આજે લોકસભામાં રજૂ થશે દિલ્હી સેવા બિલ, જાણો શું છે ખાસ, કેટલી ઘટશે કેજરીવાલની સત્તા
કેન્દ્ર સરકાર આજે લોકસભામાં દિલ્હી સેવા બિલ રજૂ કરવા જઈ રહી છે. આ બિલની અસર દિલ્હી પર પડશે અને આને લઈને સૌથી વધુ ચિંતા આમ આદમી પાર્ટી અને દિલ્હીની સરકારમાં રહેલા મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલને છે.
કેન્દ્ર સરકાર આજે એટલે કે મંગળવારે ગવર્નમેન્ટ ઓફ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (સુધારા) બિલ લોકસભામાં રજૂ કરવા જઈ રહી છે. આ બિલનો વિરોધ કરવા માટે વિપક્ષી પાર્ટીઓ એક થઈ રહી છે. કેન્દ્રમાં સત્તામાં રહેલી ભારતીય જનતા પાર્ટીએ પહેલા જ સ્પષ્ટ કરી દીધું હતું કે તે આ બિલ સંસદના ચોમાસુ સત્રમાં લાવશે. ગત 25 જુલાઈએ આ બિલને કેબિનેટની મંજૂરી પણ આપવામાં આવી છે.
આ બિલની અસર દિલ્હી પર પડશે અને હાલમાં દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલ અને તેમની પાર્ટી આમ આદમી પાર્ટી (AAP) તેનાથી સૌથી વધુ ચિંતિત છે. દિલ્હી સેવા બિલ દ્વારા દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અને દિલ્હી સરકારની સત્તા ઘણી હદ સુધી ઓછી થઈ જશે. તેમના પોતાના વિસ્તારમાં કામ કરતા અધિકારીઓ પર તેમનો સંપૂર્ણ અંકુશ હશે અને આ તમામ સત્તા લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર દ્વારા કેન્દ્ર સરકારને જશે.
જ્યારે આ બિલને વટહુકમના રૂપમાં લાવવામાં આવ્યું, ત્યારથી AAP તેને લઈને રસ્તાથી લઈને સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી ઉતર્યું હતુ. આ પછી, વિપક્ષી એકતામાં સામેલ થવા માટે AAPએ તમામ વિપક્ષી દળોને આ બિલ સામે એક થવાની શરત મૂકી છે. કેજરીવાલ અને દિલ્હી સરકારની સત્તા પર આ બિલની અસર થાય તે પહેલા આ બિલને સમજવાની જરૂર છે.
આ બિલ ક્યાંથી આવ્યું ?
આ બિલ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 19 મે, 2023 ના રોજ લાવવામાં આવેલા વટહુકમનું સ્થાન લેશે, જેના દ્વારા સરકારે દિલ્હીમાં અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગ અંગેના સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને ઉથલાવી દીધો હતો. આ બિલ અને તેના પહેલા વટહુકમ આવવાની શરૂઆત વર્ષ 2015થી થશે. જ્યારે કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ એક સૂચના દ્વારા દિલ્હીમાં તૈનાત તમામ અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ સામે ટ્રાન્સફર અને પોસ્ટિંગ સહિતની કાર્યવાહી કરવાની તમામ સત્તા દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને આપી દીધી હતી.
અહીંથી જ દિલ્હી સરકાર અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર વચ્ચે ઘર્ષણની શરૂઆત થઈ હતી. માત્ર દિલ્હી સરકાર માટે કામ કરી રહેલા અધિકારીઓ સામે કોઈ પગલાં લેવાની સત્તાના અભાવે આમ આદમી પાર્ટીને આ મુદ્દો કોર્ટમાં લઈ જવાની ફરજ પડી. મામલો હાઈકોર્ટથી લઈને સુપ્રીમ કોર્ટ, નાની બેંચથી લઈને મોટી બેંચ સુધી પહોંચ્યો હતો. છેવટે, 11 મેના રોજ, દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતની પાંચ જજોની બેન્ચે આદેશ આપ્યો કે દિલ્હી સરકારને પોલીસ, કાયદો અને વ્યવસ્થા અને જમીન સિવાય દિલ્હીમાં કામ કરતા તમામ અધિકારીઓને કાર્યવાહી કરવાનો અને ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગ કરવાનો અધિકાર છે.
SCનો નિર્ણય પલટાયો
આ આદેશથી લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની સત્તાઓ ઓછી થઈ ગઈ અને દિલ્હી સરકારને વધુ સત્તા મળી ગઈ જે અન્ય રાજ્યોમાં ચૂંટાયેલી સરકારો પાસે છે. સુપ્રીમ કોર્ટના આ આદેશના એક સપ્તાહ બાદ જ કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ લાવીને સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો હતો. આ વટહુકમને ધ્યાનમાં રાખીને, દિલ્હીમાં નેશનલ કેપિટલ પબ્લિક સર્વિસ ઓથોરિટી (NCCSA) નામની ઓથોરિટી બનાવવામાં આવશે, જે દિલ્હીમાં તૈનાત અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગ સહિતની શિસ્તની કાર્યવાહી સંબંધિત નિર્ણયો લેશે.
