આ બંને યુવતીઓએ સૌર-સંચાલિત ‘સ્માર્ટ’ ઉપકરણોની શોધ કરવા માટે નોકરી છોડી, ખેતીના ખર્ચમાં કરે છે 30% ઘટાડો
મિનુશ્રી માનતી હતી કે સફળ કારકિર્દી બનાવીને ઠરીઠામ થઈ જવું તે એક માત્ર સિદ્ધિ નથી. તે સમાજની સુધારણામાં યોગદાન આપવા માંગતી હતી.
મિનુશ્રી મધુમિતા અને અમૃતા જગતદેવ ઓડિશાના પશ્ચિમી પ્રદેશ કાલાહાંડી (Kalahandi – Odisha) ના રહેવાશી છે અને બાળપણથી જ સારા મિત્રો છે. એકસાથે જ શાળામાં સાથે અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ, મિનુશ્રી (Manushri )એ રસાયણશાસ્ત્રમાં અનુસ્નાતક (post-graduation in Chemistry) અને મેનેજમેન્ટમાં ડિપ્લોમા (diploma in Management) કર્યું, જ્યારે અમૃતા (Amruta) ફાયનાન્સમાં અનુસ્નાતક મેનેજમેન્ટ ડિગ્રી સાથે ઇલેક્ટ્રિકલ એન્જિનિયર બની. બંનેએ પોતાનું શૈક્ષણિક જીવન પૂર્ણ કર્યા પછી, તેઓએ કારકિર્દીના વિવિધ માર્ગો અપનાવ્યા અને દિલ્હીમાં IT ક્ષેત્રમાં કામ કર્યું. પરંતુ મિનુશ્રી માનતી હતી કે સફળ કારકિર્દી બનાવીને ઠરીઠામ થઈ જવું તે એક માત્ર સિદ્ધિ નથી. તે સમાજની સુધારણામાં યોગદાન આપવા માંગતી હતી.
આમ 2008 માં તેનેઓડિશાની સરકારી શાળાઓમાં કમ્પ્યુટર સાક્ષરતા લાવવા માટે બિહંગ નામની એનજીઓ (NGO) શરૂ કરી. જો કે, તેને બહુ ઓછો ખ્યાલ હતો કે બાળકોને મદદ કરવાની તેની પહેલ તેની બાળપણના મિત્ર સાથે સૌર-સંચાલિત ટેક્નોલોજી સ્ટાર્ટઅપની સ્થાપના કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરશે.
મિનુશ્રી જણાવે છે કે 2000 ના દાયકાના અંતમાં, સરકારે શાળાના અભ્યાસક્રમમાં ફરજિયાત અભ્યાસક્રમ તરીકે કમ્પ્યુટર સાક્ષરતા આપવા માટે શાળાઓમાં કમ્પ્યુટર લેબ સ્થાપવાની યોજના જાહેર કરી હતી. પરંતુ નિર્ણયમાં વ્યવહારિક મર્યાદાઓ હતી. સરકારી શાળાઓમાં કોમ્પ્યુટર શિક્ષણની અવગણના કરવામાં આવી હતી કારણ કે દૂરના ભાગોમાં અનિયમિત વીજ પુરવઠો બાળકોને કોમ્પ્યુટર લેબની ઍક્સેસથી વંચિત રાખે છે. વધુમાં, ઘણા બાળકો ઘરે કે કાફેમાં કોમ્પ્યુટર એક્સેસ કરવાનું પોસાય તેમ નથી.
મિનુશ્રીએ પછી સોલર-સંચાલિત કોમ્પ્યુટર લેબ શરૂ કરવા માટે એશિયન પેઈન્ટ્સ સાથે સહયોગ કરીને ‘પ્રોજેક્ટ રેઈનબો’ની શરૂઆત કરી. અમે કંપનીનો સંપર્ક કર્યો હતો કારણ કે તેઓએ સામાજિક હેતુ માટે પ્રદેશમાં રોકાણ કરવાની ઈચ્છા દર્શાવી હતી. પહેલ કોમ્પ્યુટર લેબને અવિરત વીજ પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરશે. વધુમાં, તે કલાકો સુધી મશીનો ચલાવવા માટે થતા વીજળીના ખર્ચમાં ઘટાડો કરશે.
