ખેતીની જમીનમાં ઝડપથી ઘટી રહ્યું છે ઓર્ગેનિક કાર્બન અને પોષક તત્ત્વોનું સ્તર, CSE ના રિપોર્ટમાં થયો ખુલાસો
અહેવાલ જણાવે છે કે લગભગ 85 ટકા માટીના નમૂનાઓનું પરીક્ષણ (Soil Testing) કરવામાં આવ્યું છે જેમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનની ઉણપ છે. આમાંથી લગભગ 15 ટકા નમૂનાઓમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનું નીચું સ્તર છે.
દેશના કૃષિ અને ખેડૂતો માટે ચિંતાજનક સમાચાર છે. વાસ્તવમાં, તાજેતરમાં CSE એ રિપોર્ટ બહાર પાડ્યો છે, જે જણાવે છે કે ભારતીય જમીન (Indian Soil) માં ઓર્ગેનિક ફાર્મિંગ (Organic Farming)અને મેક્રોન્યુટ્રિઅન્ટ્સ(Macronutrients)નું સ્તર કાં તો ખૂબ નીચું અથવા સાવ નિમ્ન અથવા મધ્યમ છે. અહેવાલ જણાવે છે કે લગભગ 85 ટકા માટીના નમૂનાઓનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું છે જેમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનની ઉણપ છે. આમાંથી લગભગ 15 ટકા નમૂનાઓમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનું નીચું સ્તર છે.
જ્યારે 49 ટકા નમૂનાઓમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનું સ્તર ઘણું ઓછું છે. ત્યારે 21 ટકા માટીના નમૂનાઓમાં કાર્બનનું સ્તર મધ્યમ છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે 0.5 ટકાથી ઓછા ઓર્ગેનિક કાર્બન ધરાવતી જમીન ઓછી ફળદ્રુપ ગણાય છે. જ્યારે 0.5 ટકાથી 1 ટકા કાર્બન સામગ્રી ધરાવતી જમીનને ફળદ્રુપ ગણવામાં આવે છે.
આ સિવાય રિપોર્ટમાં જાણવા મળ્યું છે કે 83 ટકા માટીના નમૂનાઓમાં ફોસ્ફરસની ઉણપ છે. તેમાંથી 17 ટકા જમીનમાં ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ ખૂબ જ ઓછું છે, 31 ટકા જમીનમાં ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ ઓછું છે અને 35 ટકા જમીનમાં ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ મધ્યમ છે. ત્યારે લગભગ 71 ટકા માટીના નમૂનાઓમાં પોટેશિયમની ઉણપ છે.
આમાંથી લગભગ 5 ટકા સેમ્પલમાં પોટેશિયમનું લેવલ ખૂબ જ ઓછું છે, 14 ટકામાં નીચું સ્તર અને 52 ટકામાં મધ્યમ સ્તર છે. ત્યારે જમીનમાં સૂક્ષ્મ પોષકતત્વોની પણ ઉણપ છે અને વધુ નમૂના બોરોન, આયર્ન, સલ્ફર અને ઝીંકમાં ઘટાડો દર્શાવે છે અને તાંબા અને મેંગેનીઝમાં ઓછી સંખ્યા દર્શાવે છે.
સૂક્ષ્મ પોષકતત્વોની તીવ્ર ઉણપ છે
કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા 2014-15માં શરૂ કરવામાં આવેલી સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના મુજબ, જમીનમાં નાઇટ્રોજન, ઓર્ગેનિક કાર્બન, ફોસ્ફરસ અને પોટેશિયમ જેવા મેક્રોન્યુટ્રિઅન્ટ્સનું સ્તર ખૂબ જ ઓછું અથવા નીચું અથવા મધ્યમ સ્તર હોય, તો તે ઉણપ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. તેમજ, સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વો-બોરોન, તાંબુ, આયર્ન, મેંગેનીઝ, સલ્ફર અને જસત વગેરેના નિર્ધારિત સ્તર કરતા ઓછા હોય તેવી જમીનને પૂરતી ગણવામાં આવે છે.
હરિયાણાની જમીનમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનું પ્રમાણ સૌથી ઓછું છે
રિપોર્ટ અનુસાર, આખા દેશમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનનો અભાવ લગભગ સમાન છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 24 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ઓછામાં ઓછા અડધા માટીના નમૂનાઓમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનની ઉણપ છે. આમાંથી સાત રાજ્યોમાં, 90 ટકાથી વધુ નમૂનાઓમાં ઓર્ગેનિક કાર્બનની ઉણપ છે. હરિયાણાની જમીનમાં સૌથી ઓછું ઓર્ગેનિક કાર્બન જોવા મળ્યું છે. તે પછી પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, મિઝોરમ અને આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ આવે છે.
આ રાજ્યોની જમીનમાં નાઈટ્રોજન ઓછું હોય છે
જમીનમાં નાઈટ્રોજનની ઉણપ પણ વ્યાપક અને ગંભીર છે. 32 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ઓછામાં ઓછા અડધા માટીના નમૂનાઓમાં નાઇટ્રોજનની ઉણપ છે. તેમાંથી 27 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં નાઈટ્રોજનનું પ્રમાણ 90 ટકા જેટલું ઓછું છે. તેમાં પંદર રાજ્યો આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ, દાદરા અને નગર હવેલી, દમણ અને દીવ, બિહાર, દિલ્હી, હરિયાણા, કેરળ, મધ્ય પ્રદેશ, મણિપુર, મિઝોરમ, ઓડિશા, પુડુચેરી, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, ઉત્તરાખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશ અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનો સમાવેશ થાય છે. તેમના લગભગ તમામ નમૂનાઓમાં નાઈટ્રોજનની ઉણપ છે.
ખેડૂતો માટે સૂચનો
રિપોર્ટમાં એ વાત પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે જો ખેડૂતો લાંબા સમય સુધી ખેતી કરવા માંગતા હોય તો જમીનમાં પોષક તત્વોને ફરીથી વધારવા પડશે. એવું પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે સેન્દ્રિય પદાર્થ અથવા બાયોમાસની સાથે લીલા ખાતરનો ઉપયોગ અને મલ્ચિંગની તકનીક અપનાવવાથી જમીનમાં પોષક તત્વોનું પ્રમાણ વધી શકે છે. આ ઉપરાંત ખેડૂતોએ ખેતીની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરવો પડશે જેમ કે ક્રોપ રોટેશન, મિક્સ ફાર્મિંગ અને આંતર પાકને પ્રોત્સાહન આપવું પડશે, તો જ જમીનની ગુણવત્તા સુધારી શકાશે.