NCCSAમાં ત્રણ લોકો હશે – દિલ્હીના મુખ્ય પ્રધાન, દિલ્હીના મુખ્ય સચિવ અને મુખ્ય ગૃહ સચિવ. સત્તામાં બહુમતીથી નિર્ણય લેવામાં આવશે અને તે નિર્ણય દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને મોકલવામાં આવશે. જો લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને તે નિર્ણય સામે વાંધો હોય તો તેઓ તેને પરત મોકલી શકે છે. જો કોઈ નિર્ણયને લઈને ઓથોરિટી અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર વચ્ચે વિવાદ ઊભો થાય તો ઉપરાજ્યપાલના નિર્ણયને અંતિમ નિર્ણય ગણવામાં આવશે.
હવે સરકાર બિલ લાવી છે
આ વટહુકમ બાદ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો કે કેન્દ્ર સરકાર આ અંગે કાયદો બનાવશે અને લોકસભામાં બિલ લાવશે. ચોમાસુ સત્રની કામગીરી સંદર્ભે બનાવેલી યાદીમાં જણાવાયું હતું. વિરોધ પક્ષો પણ તેનો વિરોધ કરવા માટે જોરદાર તૈયારી કરી રહ્યા હતા. આમ આદમી પાર્ટીએ વિપક્ષી જૂથ ઈન્ડિયામાં સામેલ થવા માટે કોંગ્રેસની પાસે એક શરત મૂકી છે કે પહેલા તેણે આ બિલ પર પોતાનું સ્ટેન્ડ ક્લિયર કરવું પડશે અને ગૃહમાં તેની વિરુદ્ધ મતદાન કરવું પડશે.
કેન્દ્ર સરકારે આ બિલ રજૂ કરવા માટે આજે એટલે કે સોમવારનો દિવસ પસંદ કર્યો છે. જ્યારે, વિરોધ પક્ષો તેનો વિરોધ કરવા માટે ગૃહમાં તૈયાર છે. જનતા દળ યુનાઈટેડ દ્વારા તેના તમામ સાંસદોને લોકસભા અને રાજ્યસભામાં હાજર રહેવા વ્હીપ આપવામાં આવ્યો છે. વિપક્ષ એવા સાંસદોને પણ ગૃહમાં લાવવાની તૈયારી કરી રહ્યો છે, જેમની તબિયત સારી નથી. તેમાં પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહ અને જેએમએમના સાંસદ શિબુ સોરેનનો પણ સમાવેશ થાય છે. આમ આદમી પાર્ટીના તમામ સાંસદો પણ ગૃહમાં છે.
કેજરીવાલ પર શું અસર થશે
આ બિલને લઈને સૌથી વધુ ચિંતિત આમ આદમી પાર્ટી અને તેના ચીફ અરવિંદ કેજરીવાલ છે. વાસ્તવમાં દિલ્હી આમ આદમી પાર્ટીની રાજનીતિની શરૂઆત અને કેન્દ્ર છે. સાથે જ દિલ્હી પણ આ બિલના મૂળમાં છે. આ બિલ રજૂ થયા બાદ દિલ્હી સરકાર અને મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલની સત્તામાં ઘટાડો થશે. કેજરીવાલ અને દિલ્હી સરકારની સત્તા આ રીતે પ્રભાવિત થશે.
- NCCSAમાં દિલ્હીના મુખ્યમંત્રીનો પણ સમાવેશ થઈ શકે છે, પરંતુ તેમાં હાજર બે વહીવટી અધિકારીઓ – દિલ્હીના મુખ્ય સચિવ અને મુખ્ય ગૃહ સચિવ મળીને પોતાનો નિર્ણય બદલી શકે છે, કારણ કે આ સત્તામાં બહુમતીથી નિર્ણય લેવામાં આવશે અને બહુમતી વહીવટી અધિકારીઓની છે.
- જો મુખ્યમંત્રીને સત્તામાં વહીવટી અધિકારીઓનું સમર્થન મળે તો પણ NCCSA એ નિર્ણય લેવા માટે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને ભલામણ મોકલવી પડશે. અંતિમ નિર્ણય લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરનો જ હશે. એટલે કે સત્તાધિકારીના અભિપ્રાયનો પણ કોઈ અર્થ રહેશે નહીં. માત્ર લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને જ તમામ અધિકારો હશે.
- દિલ્હી સરકાર તેના હેઠળ કામ કરતા અધિકારીઓ સામે શિસ્તભંગના પગલાં લેવાના અધિકારથી વંચિત રહેશે, ના તો સરકાર પોતાની રીતે કોઈ અધિકારીની બદલી કે પોસ્ટિંગ કરી શકશે.
- આ બિલ પછી દિલ્હી સરકારને સેવાઓ સંબંધિત કોઈ કાયદો બનાવવાનો અધિકાર નહીં રહે.
- લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના માધ્યમથી કેન્દ્ર સરકારને દિલ્હીમાં તૈનાત અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓના કાર્યકાળ, વેતન, ભથ્થા અને સેવા અંગે નિયમો બનાવવાની સત્તા મળશે.
- જો સરકાર પાસે પોતાના વિસ્તારમાં તૈનાત અધિકારીઓ પર અંકુશ રાખવાની સત્તા નહીં હોય તો વિધાનસભાની સાથે તેની જનતા પ્રત્યેની જવાબદારી પણ ઘટી જશે.
અરવિંદ કેજરીવાલનું કહેવું છે કે આ બિલ બાદ દિલ્હીમાં સરમુખત્યારશાહી શરૂ થશે, જેના સર્વોચ્ચ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર હશે. લોકો ભલે કોઈપણને મત આપે, પરંતુ કેન્દ્ર સરકાર દિલ્હી ચલાવશે.