મિનુશ્રી કહે છે કે આ પહેલ ઉત્તર પ્રદેશના ગૌતમ બુદ્ધનગર જિલ્લાના ડાનકૌર બ્લોકના BDRD સરસ્વતી વિદ્યામંદિર ઇન્ટર-કોલેજથી શરૂ થઈ હતી. તે પછી શિવરાજ શર્મા ઇન્ટર-કોલેજ, બિલાસપુર અને અન્ય ચાર દ્વારા અનુસરવામાં આવ્યું જેણે આગામી કેટલાક વર્ષો સુધી સારી રીતે કામ કર્યું.
મિનુશ્રી કહે છે કે “આ ખ્યાલ જરૂરી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવાનો હતો અને એક વર્ષ માટે શાળાના શિક્ષકો અને મેનેજમેન્ટને હેન્ડહોલ્ડ કરવાનો હતો. એકવાર સ્ટાફ તાલીમ પામ્યા પછી, ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર જાળવણી માટે શાળાને સોંપવામાં આવ્યું.”
કોમ્પ્યુટર લેબોએ બાળકો માટે વિસ્તૃત હેતુ પણ પૂરો પાડ્યો હતો. શાળાના સમય પછી લેબ ખાલી પડે છે અને સ્થાનિક શિક્ષકો પોતપોતાના ગામોમાં અન્ય બાળકોને શિક્ષિત કરવા માટે કલાકો પછીની સુવિધાનો ઉપયોગ કરે છે. તે શિક્ષકો માટે વધારાની આવક મેળવવામાં મદદ કરી.
સફળતાનો આનંદ માણતા, મિનુશ્રીએ NGO પર સંપૂર્ણ સમય ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે 2013 માં તેની નોકરી છોડી દીધી. તે પછી જ મિનુશ્રીએ તેની મિત્ર અમૃતાને તેની એનજીઓ માટે સલાહકાર તરીકે જોડ્યા.
જો કે, મિનુશ્રી અને અમૃતાને ટૂંક સમયમાં એક સમસ્યા જોવા મળી. જે કંપનીને સોલાર પેનલ્સ આઉટસોર્સ કરી હતી તેણે લો-ગ્રેડના ઉપકરણો અને ઉત્પાદનો આપીને અમારી સાથે છેતરપિંડી કરી હતી. ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઇન્સ્ટોલેશનના છ મહિનાની અંદર જાળવણી અને સમારકામની માગ કરવાનું શરૂ કર્યું.
Rooftop-solar
બંનેને સમજાયું કે આ એક રિકરિંગ સમસ્યા હશે. તેથી સારા વિક્રેતાઓ શોધવાનો પ્રયાસ કરતા રહેવાને બદલે, તેઓએ ભવિષ્યમાં તેમના પોતાના ઉપકરણો બનાવવાનું નક્કી કર્યું. ઇલેક્ટ્રોનિક્સમાં તેમની કુશળતાનો ઉપયોગ કરીને, અમૃતાએ આગેવાની લીધી અને પોતે ઉત્પાદનો બનાવવાનું નક્કી કર્યું. તેણે 2015 માં નોકરી છોડી દીધી અને મિનુશ્રીની જેમ, તેણીનો સમય અને શક્તિ સંપૂર્ણપણે આ હેતુ માટે સમર્પિત કરવાનું નક્કી કર્યું.
આમ, 2016 માં, બંનેએ તેમના મૂળ ઓડિશાની ગ્રામીણ વસ્તીને સૌર ઉર્જા તકનીકો સાથે એકીકૃત કરવા Think Raw Pvt Ltd સ્ટાર્ટઅપની સ્થાપના કરી. આ સ્ટાર્ટઅપ સોફ્ટવેર ટેક્નોલોજી પાર્ક્સ ઓફ ઈન્ડિયા (STPI), ભુવનેશ્વર ખાતે ઉભું કરવામાં આવ્યું હતું અને શ્રી શ્રી યુનિવર્સિટી હેઠળ માર્ગદર્શન આપવામાં આવ્યું હતું. તે કહે છે, “અમે બાળકોને મદદ કરવા અને ગામના ખેડૂતો અને માછીમાર સમુદાયને સહાયતા આપવા ઇચ્છતા હતા.”
