M Visvesvarayaએ એવું શું કર્યું કે 15મી સપ્ટેમ્બર બની ગયો ‘Engineer’s Day’

કોઈપણ દેશના વિકાસમાં એન્જિનિયરોની મહત્વની ભૂમિકા હોય છે. આપણા જીવનમાં કોઈપણ કાર્યને સરળ અને અનુકૂળ બનાવવામાં એન્જિનીયરોએ ઘણું યોગદાન આપ્યું છે. 15મી સપ્ટેમ્બરની તારીખે વર્ષમાં એક દિવસ ભારતીય એન્જિનિયરોને સમર્પિત છે. આ દિવસને National Engineer’s Day તરીકે ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે. આવો જાણીએ આ દિવસના મહત્વ અને ઈતિહાસ વિશે. આ સાથે આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે ભારતમાં National Engineer’s Day શા માટે ઉજવવામાં આવે છે.

ભારત સરકારે 15 સપ્ટેમ્બર 1968ના રોજ રાષ્ટ્રીય ઇજનેર દિવસ ઉજવવાની જાહેરાત કરી હતી. મહાન ઈજનેર મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરૈયાની સિદ્ધિઓને માન આપવા માટે, ભારતમાં દર વર્ષે 15 સપ્ટેમ્બરના રોજ રાષ્ટ્રીય ઈજનેર દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. જણાવી દઈએ કે 15 સપ્ટેમ્બરે ભારતની સાથે શ્રીલંકા અને તાંઝાનિયા પણ વિશ્વેશ્વરાયના મહાન કાર્યોને એન્જિનિયર ડે તરીકે ઉજવે છે.

M Visvesvaraya કોણ હતા?

એમ વિશ્વેશ્વરાયનો જન્મ 15 સપ્ટેમ્બર 1861ના રોજ કર્ણાટકના મુદ્દનહલ્લી ગામમાં એક તેલુગુ પરિવારમાં થયો હતો. વિશ્વેશ્વરાયના પિતાનું નામ શ્રીનિવાસ શાસ્ત્રી હતું. જેઓ સંસ્કૃતના વિદ્વાન અને આયુર્વેદના ડૉક્ટર હતા. વિશ્વેશ્વરૈયા તેમનું શાળાકીય શિક્ષણ તેમના વતનમાં પૂર્ણ કર્યું અને બાદમાં મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાં BAનો અભ્યાસ કર્યો. પછી તેણે પોતાની કારકિર્દી બદલી અને પુણેની કોલેજ ઓફ સાયન્સમાં સિવિલ એન્જિનિયરિંગમાં ડિપ્લોમા કર્યું.

1883માં પૂનાની સાયન્સ કૉલેજમાંથી સિવિલ એન્જિનિયરિંગની ડિગ્રી મેળવ્યા પછી વિશ્વેશ્વરૈયાને તરત જ સહાયક ઇજનેર પદ પર સરકારી નોકરી મળી. તેઓ મૈસુરના 19મા દીવાન હતા અને તેમણે 1912થી 1918 સુધી સેવા આપી હતી. મૈસૂરમાં કરેલા તેમના કાર્યોને કારણે તેમને આધુનિક ‘મૈસૂરના પિતા’ કહેવામાં આવે છે. તેમણે મૈસુર સરકાર સાથે મળીને ઘણી ફેક્ટરીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓની સ્થાપના કરી હતી. તેમણે માંડ્યા જિલ્લામાં કૃષ્ણરાજ સાગર ડેમના નિર્માણમાં મોટો ફાળો આપ્યો હતો. વિશ્વેશ્વરૈયાને દેશમાં સર M.V. તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

M Visvesvarayaની સિદ્ધિઓ

1. વિશ્વેશ્વરૈયા ડેમમાં પાણીનો બગાડ અટકાવવા બ્લોક સિસ્ટમના સ્થાપક હતા. તે સૌપ્રથમ પુણેમાં ખડકવાસલા જળાશયમાં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું.
   તેમણે મુસી નદી દ્વારા હૈદરાબાદ શહેર માટે પૂર સંરક્ષણ પ્રણાલી ડિઝાઇન કરી.
2. એમવી મૈસુરમાં મહાન કૃષ્ણ રાજા સાગર ડેમના આર્કિટેક્ટ હતા.
3. સર એમ.વી.એ 1909માં મૈસુર રાજ્યના મુખ્ય ઈજનેર તરીકે અને 1912માં મૈસુર રાજ્યના દિવાન તરીકે સેવા આપી હતી.
4. એમ વિશ્વેશ્વરૈયાએ મૈસૂર રાજ્યમાં ઘણી નવી રેલવે લાઈનો પણ શરૂ કરી.
5. તેમણે તિરુમાલા અને તિરુપતિ વચ્ચે માર્ગ નિર્માણ યોજના તૈયાર કરવામાં પણ યોગદાન આપ્યું હતું.

ભારત રત્નથી સન્માનિત

ઈન્સ્ટિટ્યુશન ઑફ એન્જિનિયર્સ ઈન્ડિયા અનુસાર, એન્જિનિયરિંગ ક્ષેત્રે તેમના યોગદાન ઉપરાંત, તેમને “Precursor of Economic Planning in India” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. વર્ષ 1920માં, તેમના પુસ્તકો, “Reconstructing India” અને “Planned Economy of India” વર્ષ 1934માં પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. તેમને 1915માં મૈસુરના દીવાન તરીકે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા અને 1955માં તેમને ભારત રત્ન મળ્યો હતો. ડૉ. વિશ્વેશ્વરૈયાનું 1962માં 102 વર્ષની વયે અવસાન થયું હતું. તેમની યાદમાં દર 15 સપ્ટેમ્બરે National Engineer’s Day ઉજવવામાં આવે છે.