Milk MSP: કેન્દ્ર સરકારે ખેડૂતોને આપ્યો મોટો ઝટકો, દૂધ MSP ના દાયરામાં નહીં આવે

કેન્દ્ર સરકારે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે દૂધને લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (MSP)ના દાયરામાં લાવવામાં આવશે નહીં. પશુપાલન અને ડેરી વિભાગ દેશમાં દૂધની ખરીદી અને વેચાણના ભાવને નિયંત્રિત કરતું નથી. તેની કિંમત સહકારી અને ખાનગી ડેરીઓ દ્વારા તેમના ઉત્પાદન ખર્ચ અને બજાર દળોના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. લોકસભામાં કેન્દ્રીય મંત્રી પુરૂષોત્તમ રૂપાલાએ જણાવ્યું હતું કે દૂધના ભાવ સરકારના અંકુશથી મુક્ત હોવાથી દેશમાં દૂધની લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (Milk MSP)નક્કી કરવાની કોઈ દરખાસ્ત વિભાગ પાસે નથી. સરકારના આ નિર્ણય બાદ દૂધ ઉત્પાદક ખેડૂતો (Farmers)એ વિરોધ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. પશુપાલકો લાંબા સમયથી દૂધને MSPના દાયરામાં લાવવાની માગ કરી રહ્યા છે. કારણ કે ઘણી વખત ખેડૂતોને પાણી કરતા પણ સસ્તા ભાવે દૂધ વેચવાની ફરજ પડે છે.

દૂધના સારા ભાવ માટે પશુપાલકોએ દેશમાં અનેક વખત આંદોલન કર્યું છે. મહારાષ્ટ્રમાં દર વર્ષે બે-ત્રણ વખત રસ્તાઓ પર દૂધ ઠાલવીને ઓછા ભાવ મળવાનો વિરોધ કરે છે. ખેડૂતોનું કહેવું છે કે પશુઓને ઉછેરવાનો ખર્ચ ઘણો વધી ગયો છે, પરંતુ તેમને તે પ્રમાણે ભાવ નથી મળી રહ્યા. ડેરી કંપનીઓ બધો નફો કમાઈ રહી છે. તેથી તેની કિંમત નક્કી થવી જોઈએ. પરંતુ હવે કેન્દ્ર સરકારે તેમના ઈરાદા પર પાણી ફેરવી દીધું છે. જ્યારે ડેરી ક્ષેત્ર અર્થતંત્રમાં 5 ટકા યોગદાન આપે છે.

કુરિયનના જન્મદિવસ પર દૂધ ઉત્પાદકો પ્રદર્શન કરશે

દૂધ ઉત્પાદક ખેડૂત સંઘના સહ-સંયોજક ડૉ. અજિત નવલે કહે છે કે જ્યાં સુધી દૂધને MSPના દાયરામાં લાવીને તેની લઘુત્તમ કિંમત નક્કી કરવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી પશુપાલકોને ફાયદો થશે નહીં. સહકારી અને ખાનગી ડેરીઓને તેમની મહેનતનું ફળ મળતું રહેશે. સરકારના આ નિર્ણય સામે દૂધ ઉત્પાદક ખેડૂતો શ્વેત ક્રાંતિના જનક વર્ગીસ કુરિયનના જન્મદિવસે 26 નવેમ્બરે દેશભરમાં વિરોધ પ્રદર્શન કરશે. જેથી સરકાર પર દબાણ પડે.

આખરે દૂધના ભાવ કેવી રીતે નક્કી થાય છે?

હકીકતમાં દૂધની કિંમત નક્કી કરવાની એક ફોર્મ્યુલા છે. તેની કિંમત ગુણવત્તા અનુસાર બદલાય છે. ડેરી કંપનીઓ ફેટ અને એસએનએફ (સોલિડ નોટ ફેટ)ના આધારે ભાવ નક્કી કરે છે. તેના બેઝ મિલ્કમાં 6 ટકા ફેટ અને 9 ટકા SNF હોય છે. જ્યારે તે આ સ્ટાન્ડર્ડની નીચે અને ઉપર જાય છે ત્યારે કિંમત નીચી અને ઊંચી થાય છે. તે મુજબ ખેડૂતોને મળેલા બિલ પર કેટલું SNF અને કેટલી ફેટ છે તે લખવામાં આવે છે.

