General knowledge: કબૂતરબાઝી શબ્દ ક્યાંથી આવ્યો ? તેનો અર્થ શું છે ? દલેર મહેંદી કેવી રીતે ફસાયા ?

Kabootarbazi : કબૂતરબાઝી (Kabootarbazi)આ શબ્દ વિશે તમારા મનમાં પ્રશ્નો હોવા જોઈએ. અમે પણ સંમત છીએ કે આ પ્રશ્નો તમારા મગજમાં આ રીતે ન આવવા જોઈએ, કારણ કે જ્યારે દલેર મહેંદીને (Daler Mehndi) કબૂતરબાઝીના કેસમાં સજા કાપી રહ્યા છે. ત્યારે તમને ચોક્કસપણે જાણવું ગમશે કે આ શબ્દ ક્યાંથી આવ્યો. જોકે, આ શબ્દ આજે જે નકારાત્મક રીતે ઉપયોગમાં લેવાય છે, આજે અહીં આપણે “કબૂતરબાઝી” ની વિગતવાર વાત કરવાના છીએ.

કબૂતર ઉડાડવું એ મુઘલ શાસકોનો પ્રિય શોખ હતો

ઇજિપ્તમાં, લગભગ 3000 વર્ષ પહેલાં, કબૂતરો ઉછેરવાને કબૂતરબાઝી કહેવામાં આવતું હતું. મુઘલ યુગ દરમિયાન કબૂતર ઉછેરની શરૂઆત ભારતમાં શરૂ થઇ, જ્યારે લગભગ 1500 ના દાયકામાં બગદાદ, તુર્કી, ઈરાન અને ઇજિપ્તના કબૂતર શોખીનો મુઘલ દરબારમાં આવ્યા, ત્યારે મુઘલ શાસકોએ આ કબૂતરશોખીનોને રાજમહેલમાં એક અલગ ઓળખ તરીકે અપનાવ્યા. મુઘલ શાસકોને કબૂતર ઉડાવવામાં વિશેષ રસ હતો. પ્રિન્સ સલીમ એટલે કે જહાંગીર ઘણા કલાકો સુધી કબૂતરોની સંગતમાં કબૂતર ઉડવાની યુક્તિઓ શીખવામાં વિતાવતા હતા.

કબૂતર સાથે પ્રેમમાં લગ્ન કર્યા

એવું કહેવાય છે કે એક દિવસ રાજકુમાર સલીમે મહેલની એક યુવતી મેહરુન્નિસાને તેના બે કબૂતરો પકડવા કહ્યું. આ દરમિયાન તેમના અબ્બાજાન બાદશાહ અકબરે તેમને બોલાવ્યા હતા. જ્યારે તે પાછો ફર્યો ત્યારે મેહરુન્નિસાના હાથમાં માત્ર એક કબૂતર હતું. જ્યારે પ્રિન્સ સલીમે છોકરીને બીજા કબૂતર વિશે પૂછ્યું તો તેણે તેના હાથમાં રહેલા બીજા કબૂતરને પણ રમૂજી રીતે ઉડાવી દીધું. આ ઘટના પછી રાજકુમારને આ છોકરી સાથે પ્રેમ થઈ ગયો અને બાદમાં તેણે તેની સાથે લગ્ન કરી લીધા, જે પાછળથી નૂરજહાં તરીકે પ્રખ્યાત થઈ. અકબરને પોતે કબૂતર ઉછેરવાનો ખૂબ શોખ હતો. તેની પાસે પોતાના લગભગ 20,000 કબૂતરો હતા. તેણે આ મનોરંજનને “ઇશ્કબાજી” અથવા લવ-પ્લે કહ્યું.

આ શબ્દ આ પુસ્તકમાં પ્રથમ આવ્યો

કબૂતરબાઝીનો ઉલ્લેખ સૌપ્રથમ વિલિયમ ડેલરીમ્પલે તેમના દિલ્હી પરના એક પુસ્તકમાં કર્યો હતો. આમાં તે કબૂતરોના ટોળાને નિયંત્રિત કરવામાં પુરુષોની કુશળતા વિશે વાત કરે છે. આમાં, આ માણસો માત્ર થોડા મૌખિક આદેશો સાથે કબૂતરોને દૂર ઉડવા અને પાછા ઉતરવા દબાણ કરે છે. આ કબૂતરોના માલિકો આખા વર્ષ દરમિયાન તેમના કબૂતરોને તાલીમ આપતા હતા. આ કબૂતર ઉડાવવાની સ્પર્ધાઓ ખૂબ જ ગર્વની બાબત ગણાતી. આમાં વિજેતાને ઘણું સન્માન મળ્યું. આ રમતના શ્રેષ્ઠ ખેલાડીને “માસ્ટ્રો” કહેવામાં આવતું હતું.

