેશનનો સૌથી વધુ ફાયદો ભારતીય જનતા પાર્ટીને થયો (BJP) છે. પાર્ટીએ સતત બીજા વર્ષે સૌથી વધુ દાન મેળવ્યું છે. 2018-19માં ADR ડેટા મુજબ તેને કુલ રૂ.881 કરોડના દાનમાંથી રૂ.698 કરોડ મળ્યા છે. એકંદરે પાંચ રાષ્ટ્રીય રાજકીય પક્ષોએ નાણાકીય વર્ષ 2019-20માં લગભગ રૂ.921 કરોડનું સ્વૈચ્છિક દાન મેળવ્યું છે. પાછલા નાણાકીય વર્ષ (2018-19)માં તે અંદાજે રૂ.881 કરોડ હતું, જ્યારે અગાઉના વર્ષમાં તે રૂ.573 કરોડ હતું, તે ડેટા દર્શાવે છે.

કોર્પોરેટ દાનમાં 10 ગણો વધારો

છેલ્લા દસ વર્ષોમાં રાજકીય પક્ષોને કોર્પોરેટ દાનમાં ઝડપથી વધારો થયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2012-13માં 2019-20ની સરખામણીમાં આ વૃદ્ધિ દસ ગણી વધારે છે.

કોર્પોરેટ/વ્યાપારી ગૃહો તરફથી રાષ્ટ્રીય પક્ષોને દાન

2012-13માં કોર્પોરેટોએ રાષ્ટ્રીય પક્ષોને રૂ.82.4 કરોડનું દાન આપ્યું હતું, જ્યારે 2019-20માં આ આંકડો હવે રૂ.921 કરોડ પર પહોંચી ગયો છે. દાનમાં ઘટાડો જોવા માટેનું એકમાત્ર વર્ષ 2015-16 હતું, જે 15મી લોકસભા ચૂંટણી પછી બરાબર હતું. 2014-15માં કોર્પોરેટ ડોનેશન અગાઉના વર્ષની સરખામણીમાં બમણું થયું હતું. તે વર્ષમાં રાજકીય પક્ષોને કુલ રૂ.573 કરોડનું દાન આપવામાં આવ્યું હતું.

કોર્પોરેટસ તરફથી દાન

અહેવાલ મુજબ વર્ષ 2019-20માં તમામ પાંચ રાષ્ટ્રીય પક્ષોમાં કોર્પોરેટ ગૃહો તરફથી ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)ને સૌથી વધુ દાન મળ્યું છે. ભગવા પાર્ટીને લગભગ રૂ. 720 કરોડ મળ્યા છે, જે કોર્પોરેટ તરફથી રાજકીય પક્ષોને મળતા કુલ દાનના લગભગ 78 ટકા હિસ્સો છે. કુલ 2025 કોર્પોરેટોએ પાર્ટીને દાન આપ્યું છે.

પક્ષ મુજબ કોર્પોરેટ દાન (રૂ. કરોડમાં)

મોટી જૂની રાષ્ટ્રીય પાર્ટી કોંગ્રેસ 154 દાતાઓ તરફથી લગભગ રૂ. 133 કરોડના કોર્પોરેટ દાન સાથે યાદીમાં બીજા ક્રમે છે. આ એકંદર દાનના લગભગ 15 ટકા છે. કોંગ્રેસ અને ભાજપે સાથે મળીને 2019-20માં રાજકીય પક્ષોને મળેલા કોર્પોરેટ ડોનેશનમાંથી લગભગ 95 ટકા એકત્ર કર્યા છે. તે પછી રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી (NCP)નો નંબર આવે છે, જેણે 36 કોર્પોરેટ દાતાઓ પાસેથી આશરે રૂ.57 કરોડ મેળવ્યા હતા. અહેવાલ મુજબ કોંગ્રેસ, એનસીપી અને ભાજપને મળેલા દાનના 90%થી વધુ કોર્પોરેટ ગૃહોમાંથી આવ્યા હતા.

