Mukesh 99th Birth Anniversary: દર્દથી ભરેલા ગીતોના બાદશાહ હતા મુકેશ, રેકોર્ડિંગના દિવસે રાખતા હતા ઉપવાસ

મુકેશની યાદમાં: આ રસપ્રદ ટુચકો કલ્યાણ જી – આનંદ જીના સ્ટુડિયોનો છે. એક ગાયક ગીત રેકોર્ડ કરીને જ નીકળ્યો હતો કે અન્ય ગાયકો ત્યાં પહોંચી ગયા. બીજા ગાયકની ઓળખ શાસ્ત્રીય ગાયકીની સમજ ધરાવતા ગાયકની (Birth Anniversary Mukesh) હતી. તેમણે કલ્યાણજી આનંદજીને પૂછ્યું કે, જે ગાયક મર્સિડીઝમાંથી હમણાં જ નીકળ્યો હતો તે ગાવાનું જાણે છે કે નહીં? કલ્યાણજી આનંદજીએ એ શાસ્ત્રીય ગાયક સાથે દલીલ કરવાને બદલે એક પ્રયોગ કર્યો. કલ્યાણજી આનંદજીએ એ જ ગીત તે શાસ્ત્રીય ગાયકને આપ્યું હતું. શાસ્ત્રીય ગાયકે સંપૂર્ણ શાસ્ત્રીયતા સાથે ગાયું.

કલ્યાણ જી-આનંદજીએ સમજાવ્યું કે આ ગીતમાં કોઈ મામુલી નથી, તમે તેને યોગ્ય સુરમાં ગાઓ. રેકોર્ડિંગના ઘણા બધા પ્રયોગો થયા પણ મુર્કીઓ ઓછી ન થઈ. આ પછી કલ્યાણજી-આનંદજીએ તે શાસ્ત્રીય ગાયકને ખૂબ જ ગંભીરતાથી કહ્યું કે હવે તમે સમજો છો કે થોડા સમય પછી મર્સિડીઝમાંથી ગયેલા ગાયકની વિશેષતા શું છે. સરળ ગાયન પણ ક્યાંયથી સરળ કાર્ય નથી. એ ગીત હતું ‘ચંદન સા બદન’ અને ગાયક હતા મુકેશ એટલે કે મુકેશ ચંદ માથુર.

રાગ સોહની પર એક ગીત કમ્પોઝ કર્યું

એવું નથી કે મુકેશને શાસ્ત્રીય સંગીતની સમજ નહોતી. તેમણે શાસ્ત્રીય સંગીત પર આધારિત ઘણા ગીતો ગાયા. એ ગીતોમાં પણ તેમની સહજતા શ્રોતાઓને ગમતી હતી. 1962માં એક ફિલ્મ આવી હતી – સંગીત સમ્રાટ તાનસેન. આ ફિલ્મના દિગ્દર્શક અને સંગીત નિર્દેશક એસએન ત્રિપાઠી હતા. તેણે આ ફિલ્મમાં રાગ સોહની પર એક ગીત કમ્પોઝ કર્યું હતું, જે મુકેશે ગાયું હતું. ગીતના બોલ હતા – ‘ઝુમતી ચલી હવા, યાદ આ ગયા કોઈ.’

સાંભળી- સાંભળીને થઈ હતી શીખવાની શરૂઆત

મુકેશનો જન્મ 22 જુલાઈ, 1923ના રોજ દિલ્હીમાં થયો હતો. પિતા જોરાવરચંદ માથુર એન્જિનિયર હતા. મુકેશને 10 ભાઈ-બહેન હતા. મુકેશની બહેન સુંદર પ્યારી સંગીત શીખતી હતી. મુકેશ બાજુના રૂમમાંથી સાંભળતા અને શીખતા હતા. દસમા પછી મુકેશે શાળા છોડી દીધી. એ દિવસોમાં મુકેશના દૂરના સંબંધી મોતીલાલનો લગ્નનો કાર્યક્રમ હતો. મોતીલાલ પોતે અભિનેતા હતા. મુકેશ પણ આ કાર્યક્રમમાં હતો. મુકેશ લગ્ન પ્રસંગમાં ગાવાની વિધિના ભાગરૂપે કંઈક ગાતો હતો. મોતીલાલ ત્યાં બેઠો સાંભળતો હતો. તેઓ મુકેશની ગાયકીમાં કંઈક વિશેષ સમજતા હતા. આ પછી જ મોતીલાલ તેમને બોમ્બે લઈ આવ્યા. બોમ્બે આવ્યા પછી મુકેશે પંડિત જગન્નાથ પ્રસાદ પાસેથી શીખવાનું શરૂ કર્યું. સંગીતની બારીકાઈઓને સમજવાની પ્રક્રિયા અહીંથી શરૂ થઈ.

