ભારતની અવકાશ નીતિથી વધી રહી છે ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ (Narendra Modi) 2014માં સત્તા સંભાળી ત્યારથી જ ભારતીય અવકાશયાન ક્ષેત્રમાં ઊંડો રસ દાખવ્યો હતો. દક્ષિણ એશિયા સેટેલાઇટ આ ઉપખંડના 1.5 અબજથી વધુ લોકોના લાભ માટે 2017 માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. સરકાર સ્પેસ પ્રોગ્રામમાં ખાનગી ઉદ્યોગોની ભાગીદારી વધારવા, સ્પેસ ટેક્નોલોજીના વ્યાપારીકરણને સક્ષમ કરવા અને અવકાશ ક્ષેત્રમાં ખાનગી રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. ઑક્ટોબર 2021માં મોદીએ ઈન્ડિયન સ્પેસ એસોસિએશનની (Indian Space Association) સ્થાપના કરી, ભારતમાં અવકાશ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ખાનગી ઉદ્યોગો પાસેથી સૂચનો આમંત્રિત કર્યા. આ એસોસિએશન ભારતમાં ખાનગી સ્પેસફ્લાઇટના ક્ષેત્રમાં પોતાની વાત રાખે છે, જ્યાં સરકારની સહયોગી ભૂમિકા હોય છે.

ISROનો ઉદ્દેશ્ય ઓછા ખર્ચે પ્રક્ષેપણ સાથે બધા માટે જગ્યા સુલભ બનાવવાનો છે. તાજેતરના વર્ષોમાં અનેક સ્પેસફ્લાઇટ સ્ટાર્ટઅપ્સ ઉભરી આવ્યા છે અને ISRO દ્વારા મદદ કરવામાં આવી રહી છે. ભારતમાં સ્પેસફ્લાઇટ સ્ટાર્ટઅપ્સ ISROના ભૂતપૂર્વ એન્જિનિયરોની ભરતી કરે છે. ISRO 2030 સુધીમાં વૈશ્વિક અવકાશ ક્ષેત્રમાં 10 ટકાથી વધુ બજાર હિસ્સો હાંસલ કરવાના લક્ષ્ય સાથે તેના કાર્યક્રમોને સુવ્યવસ્થિત કરવા અને ઉદ્યોગની ભાગીદારી વધારવા માટે અવકાશ ક્ષેત્રમાં ઘણા સુધારાઓ હાથ ધરી રહ્યું છે.

2007 અને 2013 ની વચ્ચે, ભારતે વિદેશી ગ્રાહકો માટે 31 ઉપગ્રહો લોન્ચ કર્યા. 2014 થી, ISRO એ 45 સ્થાનિક ઉપગ્રહો સાથે 300 થી વધુ વિદેશી ઉપગ્રહો લોન્ચ કર્યા છે, જેમાં ઓછી સંખ્યામાં નિષ્ફળ મિશન છે. વિદેશી ગ્રાહકો માટે લોન્ચ કરાયેલા ઉપગ્રહો ક્યારેય નિષ્ફળ ગયા. ફેબ્રુઆરી 2017 માં, ISROએ એક જ PSLV પ્રક્ષેપણ વાહનમાં 104 ઉપગ્રહો લોન્ચ કર્યા. તે સમયે આ એક વર્લ્ડ રેકોર્ડ હતો.

2020 માં, ઈન્ડિયન નેશનલ સેન્ટર ફોર સ્પેસ પ્રમોશન એન્ડ ઓથોરાઈઝેશન (IN-SPACe) શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે ભારતની અવકાશ પહેલના વેપારીકરણને વધારવા માટે સિંગલ વિન્ડો નોડલ એજન્સી તરીકે કાર્ય કરે છે. IN-SPACE ખાનગી કંપનીઓને માત્ર સપ્લાયર અથવા વિક્રેતા બનવાને બદલે સ્વતંત્ર ખેલાડીઓ બનવા સક્ષમ બનાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે.

ઉપરાંત, સરકારે અવકાશ ક્ષેત્રના તમામ ક્ષેત્રોમાં ખાનગી સંસ્થાઓને ભાગીદારીની મંજૂરી આપી છે. 2021 થી, ભારતના અવકાશ ક્ષેત્રમાં ખાનગી દરખાસ્તોની સંખ્યામાં 30 ટકાનો વધારો થયો છે. ભારતમાં 350 થી વધુ ખાનગી સ્પેસ કંપનીઓ છે. સ્ટાર્ટઅપ ઈન્ડિયા પોર્ટલમાં, 75 સ્ટાર્ટઅપ્સે ‘સ્પેસ ટેક્નોલોજીસ’ શ્રેણી હેઠળ નોંધણી કરાવી છે.

ISRO ની વ્યાપારી શાખા ન્યૂસ્પેસ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (New Space India Limited) ફેબ્રુઆરી 2021 માં તેનું પ્રથમ પ્રક્ષેપણ કર્યું, 19 ઉપગ્રહોને ભ્રમણકક્ષામાં મૂક્યા. દેશમાં છ સ્પેસ ટેક્નોલોજી ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટર્સ (અગરતલા, ત્રિચી, જલંધર, રાઉરકેલા, નાગપુર અને ભોપાલ) છે. ભારતમાં સ્પેસ-આધારિત બ્રોડબેન્ડ કમ્યુનિકેશન સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે ખાનગી કંપનીઓને માળખું પૂરું પાડવા માટે 2020 માં સ્પેસકોમ દસ્તાવેજનો ડ્રાફ્ટ લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. ડિફેન્સ સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (DSRO) દ્વારા સહાયિત, ડિફેન્સ સ્પેસ એજન્સી (DSA) ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. તેનું કામ દુશ્મનના શસ્ત્રોને અટકાવવા, નાશ કરવા અથવા નષ્ટ કરવા માટે શસ્ત્રો બનાવવા માટે કરવામાં આવ્યું છે.