અમૃતા શેર કરે છે કે ખેડૂતો, ખાસ કરીને કાલાહાંડીમાં, ભારે કઠિનતાનો સામનો કરે છે. અમે ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ, આધુનિક, કાર્યક્ષમ પદ્ધતિઓનો અભાવ અને પાણીની ઉપલબ્ધતા જેવા બહુવિધ સ્તરો પર આવી મુશ્કેલીઓ જોવામાં આવી છે. કેટલાક માછીમારો અથવા ખેડૂતો પાસે પૂરતું પાણી હોવા છતાં, તેમની પાસે તેમની મુશ્કેલીઓ ઘટાડવા માટેના સાધનોનો અભાવ છે, જેનાથી પાકની ગુણવત્તા અને ઉત્પાદન વધારવાની તેમની ક્ષમતાને અસર થાય છે.
અમૃતા ઉમેરે છે કે, “ખેડૂત ઉત્પાદક કંપનીઓને કૃષિ માટે સૌર-આધારિત સોલ્યુશન્સ પૂરા પાડવા સાથે નજીકથી કામ કરતી વખતે અમે આ અંતર વિશે શીખ્યા.”
ત્રણ ઉપકરણોની કરી શોધ
પ્રથમ, કૃષિ ધન, સૌર ઉર્જા દ્વારા સંચાલિત ખાતર અને જંતુનાશક વિતરણ ઉપકરણ છે. અમૃતા કહે છે કે “ખેતી કામની મજૂરીમાં મુખ્યત્વે ભારતમાં મહિલાઓનો સમાવેશ થાય છે. પ્રક્રિયા દરમિયાન તેઓ વારંવાર હાનિકારક રસાયણોના સંપર્કમાં આવે છે. રાસાયણિક ખાતર અથવા જંતુનાશકથી ભરેલી મોટી ટોપલી લઈ જતી અને હાથ વડે નાંખતી સ્ત્રી એ આપણા પ્રદેશના ભાગમાં સામાન્ય દૃશ્ય છે.”
તે ઉમેરે છે કે, “તે રસાયણો ત્વચા પર જે બળતરા અને હાનિકારક પ્રતિક્રિયા પેદા કરે છે તેને સહેલાઇથી અવગણવામાં આવે છે. ઘણી સ્ત્રીઓને એલર્જી અથવા તો લાંબા સમય સુધી ત્વચાની બીમારી થાય છે. વધુમાં, હાથથી ખાતર નાંખવાની પદ્ધતિ એક સરખી નથી અને તેમાં પાક વચ્ચે વધુ પડતું અને અસમાન વિતરણ સામેલ છે.”
અમૃતા કહે છે કે આ મુદ્દાને ઉકેલવા માટે, તેમના સ્ટાર્ટઅપે એક IoT (ઇન્ટરનેટ ઑફ થિંગ્સ) ઉપકરણ વિકસાવ્યું છે જે બેકપેક તરીકે લઈ શકાય છે અને રાસાયણિક ખાતરો વિતરિત કરવા માટે સૌર-સંચાલિત ચાર્જ્ડ બેટરીનો ઉપયોગ કરે છે. બજારના અન્ય ઉપકરણોથી વિપરીત, જે માત્ર પ્રવાહી ઉત્પાદનોને મંજૂરી આપે છે, કૃષિ ધનનો ઉપયોગ નક્કર ખાતરો સાથે પણ થઈ શકે છે. સગર્ભા સ્ત્રીઓ પણ તેનું સંચાલન કરી શકે છે. આ ઉત્પાદન પહેલેથી જ ખેતરમાં ખેડૂતો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાય છે.
મિનુશ્રી કહે છે કે તેઓએ જે બીજી નવીનતા રજૂ કરી છે તે ધિવરા મિત્ર છે, જે સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફ્રેશવોટર એક્વાકલ્ચર (CIFA) સાથે મળીને વિકસાવવામાં આવી છે. તે કહે છે કે, માછલી ઉછેરની ટેકનોલોજી માછીમારોને વધારાના ખર્ચ અને પડકારો લાવે છે.
અવિરત વીજ પુરવઠાનો અભાવ વાયુ મિશ્રણ માટે ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરવા અને ઓગળેલા ઓક્સિજનના સ્તરને જાળવવા માટે ડીઝલના ઉપયોગની માગ કરે છે. અશ્મિભૂત ઇંધણનો ઉપયોગ ખર્ચમાં વધારો કરે છે અને જો પાણીના માપદંડો મહત્તમ સ્તર જાળવવામાં નિષ્ફળ જાય છે, તો તે માછલીઓમાં ઓછા ઉત્પાદન અને રોગો તરફ દોરી જાય છે.