આ ખેલ હજુ પણ દિલ્હીમાં ચાલી રહ્યો છે

ઉત્તર ભારતમાં જૂની દિલ્હીમાં કબૂતરની રમતની આ સંસ્કૃતિ હજુ પણ ચાલુ છે. કબૂતરનો માસ્ટર અથવા કબૂતરબાજ કબૂતરોને ઉપાડે છે અને તેમના સ્વાસ્થ્યની કાળજી લે છે, કારણ કે તે દરેક પક્ષીની શક્તિ અને સહનશક્તિને રમત માટે તૈયાર કરે છે, પરંતુ આજે તે માત્ર દૂર-ઉડવાની સ્પર્ધા બની રહી છે. આમાં, જ્યારે કબૂતર પરત આવે છે ત્યારે સૌથી દૂરના ઉડતા કબૂતરના માલિકને વિજયી જાહેર કરવામાં આવે છે. એક રીતે, તેને કબૂતર મેરેથોન તરીકે લઈ શકાય છે.

આ સ્પર્ધામાં કબૂતરોના માલિકો ચોક્કસ જગ્યાએ ભેગા થાય છે અને તેમના કબૂતરોને ઉડાન માટે છોડે છે. આ દરમિયાન, ઘણા આયોજકો ખાસ સ્થળોએ તૈનાત હોય છે, જેઓ કબૂતર ક્યાં સુધી અને કેટલા સમય સુધી ઉડ્યું તેનો સ્ટોક લે છે. પ્રથમ કબૂતર જે પાથ પૂર્ણ કરે છે અને તેના માસ્ટર પાસે પાછો આવે છે તે વિજેતા છે. માલિકો તેમના કબૂતરોને સુગંધિત પાણીથી નવડાવે છે, જેથી તેમને એકબીજાથી અલગ કરવાનું સરળ બને. ઓળખ માટે કબૂતરોના પાતળા પગ પર પણ નાની પટ્ટીઓ મૂકવામાં આવે છે. આ કબૂતરોને માલિકનો અવાજ ઓળખવાની તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે. કબૂતર ઉડાડવું એ હવે દુર્લભ રમતોમાંની એક છે, પરંતુ તેમ છતાં આપણા દેશના કેટલાક વિસ્તારોમાં આ રમત પ્રત્યે માન્યતા છે.

આગ્રામાં ભવ્ય કાર્યક્રમ યોજાયો

આગ્રાથી 20 કિમી દૂર કુબેરપુરમાં દર વર્ષે કબૂતર ઉડાવવાની સ્પર્ધા યોજાય છે. અહીં તેને કુલકુલબાઝી કહેવામાં આવે છે. અહીં વિવિધ ધર્મના લોકો પોતાના મતભેદ ભૂલીને આ છ દિવસીય ઉત્સવમાં ભાગ લે છે. વર્ષ 2014 માં, 10,000 દર્શકો અને સહભાગીઓનો મેળાવડો હતો. આ દરમિયાન કબૂતરો તેમની કબૂતર ઉડવાની કુશળતા દર્શાવે છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે પોલીસ અને વહીવટી દખલગીરી વિના અહીં શાંતિપ્રિય લોકો આ ઉત્સવમાં ભાગ લે છે.

હિન્દી રૂઢિપ્રયોગોમાં કબૂતરબાઝીનો ઉલ્લેખ

હિન્દીમાં કબૂતર ઉડવું અને કબૂતર ઉડવું જેવા રૂઢિપ્રયોગો પણ પ્રખ્યાત છે. બાય ધ વે, આજકાલ કમિશન લઈને બેરોજગારોને ગેરકાયદેસર રીતે વિદેશમાં લઈ જવાના કિસ્સામાં કબૂતરખાના શબ્દનો રૂઢિપ્રયોગ પ્રચલિત છે. તેની પાછળનું કારણ એ હોઈ શકે છે કે બેરોજગાર કબૂતરોને ફસાવીને કમિશનરો તેમને વિદેશ મોકલવાનું સ્વપ્ન જોઈને છોડી દે છે. આ ઝડપી યુગમાં તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે પ્રાચીન કાળમાં પોસ્ટમેનનું કામ કબૂતર પણ કરતા આવ્યા છે. લગભગ અઢી સદી પહેલા વોટરલૂના યુદ્ધ વખતે બ્રિટિશ સરકારે મિત્ર દેશોને સંદેશો મોકલ્યો હતો.