Tata પરિવારની પુત્રવધૂ, જેમણે ભારતમાં પ્રતિબંધ કર્યા ‘બાળવિવાહ’
ટાટા ગ્રૂપે માત્ર ભારતના વ્યાપારી ક્ષેત્રના નિર્માણનું કામ જ નથી કર્યું, પરંતુ અનેક પ્રસંગોએ ગ્રૂપે ભારતીય સમાજને આધુનિક બનાવવામાં પણ પોતાનો ભાગ ભજવ્યો છે. આજે અમે તમને ટાટા પરિવારની પુત્રવધૂનો પરિચય કરાવવા જઈ રહ્યા છીએ જેમણે આપણા સમાજને 'બાળ લગ્ન'ના શ્રાપમાંથી મુક્તિ અપાવી છે.
ભારતની પ્રથમ એરલાઇન્સ, ભારતની પ્રથમ લક્ઝરી હોટેલ, ભારતને પ્રથમ સામાન્ય માણસની કાર (પીપલ્સ કાર ટાટા નેનો) આપનાર ટાટા ગ્રુપે દેશની અનેક સામાજિક બદીઓ પણ નાબૂદ કરવાનું કાર્ય પૂર્ણ કર્યું છે. આમાંની એક સમસ્યા ‘બાળ લગ્ન’ની હતી. આઝાદી પહેલા, 1929 માં, આ પ્રથાને રોકવા માટે એક કાયદો લાવવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ટાટા પરિવારની એક પુત્રવધૂએ આ પરિવર્તન લાવવામાં ઘણું કામ કર્યું છે. આવો જાણીએ તેમના વિશે.
સામાન્ય લોકો બાળ લગ્ન નિવારણ કાયદાને ‘શારદા એક્ટ’ તરીકે પણ જાણે છે. તે સપ્ટેમ્બર 1929 માં પસાર થયું હતું અને 1930 માં અમલમાં આવ્યું હતું. તેનાથી દેશમાં છોકરીઓ માટે લગ્નની કાયદેસરની ઉંમર વધારીને 14 વર્ષ અને છોકરાઓ માટે 18 વર્ષ કરી, જે હવે વધારીને અનુક્રમે 18 અને 21 કરવામાં આવી છે. સાથે જ હાલની સરકાર પણ છોકરીઓની ઉંમર વધારીને 21 કરવા માંગે છે. પરંતુ અમે વાત કરી રહ્યા છીએ ટાટા પરિવારની સૌથી મોટી વહુ ‘મેહરબાઈ ટાટા’ની.
ટાટા પરિવારની મોટી વહુ મેહરબાઈ
જમશેદજી ટાટાના મોટા પુત્ર, દોરાબજી ટાટાના પત્ની મેહરબાઈ ભાભા મૂળ મૈસુરના હતા. તે ભારતના પરમાણુ કાર્યક્રમના પિતા હોમી જહાંગીર ભાભાની કાકી હતા. લોકો તેને ઘણીવાર ‘લેડી ટાટા’ના નામથી ઓળખે છે. લેડી ટાટાના લગ્ન 1897માં દોરાબજી ટાટા સાથે થયા હતા. તે પોતાના યુગમાં મહિલાઓના અધિકારોનો અવાજ ઉઠાવનાર સૌથી પ્રભાવશાળી મહિલાઓમાંના એક હતા અને બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ કાયદો એ ભારતમાં પ્રારંભિક મહિલા ચળવળોની સફળતાનું અનોખું ઉદાહરણ છે.
મેહરબાઈ ટાટાએ જ્યારે અવાજ ઉઠાવ્યો
મેહરબાઈ ટાટાએ માત્ર શારદા કાયદાને આકાર આપવાની સલાહ આપી ન હતી. બલ્કે ભારતમાં અને વિદેશમાં મોટા પાયે તેની હિમાયત કરી. રાષ્ટ્રીય મહિલા પરિષદ અને અખિલ ભારતીય મહિલા પરિષદ જેવી દેશની પ્રતિષ્ઠિત મહિલા સંસ્થાઓની સભ્ય હોવાને કારણે, તેણે 1927માં જ મિશિગનની એક કૉલેજમાં આ અંગેનો કેસ સ્ટડી રજૂ કર્યો હતો.
આ પછી, એન્ડ્રુઝ યુનિવર્સિટીમાં, જે તે દિવસોમાં ‘બેટલ ક્રીક કોલેજ’ તરીકે ઓળખાતું હતું, તેણે આ અંગે ખૂબ જ જોરદાર ભાષણ આપ્યું. અંગ્રેજ શાસન દરમિયાન એક રીતે તેમણે ભારતીય નેતાઓ અને સામાન્ય જનતાને આ કાયદા માટે તૈયાર કર્યા હતા. સાથે જ તેણે દબાણ બનાવવા માટે વિશ્વ અભિપ્રાય બનાવવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
લેડી ટાટાનું કેન્સરથી અવસાન થયું
મહિલા અધિકારો માટે હંમેશા ઉભા રહેનાર લેડી ટાટાનું 1931માં અવસાન થયું હતું. ત્યારે તેમની ઉંમર માત્ર 52 વર્ષની હતી. તેને ‘લ્યુકેમિયા’ (બ્લડ કેન્સરનો એક પ્રકાર) હતો. તેમની યાદમાં તેમના પતિ દોરાબજી ટાટાએ ‘લેડી ટાટા મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ’ની રચના કરી હતી. વેલ તેમની વચ્ચેનો પ્રેમ અને તેને લગતી કહાની વિશે બીજા સમયે વાત કરવામાં આવશે.