એક ચૂંટણીના કારણે 30,000 લોકોને ગુમાવવો પડ્યો હતો જીવ, જાણો શું હતી સમગ્ર ઘટના

વર્ષ 1902માં માર્ટીનિક ટાપુ પર સર્જાયેલી આપત્તિજનક ઘટનાને મોન્ટ પેલેના જ્વાળામુખી વિસ્ફોટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે ઇતિહાસની સૌથી ભયંકર કુદરતી આફતો પૈકીની એક હતી. વિસ્ફોટથી આશરે 30,000 લોકો માર્યા ગયા હતા અને જ્વાળામુખીના ઇતિહાસમાં એક કાળો પ્રકરણ માનવામાં આવે છે. આ ઘટના સમયે ટાપુ પર ચૂંટણીનો માહોલ હતો જેના કારણે આ દુર્ઘટના વધુ ગંભીર બની હતી. આ લેખમાં અમે તમને આ સમગ્ર ઘટના વિશે જણાવીશું.

માર્ટીનિક કેરેબિયન સમુદ્રમાં સ્થિત એક ફ્રેન્ચ ટાપુ છે, જેની રાજધાની સેન્ટ પિયર તે સમયે એક મુખ્ય વેપાર કેન્દ્ર અને સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર તરીકે પ્રખ્યાત હતું. મોન્ટ પેલે ટાપુનો સૌથી મોટો જ્વાળામુખી શહેરથી થોડે દૂર સ્થિત હતો. આ શાંતિપૂર્ણ દેખાતા જ્વાળામુખીએ પોતાની અંદર એક ઊંડી અને વિનાશક ઊર્જા સંગ્રહિત કરી હતી, જે 1902માં આપત્તિ તરીકે પ્રગટ થઈ હતી.

જ્વાળામુખીએ વિસ્ફોટ પહેલા આપ્યા સંકેતો

આ જ્વાળામુખી ફાટ્યો તે પહેલા કેટલાક અઠવાડિયા સુધી વિસ્ફોટના સંકેતો દેખાયા હતા. ફેબ્રુઆરી 1902માં કેટલીક હિલચાલ અને ભૂકંપ જેવા આંચકા અનુભવાયા હતા, જે દર્શાવી રહ્યું હતું કે જ્વાળામુખીમાં કંઈક અસામાન્ય બની રહ્યું છે. આ પછી વિસ્ફોટ તરફનું બીજું મહત્વપૂર્ણ પગલું એપ્રિલ મહિનામાં થયું, જ્યારે જ્વાળામુખીમાંથી ધુમાડાના ગોટેગોટા જોવા મળ્યા. આ ધુમાડાની સાથે જ ઝેરી વાયુઓનું ઉત્સર્જન પણ શરૂ થયું, જેણે આસપાસની વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિનો નાશ કર્યો. આ દરમિયાન જ્વાળામુખીની નજીક સ્થિત સુગર મિલના કામદારોના પણ આ ઝેરી ગેસની અસરથી મોત થયા હતા.

આ ગતિવિધિઓને કારણે સ્થાનિક લોકોમાં ભય ફેલાયો હતો, પરંતુ પ્રશાસને કોઈ મોટો ખતરો નથી તેમ કહીને તેમને શાંત કર્યા હતા. કારણ કે તે સમયે આ ટાપુ પર ચૂંટણી યોજાવાની હતી. વહીવટીતંત્રે એમ પણ કહ્યું કે ચૂંટણીને કારણે લોકોએ શહેરમાં જ રહેવું જોઈએ અને આ અફવા પર ધ્યાન આપવું જોઈએ નહીં.

સ્થાનિક મીડિયાએ પણ એવો સંદેશ ફેલાવવા માટે વહીવટીતંત્ર સાથે હાથ મિલાવ્યા કે મોન્ટ પેલેને લઈને કોઈ ગંભીર ખતરો નથી અને તે સામાન્ય પ્રવૃત્તિ છે. પરિણામે જે લોકો સેન્ટ-પિયરમાંથી બહાર નીકળવાનું વિચારી રહ્યા હતા તેઓ ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને શહેરમાં રોકાયા હતા.

ચૂંટણીના કારણે લોકો ટાપુ પર ફસાયા

જ્વાળામુખી સંકેતો આપી રહ્યો હોવા છતાં સ્થાનિક સત્તાવાળાઓએ લોકોને કોઈપણ જોખમ વિશે જાણ કરી નહીં. કારણ કે, 1902માં માર્ટીનિક ટાપુ પર ફ્રેન્ચ વસાહતી સરકાર દ્વારા ચૂંટણીઓનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. સેન્ટ પિયરના મેયરની ચૂંટણી યોજાવાની હતી. આ ચૂંટણીઓ સ્થાનિક નેતાઓ અને અધિકારીઓને પસંદ કરવાની હતી, જે ટાપુના લોકો માટે એક મહત્વપૂર્ણ પ્રસંગ હતો.

