કૃષિ ક્ષેત્રે મહિલાઓનો અભૂતપૂર્વ ફાળો, પ્રાકૃતિક ખેતી દ્વારા સફળતાના શિખર સર કરી રહી છે આ રાજ્યની મહિલાઓ

હિમાચલ પ્રદેશ (Himachal Pradesh)માં કૃષિ ક્ષેત્રમાં મહિલાઓ કમાલ કરી રહી છે. પહાડી રાજ્યમાં મહિલા ખેડૂત ધીરે-ધીરે બિન-રાસાયણિક, ઓછા ખર્ચવાળી પ્રાકૃતિક ખેતી તરફ વળી રહી છે. તેનાથી ન માત્ર મહિલાઓ સારી કમાણી કરી રહી છે, પરંતુ તેઓ સશક્ત પણ થઈ રહી છે. સાથે જ પર્યાવરણને નુકસાન પણ નથી થઈ રહ્યું.

નોંધનીય છે કે રાજ્યમાં 2018માં પ્રાકૃતિક ખેતી ખુશહાલ યોજના PK3Y (Prakritik Kheti Khushhal Yojana)ની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. જે અંતર્ગત સુભાષ પાલેકર પ્રાકૃતિક ખેતી (SPNF)ને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવી રહ્યું છે. જેને ઝીરો બજેટ પ્રાકૃતિક ખેતી પણ કહેવામાં આવે છે. રાજ્યમાં અત્યાર સુધી 1.5 લાખથી વધુ ખેડૂતોને પ્રાકૃતિક ખેતીમાં તાલીમ આપવામાં આવી છે. જેમાં પુરતી સંખ્યામાં મહિલા સહભાગી છે.

મહિલાઓમાં આવી રહ્યો છે આત્મવિશ્વાસ

પ્રાકૃતિક ખેતીમાં મહિલાઓના આગમનથી તેમની અંદર કૃષિ સિવાય પણ અલગ આત્મવિશ્વાસ આવ્યો છે. જેમાં એવી પણ મહિલાઓ છે જેમનું શિક્ષણનું સ્તર ઘણું ઓછુ છે અથવા તો અભણ છે. પ્રાકૃતિક ખેતીમાં વ્યવહારીક તાલીમ હિમાચલ પ્રદેશમાં ગ્રામ્ય મહિલાઓને પારિવારિક આયુષ્યમાં વૃદ્ધિ કરવાનો આત્મવિશ્વાસ મેળવવામાં મદદ કરી રહ્યું છે.

એક અહેવાલ અનુસાર આદિવાસી બહુલ જિલ્લા કિન્નોરના કિલ્બાના 54 વર્ષીય ગંગા સારની બિષ્ટ જણાવે છે કે પ્રાકૃતિક ખેતીમાં તેઓએ જે અનુભવ્યું તે એક અલગ જ સશક્તિકરણ છે. તેઓએ જણાવ્યું કે જ્યારથી તેઓએ પ્રાકૃતિક ખેત તકનીકને અપનાવી છે, ત્યારથી સરકારની કૃષિ ટેકનોલોજી મેનેજમેન્ટ એજન્સી (ATMA)ના કર્મચારી નિયમિત રૂપથી તેમના સંપર્કમાં છે.

મહિલાઓને પ્રેરિત કરે છે ગંગા સારની

ગંગા સારની બિસ્ટએ જણાવ્યું કે ATMAના કર્મચારી તેમને પ્રોત્સાહિત કરે છે અને વ્યક્તિગત રૂપથી અને વ્હોટ્સએપ ગ્રુપ પર નિયમિત રૂપથી વિસ્તારમાં નવી ઘટનાઓ સાથે જોડાઈ રહેવામાં મદદ કરે છે. જે પહેલી વખત થઈ રહ્યું છે. ગંગા સારની બિસ્ટ, હિન્દીમાં અનુસ્નાતક છે અને પૂર્વ શિક્ષક રહી ચૂક્યા છે. સાથે જ તેઓ 2013થી સ્વતંત્ર રૂપથી ખેતી કરી રહી છે.

ગંગા સારનીએ ત્રણ વર્ષ પહેલા કુફરીમાં એસપીએનએફ તકનીક પર એક તાલીમ વર્કશોપમાં ભાગ લીધો હતો. ત્યારબાદથી પ્રાકૃતિક ખેતી કરી રહી છે. હાલ તેઓ સફરજન સાથે એક વીઘા જમીન પર પ્રાકૃતિક ખેતીથી કઠોળ, મૂળા, ગાજર, પાલક અને બીટ જેવા શાકભાજી ઉગાડી રહી છે. તેઓએ કહ્યું કે તેઓ ઉત્પાદનથી ખુશ છે અને હવે હિંગની વાવણી કરી છે. આ સિવાય ગંગા સારની ગામમાં મહિલાઓને આ ખેતી માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે અને તેના વિશે નવી જાણકારી પણ આપે છે.