પહેલા ગીતમાં બતાવવામાં આવી હતી કેએલ સહગલની સ્ટાઈલ

આ ચાલીસના દાયકાની છે. આ ફિલ્મ 1945માં આવી હતી – ફર્સ્ટ સાઈટ. ફિલ્મમાં મોતીલાલ હતા. મુકેશે ગાયું કે, દિલ જલે તો જલને દો. તેમની ગાયકીની શૈલી એવી હતી કે શ્રોતાઓને લાગ્યું કે આ ગીત મુકેશે નહીં પણ કેએલ સહગલે ગાયું છે. કેએલ સહગલ એ જમાનાનું મોટું નામ હતું. તેમના અભિનય અને ગાયકીના લાખો ચાહકો હતા. થોડા સમય પછી, કોઈએ કેએલ સહગલ સાથે મુકેશની ગાવાની શૈલી વિશે ચર્ચા કરી. કેએલ સહગલે ગીત સાંભળ્યું. તે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો, કહેવા લાગ્યો – તે અદ્ભુત છે, મને યાદ નથી કે મેં આ ગીત ક્યારે ગાયું હતું. બાદમાં મુકેશે તેની ગાવાની શૈલી બદલી. જો કે તેના અવાજની પીડામાં હજુ પણ લોકો ડૂબી જાય છે.

મુકેશની ગાયકીમાં નૌશાદની ભૂમિકા મહત્વની હતી

મુકેશને પોતાની શૈલીમાં ગુમાવવાનો શ્રેય સંગીતકાર નૌશાદને આપી શકાય. નૌશાદ પછી અન્ય સંગીતકારોએ પણ ખાસ પ્રકારના ગાયન માટે મુકેશને પસંદ કર્યો. રાજ કપૂરનો એ અવાજ મુકેશ બની ગયો. આને લગતો એક ખૂબ જ રસપ્રદ કિસ્સો છે. મુકેશ ચોરી ચોરી ફિલ્મ માટે સમય કાઢી શક્યા ન હતા. આવી સ્થિતિમાં શંકર જયકિશને મન્ના ડેથી હારનો નિર્ણય કર્યો. જ્યારે આ માહિતી સ્ટુડિયોના માલિક સુધી પહોંચી તો તેણે રેકોર્ડિંગ કેન્સલ કરી દીધું કે રાજ કપૂરનો અવાજ અન્ય કોઈનો નહીં પણ મુકેશનો હોઈ શકે. બાદમાં, રાજ કપૂરના કહેવા પર, ‘યે રાત ભીગી ભીગી ગીત’ મન્ના ડે દ્વારા ગાયું હતું. જો કે તે ગીત આજ સુધી હિટ છે.

તેંડુલકર પણ મુકેશની ગાયકીના ચાહક છે

મુકેશની ગાયકીના લાખો ચાહકો છે. તેના ઘણા વિશેષ નામો છે. ક્રિકેટર ચંદ્રશેખર મુકેશના અવાજના મોટા પ્રશંસક હતા. આ સિવાય મુકેશ ભારત રત્ન સચિન તેંડુલકરના ફેવરિટ સિંગર્સમાં પણ સામેલ છે. કાનપુરની મેચ પહેલા જ્યારે તેણે એકવાર હોટલના સ્ટાફ પાસેથી મુકેશની સીડી માંગી ત્યારે તે વાત ખૂબ પ્રખ્યાત છે. 70ના દાયકામાં મુકેશે ગીત ગાવાનું ઓછું કરી દીધું, તેમની તબિયત સારી રહેતી ન હતી. આ દરમિયાન કિશોર કુમાર ખૂબ જ લોકપ્રિય થયા હતા. મોટાભાગના સંગીત નિર્દેશકો કિશોર કુમાર સાથે કામ કરતા હતા. મુકેશ માટે તેની ગાયકી ઓછી કરવાનું આ પણ એક કારણ હતું.

1976માં મુકેશ અમેરિકાના પ્રવાસે હતા. 27 ઓગસ્ટે તેમનો કોન્સર્ટ હતો. તે દિવસે તેની તબિયત બગડી હતી. છાતીમાં સખત દુખાવો થતો હતો. તેને હોસ્પિટલ લઈ જવામાં આવ્યો. ત્યાં તેમનું મૃત્યુ થયું હતું. બાદમાં તે કાર્યક્રમ લતા મંગેશકર અને મુકેશના પુત્ર નીતિન દ્વારા પૂર્ણ કરવામાં આવ્યો હતો. લતાજી મુકેશના મૃતદેહને લઈને ભારત આવ્યા હતા. તે હંમેશા તેને તેના ભાઈ જ માનતી હતી.