સેન્ટ પિયરમાં ચૂંટણી પ્રચાર પૂરજોશમાં હતો અને લોકોનું ધ્યાન રાજકીય મુદ્દાઓ પર કેન્દ્રિત હતું. સ્થાનિક અધિકારીઓ અને વેપારીઓ ચૂંટણીમાં ખૂબ જ વ્યસ્ત હતા અને લોકોને પણ મોટી સંખ્યામાં ભાગ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવી રહ્યા હતા. અધિકારીઓનું માનવું હતું કે ચૂંટણીને કારણે લોકોએ શહેરમાં રહેવું જરૂરી હતું અને તેઓએ ટાપુ પર જોવા મળેલા જ્વાળામુખીના સંકેતોને ગંભીરતાથી લીધા ન હતા. તેની પાછળનું એક મોટું કારણ એ હતું કે ચૂંટણી મુલતવી રાખવાનું નુકસાન અધિકારીઓને ભોગવવું પડશે, જે રાજકીય દૃષ્ટિકોણથી તેમના માટે યોગ્ય નહોતું.

જ્વાળામુખી ફાટ્યો અને 30,000 લોકોના મોત

8 મે, 1902ની સવારે મોન્ટ પેલે ખાતે એક પ્રચંડ વિસ્ફોટ થયો હતો. આ વિસ્ફોટથી લાવા, રાખ અને ઝેરી વાયુઓ એટલા ભયાનક સ્વરૂપે બહાર આવ્યા કે થોડી જ મિનિટોમાં સેન્ટ પિયર શહેરના મોટાભાગના લોકોના મોત થવા લાગ્યા. લગભગ 160 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે એક વિકરાળ આગ અને ગરમ ગેસના પૂરે શહેર પર હુમલો કર્યો. કાટમાળ, રાખ અને એસિડ ગેસના કારણે આખું શહેર સળગવા લાગ્યું અને લોકો મોતને ભેટવા લાગ્યા.

આ ઘટનામાં અંદાજે 30,000 લોકો માર્યા ગયા હતા, એવું કહેવાય છે, કે માત્ર ત્રણ જ લોકો બચ્યા હતા, જેમાંથી એક કેદી હતો, જે તેની જેલની જાડી દિવાલોને કારણે આપત્તિમાંથી સુરક્ષિત રીતે બચી ગયો હતો. વિસ્ફોટ એટલો ભયાનક હતો કે લોકોને શહેર છોડવાની પણ તક પણ ન હતી. વહીવટી તંત્ર અને રાજકીય નેતાઓની આ સંપૂર્ણ ભૂલ હતી જેમણે જ્વાળામુખીના જોખમને અવગણ્યું અને લોકોની સલામતીને બદલે પોતાના રાજકીય હિતોને પ્રાથમિકતા આપી.

વહીવટ તંત્ર અને અધિકારીઓની ભૂમિકા

વહીવટી તંત્રની નિષ્ફળતાએ આ દુર્ઘટનામાં મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો હતો. જો કે જ્વાળામુખીમાં પ્રવૃત્તિના સંકેતો પહેલેથી જ દેખાઈ રહ્યા હતા, અધિકારીઓએ તેની અવગણના કરી. ચૂંટણીની તૈયારીઓ અને આર્થિક નુકસાન અંગેની ચિંતાઓને કારણે વહીવટી તંત્રે ચેતવણીઓની અવગણના કરી. ચૂંટણીના દબાણને કારણે લોકોને બહાર નીકળતા અટકાવવામાં આવ્યા હતા અને શહેરમાં રહેવા માટે દબાણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ નિર્ણય આખરે આ દુર્ઘટના તરફ દોરી ગયો, જેણે હજારો નિર્દોષ લોકોના જીવ લીધા.

મોન્ટ પેલેના વિસ્ફોટ પછી જ્વાળામુખીની પ્રવૃત્તિઓ પ્રત્યે લોકોની જાગૃતિ વધી અને વિવિધ જ્વાળામુખી અભ્યાસ સંસ્થાઓએ આ દિશામાં સંશોધન અને વિકાસ કરવાનું શરૂ કર્યું. જેના કારણે એ સમજાયું કે જ્વાળામુખીમાંથી આવતા સંકેતોને અવગણી શકાય નહીં અને તેનો ચોક્કસ વિજ્ઞાન તરીકે અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. આ ઘટના બાદ જ જ્વાળામુખી ફાટવાની આગાહી અને ચેતવણી પ્રણાલીમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો જેથી ભવિષ્યમાં આવા અકસ્માતો ટાળી શકાય.

રાજકીય લાભ પહેલાં સુરક્ષા જરૂરી

કુદરતી આફતોની અવગણના કેટલી ઘાતક હોઈ શકે છે તે આ આપત્તિએ સ્પષ્ટ કર્યું. જો યોગ્ય સમયે જ્વાળામુખીના સંકેતો જાણીને લોકોનું સ્થળાંતર કરાવવાના આદેશ આપવામાં આવ્યા હોત તો કદાચ હજારો લોકોના જીવ બચાવી શકાયા હોત. આ ઘટનાએ વિશ્વભરની વહીવટી અને રાજકીય પ્રણાલીઓને ભવિષ્યની કુદરતી આફતોની ચેતવણીઓને ગંભીરતાથી લેવા માટે ચેતવણી આપી હતી.

1902ના માઉન્ટ પેલે વિસ્ફોટ અને ચૂંટણીનું આ જોડાણ દર્શાવે છે કે રાજકીય અને ચૂંટણીલક્ષી હિતો સામાન્ય જનતાની સલામતી કરતાં વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ ક્યારેય ન હોઈ શકે. આ ઘટનાએ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ અને રિસ્ક એસેસમેન્ટના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેથી ભવિષ્યમાં આવી દુર્ઘટનાઓ અટકાવી શકાય.