વિવિધ પક્ષોને કોર્પોરેટ દાનની ટકાવારી

તે બહાર આવ્યું છે કે કોંગ્રેસનું 96 ટકા દાન કોર્પોરેટમાંથી આવ્યું છે, જ્યારે એનસીપીને તેના 95 ટકા દાન કોર્પોરેટસ પાસેથી મળ્યા છે. ભાજપ પાર્ટીએ અહેવાલ આપ્યો છે કે તેમના દાનમાંથી 92 ટકા કોર્પોરેટ ગૃહોમાંથી આવ્યા છે. ઓલ ઈન્ડિયા તૃણમૂલ કોંગ્રેસ (AITC)ને મળેલા દાનમાંથી અડધાથી વધુ (56 ટકા) કોર્પોરેટસ તરફથી આવ્યા છે, જ્યારે CPIને તેના દાનમાંથી માત્ર એક તૃતીયાંશ (35 ટકા) દાન મળ્યા છે.

ક્ષેત્રવાર દાન

કોર્પોરેટ ડોનેશનનું સેક્ટરલ ડિસ્ટ્રિબ્યુશન દર્શાવે છે કે ઈલેક્ટોરલ ટ્રસ્ટ એ કોર્પોરેટ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતું ડોનેશનનું સૌથી વધુ પસંદગીનું સાધન છે. અહેવાલ મુજબ નાણાકીય વર્ષ 2019-20માં ચૂંટણી ટ્રસ્ટો તરફથી કુલ રૂ.397 કરોડનું દાન આવ્યું હતું. આ કુલ દાનના આશરે 43 ટકા છે.

રાષ્ટ્રીય પક્ષોને ક્ષેત્રવાર દાતાઓ

ચૂંટણી ટ્રસ્ટો પછી ઉત્પાદન ક્ષેત્ર રાજકીય પક્ષોને બીજા ક્રમનું સૌથી વધુ દાન આપનાર છે. આ કંપનીઓ પાસેથી રૂ.146 કરોડનું દાન મળ્યું છે. વધુમાં ખાણકામ અને આયાત-નિકાસ વ્યવસાયોએ રાજકીય પક્ષોને રૂ. 120 કરોડના દાનની જાણ કરી છે. રિયલ એસ્ટેટ સેક્ટરે એક જ વર્ષમાં પાર્ટીઓને લગભગ રૂ.104 કરોડનું દાન આપ્યું છે. લગભગ રૂ. 153 કરોડનું બાકીનું દાન ફાઈનાન્સ અને શિક્ષણ, પાવર, હેલ્થકેર, કોમ્યુનિકેશન વગેરે જેવા અન્ય નાના ક્ષેત્રોમાંથી આવ્યું છે.

ભંડોળના દુરુપયોગ અંગે SCની ચિંતા

માર્ચ 2021માં સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી બોન્ડ દ્વારા દાનમાં આપવામાં આવેલા નાણાંના ઉપયોગ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. મુખ્ય ન્યાયાધીશ શરદ બોબડેએ એક આદેશમાં જણાવ્યું હતું કે સરકારે આ પાસું (રાજકીય દાન) પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે તે “રાજકારણમાં આવવા” નથી ઈચ્છતી.

એડવોકેટ પ્રશાંત ભૂષણે પાંચ રાજ્યોમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલા એપ્રિલમાં ચૂંટણી બોન્ડના વેચાણ પર રોક લગાવવા અરજી દાખલ કરી હતી. કેસની સુનાવણી દરમિયાન કોર્ટે ઉપરોક્ત ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. ભૂષણ ચૂંટણી બોન્ડ પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા પર ભાર મૂકતા હતા.

ચાર્ટ 1: કોર્પોરેટ/વ્યાપારી ગૃહો તરફથી રાષ્ટ્રીય પક્ષોને દાન

ચાર્ટ 2: વિવિધ પક્ષોને કોર્પોરેટ દાનની ટકાવારી

ચાર્ટ 3: રાષ્ટ્રીય પક્ષોને સેક્ટર મુજબના દાતાઓ

ચાર્ટ 4: પક્ષ મુજબ કોર્પોરેટ દાન (રૂ. કરોડમાં)

આ પણ વાંચો: PM મોદીએ કહ્યું, ખેડૂત ભાઈ-બહેનો પર દેશને ગર્વ, તેઓ સશક્ત થશે તો નવું ભારત સમૃદ્ધ થશે

આ પણ વાંચો: નીતિ આયોગના આ સૂચકાંકમાં ગુજરાત ટોચ પર છે, જાણો શું છે દેશના બાકીના રાજ્યોનો સ્થિતિ