એક સાથે ખેતી કરી એકજૂટ થઈ રહી છે મહિલાઓ

પ્રાકૃતિક ખેતીએ કિન્નોરના ટાપરીના ચગાંવ ગામની 49 વર્ષીય આદિવાસી મહિલા ચરના દેવીને પોતાના જીવનમાં પહેલીવાર રાજ્યથી બહાર જવાની તક આપી. આ પહેલા તેઓ રાજ્યની રાજધાની શિમલા આગળ વધ્યા ન હતા. તેઓએ જણાવ્યું કે આ યાત્રાએ તેમને ઘણું બધુ શિખવ્યું છે.

ચરના દેવી હવે 2019માં બનેલી એસપીએનએફ મહિલા કિસાન સમૂહની સભ્ય છે. જેના સભ્ય પોતાના ખેતરમાં સફરજન, લસણ, મકાઈ અને અન્ય પરંપરાગત પાકોની ખેતી કરે છે. સમૂહમાં 20થી વધુ મહિલા ખેડૂત છે અને આ એક પરિવારની જેમ કામ કરે છે. તેઓ ન માત્ર કૃષિ ઈનપુટ્સ અને કૃષિ કાર્યોમાં પરંતુ વ્યક્તિગત અને સામાજિક મુદ્દાના સમાધાન શોધવામાં પણ એકબીજાની મદદ કરે છે.

પોતાના દમ પર માર્કેટિંગ કરવાની કરી રહી છે તૈયારી

પીકે3વાઈના કાર્યકારી નિર્દેશક ડો. રાજેશ્વર સિંહ ચંદેલએ જણાવ્યું કે ભારતમાં કૃષિમાં મહિલાઓની હંમેશા મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા રહી છે. તેઓએ કહ્યું કે “તાલીમ અને એક્સપોઝર માટે કુદરતી ખેતીમાં તેમનો સમાવેશ માત્ર તેમની ક્ષમતા વધારશે નહીં, પરંતુ મહિલા ખેડૂતોને એકંદરે સુધારણા માટે સમાજમાં આત્મવિશ્વાસ મેળવવામાં મદદ કરશે. રાજ્યમાં અન્ય ઘણા સ્થળોએ મહિલા ખેડૂતો કે જેઓ કુદરતી ખેતી તરફ વળ્યા છે તેઓ સામૂહિક રીતે ફળોની પ્રક્રિયા કરીને અને તેમના પોતાના માર્કેટિંગ નેટવર્ક બનાવીને તેમની આવક વધારવાનું આયોજન કરી રહ્યા છે.

રાસાયણિક ખાતરોનો ઓછો ઉપયોગ

સુજાતા પણ એક મહિલા ખેડૂત છે અને તેણે પોતાનું ગ્રેજ્યુએશન પૂરું કર્યું છે. તેમણે કહ્યું કે જિલ્લામાં રામપુર બુશહર નજીકના ખૈશશાહ ગામમાં 20થી વધુ યુવતીઓનું અન્ય એક જૂથ ઘરે ખેતી અને બાગાયતમાં ફાળો આપી રહ્યું હતું, પરંતુ “અમે માત્ર મૌન કામદારો હતા અને આ વિસ્તારમાં વસ્તુઓને ઠીક કરવામાં વાંધો નહોતો.”.

રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોના વધુ પડતા ઉપયોગને કારણે સફરજનના બગીચામાંથી આવક ઘટી રહી હતી. અમને નેચરલ ફાર્મિંગ પ્રોજેક્ટમાં તાલીમ આપવામાં આવી હોવાથી અમે ઘરની મર્યાદામાંથી બહાર નીકળી શક્યા અને હવે વળતર અને પોષણમાં એકંદર સુધારો કરવા માટે ખેતીનો માર્ગ બદલવામાં સક્રિયપણે સામેલ છીએ.

ખેડૂતોને SPNF ટેક્નોલોજીની મદદ મળી રહી છે

તેમનું જૂથ, પ્રાકૃતિક ખેતી મહિલા ખુશહાલ કિસાન સમિતિ, ખૌશશાહ, બે વર્ષ પહેલાં રચવામાં આવ્યું હતું, અને 2021માં નોંધાયું હતું. મહિલા ખેડૂત જૂથ લગભગ 12.5 વીઘા જમીન પર વ્યક્તિગત રીતે કુદરતી ખેતી કરે છે અને SPNF ટેક્નોલોજીએ તેમને વૃદ્ધિ કરવામાં મદદ કરી છે. એક જ ફાર્મમાંથી નિયમિત આવક માટે સફરજન સાથે કઠોળ અને શાકભાજી જેવા અનેક પાકો લે છે. જૂથના સભ્યોએ કહ્યું, “વધુમાં તે અમને ખેતી સિવાયના મુદ્દાઓ પર સામાજિક જોડાણ અને માનસિકતાના અવરોધોને તોડવામાં મદદ કરી છે.

આ પણ વાંચો: વેપારીઓ સંગ્રહખોરી કરી ભાવ વધારી રહ્યા હતા? ડુંગળીના વેપારીઓ પર ઈન્કમટેક્સના દરોડાથી ડુંગળીના ભાવ 15 રૂપિયા સુધી ઘટ્યા

આ પણ વાંચો: શ્રમિકોને ઈલેક્ટ્રિક ટૂ-વ્હીલરની ખરીદી પર મળશે સબસિડી, સીએમના હસ્તે ગો-ગ્રીન યોજના લોન્ચ