દૂધ ઉત્પાદનમાં નંબર વન પરંતુ…

દૂધ ઉત્પાદનની બાબતમાં ભારત વિશ્વમાં પ્રથમ ક્રમે છે. પરંતુ કમનસીબે તેના ઉત્પાદક નારાજ છે. કારણ કે જે હિસાબે પશુઓના ઘાસચારા, પશુઓના ચારા અને જાળવણી પાછળ ખર્ચ વધી રહ્યો છે તે મુજબના ભાવ મળતા નથી. હાલમાં ઉત્પાદનની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો વર્ષ 2020-21માં અહીં 209.96 મિલિયન ટન દૂધનું ઉત્પાદન થયું હતું. જે વિશ્વના લગભગ 22 ટકા છે.

ખેડૂતો કેટલી કમાણી કરે છે?

• 2016-17માં દૂધ ઉત્પાદકોની આર્થિક અને સામાજિક સ્થિતિ અંગે એક સર્વે કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં ચોંકાવનારી હકીકતો સામે આવી છે.
  એવું જાણવા મળ્યું હતું કે રાજસ્થાનમાં સહકારી ડેરીઓને દૂધ સપ્લાય કરતા ખેડૂતો સ્થાનિક ગાયમાંથી માત્ર રૂ. 19.6 પ્રતિ દિવસ, ક્રોસ બીડમાંથી રૂ. 25.4 અને ભેંસમાંથી રૂ. 24.5 કમાય છે.
• ઓડિશામાં, સહકારી ડેરીઓમાં દૂધ સપ્લાયર્સ સ્થાનિક ગાયમાંથી દરરોજ રૂ. 13.6, ક્રોસ બીડમાંથી રૂ. 31 અને ભેંસમાંથી રૂ. 25.2ની ચોખ્ખી આવક મેળવતા હતા.
• તેવી જ રીતે, ગુજરાતમાં પશુપાલકો દેશી ગાયમાંથી પ્રતિદિવસ રૂ. 28.4, ક્રોસ-બીડમાંથી રૂ. 33.3 પ્રતિદિવસ અને ગુજરાતમાં સહકારી ડેરીઓ પર દૂધ સપ્લાય કરનારાઓને ભેંસમાંથી રૂ. 25.2 પ્રતિદિન કમાણી કરતા હતા.

દાવો: પશુપાલકોને સારો ભાવ મળ્યો

મહારાષ્ટ્રના મોટાભાગના ખેડૂતોનું કહેવું છે કે તેમને 30 થી 32 રૂપિયા પ્રતિ લિટર દૂધનો ભાવ મળી રહ્યો છે. પરંતુ ડેરી મંત્રાલયના એક અહેવાલ મુજબ, મોટી સહકારી સંસ્થાઓએ જૂન 2021માં સરેરાશ 52.57 રૂપિયા પ્રતિ લિટરના દરે લોકોને ફુલ ક્રીમ દૂધનું વેચાણ કર્યું હતું. જ્યારે ખેડૂતો પાસેથી 6 ટકા ફેટ અને 9 ટકા એસએનએફનું દૂધ 38.59 રૂપિયા પ્રતિ લિટરના ભાવે ખરીદાયું હતું. રાજસ્થાન જેવા કેટલાક રાજ્યોમાં, ખેડૂતોને સહકારી ડેરીઓ પર દૂધ વેચવા માટે રાજ્ય સરકાર વતી 2 થી 5 રૂપિયા પ્રતિ લિટર સુધીની મદદ પણ આપવામાં આવે છે.