સ્ટાર્ટઅપે પાણીના સ્વાસ્થ્યનું પૃથ્થકરણ કરવા અને જરૂરિયાત મુજબ વાયુ મિશ્રણ પ્રક્રિયાને ટ્રિગર કરવા માટે સેન્સર સાથે ફ્લોટિંગ ડિવાઇસ બનાવ્યું છે. તે કહે છે કે, “તે ફ્લોટિંગ ઉપકરણ પર જ સ્થાપિત 1.5 kW સોલર પેનલ દ્વારા સંચાલિત છે. તે વોટર બોડીની આસપાસ ફરવા અને માછલી માટે સૌથી યોગ્ય હોય તેવા પરિમાણોને જાળવવા માટે પ્રોગ્રામ કરેલ છે. ઉત્પાદનનો પ્રોટોટાઇપ તૈયાર છે અને બજારની શક્યતા માટે માન્યતા હેઠળ છે. ઉત્પાદન માર્ચ 2022 સુધીમાં કોમર્શિયલ ડોમેનમાં પ્રવેશ કરશે.”
મિનુશ્રી કહે છે કે તેમનો ત્રીજો ઉમેરો, સૌર-સંચાલિત IoT ઇનોવેશન, મત્સ્ય બંધુ, એ બીજ અને માછલીના ખોરાકને ફેલાવવાનું ઉપકરણ છે. તેને ધીવરા મિત્રનું વિસ્તરણ કહી શકાય. પરંપરાગત પદ્ધતિમાં બિયારણ અથવા ફીડથી ભરેલી બદામની થેલી અને વાંસની લાકડીથી બાંધવામાં આવે છે. બેગના પાયામાં થોડા છિદ્રો બનાવવામાં આવે છે અને તે પાણીની સપાટીને સ્પર્શીને લટકાવવામાં આવે છે જેથી બીજ અથવા ખોરાક વિખેરાઈ શકે.
તે કહે છે કે, જો કે, આવી પ્રથાના પરિણામે વધારે ખોરાક અને બીજ પાણીમાં પ્રવેશ કરે છે જે દૂષિત થાય છે. તે બિનકાર્યક્ષમતા અને આવકમાં પણ નુકશાન તરફ દોરી જાય છે. અમારી નવીનતા સેન્સર-આધારિત બીજ વિખેરીને આ પીડા બિંદુઓને સંબોધિત કરે છે. ઉપકરણ 30 કિલો ફીડ વહન કરી શકે છે અને પાણીના શરીરની આસપાસ તરી શકે છે અને તેને એકસરખી રીતે વિખેરી શકે છે.
તે કહે છે કે ઉપકરણ IoT સાથે સંકલિત પાણીના pH સ્તરનું પણ નિરીક્ષણ કરે છે. મિનુશ્રી ઉમેરે છે, “ઉપકરણ તેના પર સ્થાપિત મૂળભૂત અને એસિડિક ક્ષારને ટ્રિગર કરે છે અને pH મૂલ્યને નિષ્ક્રિય કરવા માટે તે મુજબ તેને મુક્ત કરે છે.” મિનુશ્રી કહે છે કે ઉપકરણો ઓટોમેટિક છે અને તેમના સંચાલનને ચલાવવા અથવા તેનું નિરીક્ષણ કરવા માટે વ્યક્તિની જરૂર નથી. વ્યાપારી ધોરણે તેનો ઉપયોગ કરવાથી નુકસાન ઘટાડવામાં અને ઉપજમાં 30 ટકા વધારો કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
ઉદ્યોગ સાહસિક કહે છે કે ઉલ્લેખિત ઉત્પાદનોનો પ્રોટોટાઇપ તૈયાર છે અને વ્યાપારીકરણના માર્ગે છે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે અમારી તકનીકી હસ્તક્ષેપ અમને માછીમારો અને ખેડૂતોની મુશ્કેલીઓ ઘટાડવા અને તેમની ઉત્પાદકતા વધારવા અને તેમને પ્રગતિશીલ ખેતી તરફ એક પગલું ભરવાની મંજૂરી આપવા સક્ષમ બનાવે છે.
આ પણ વાંચો: અનાજ, ફળ અને શાકભાજી જ નહીં, મસાલા પાકોની પણ કુદરતી ખેતી કરો, ખેડૂતોને મળશે સારી ઉપજ અને ભાવ