Budget 2023: આ રીતે દેશનું બજેટ બેઠકોથી લઈને રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી સુધી તૈયાર કરવામાં આવે છે

Budget preparation 2023: ભારત સરકાર દર વર્ષે 1 ફેબ્રુઆરીએ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરે છે. કેન્દ્રીય બજેટ એ એક મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજ છે, જે આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે સરકારની નાણાકીય નીતિઓ, આયોજન અને કાર્યક્રમોની રૂપરેખા આપે છે. બજેટ બનાવવાની પ્રક્રિયા તેની રજૂઆતની તારીખના લગભગ છ મહિના પહેલા ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બરમાં શરૂ થાય છે. બજેટ સરકાર તેની આવક, ખર્ચ, વિવિધ વિકાસ પહેલ અને અન્ય તાત્કાલિક જરૂરિયાતો માટે ભંડોળ ફાળવવા માટે એક યોજના તૈયાર કરે છે. બજેટની પ્રક્રિયામાં અનેક તબક્કાઓ સામેલ છે. ચાલો સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ કે બજેટ કેવી રીતે તૈયાર થાય છે?

પરિપત્ર તમામ રાજ્યો અને મંત્રાલયોને મોકલવામાં આવે છે

નાણા મંત્રાલય બજેટ બનાવવાની પ્રક્રિયાના પ્રાથમિક તબક્કામાં તમામ મંત્રાલયો, રાજ્યો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને સ્વાયત્ત સંસ્થાઓને પરિપત્ર જાહેર કરે છે. આ પરિપત્રોમાં આવશ્યક માર્ગદર્શિકા છે, જેનો ઉપયોગ મંત્રાલયો તેમની જરૂરિયાતો અને માંગણીઓ વ્યક્ત કરવા માટે કરે છે. અંદાજો રજૂ કરવા ઉપરાંત, આ મંત્રાલયો પાછલા વર્ષની તેમની કમાણી અને ખર્ચ જાહેર કરે છે. એકવાર અનુરોધો પ્રાપ્ત થાય, ટોચના સરકારી અધિકારીઓ તેમનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને મંત્રાલયો અને ખર્ચ વિભાગ સાથે ચર્ચા કરે છે.

નાણાં મંત્રાલય આવકની ફાળવણી કરે છે

એકવાર માહિતીની ચકાસણી થઈ જાય પછી, નાણાં મંત્રાલય વિવિધ વિભાગોને તેમના સંબંધિત ખર્ચ માટે આવક ફાળવે છે. નાણાંની વહેંચણી પર કોઈ મતભેદના કિસ્સામાં, નાણા મંત્રાલય કેન્દ્રીય કેબિનેટ અથવા વડા પ્રધાન સાથે પરામર્શ કરે છે. ખેડૂતો, નાના વેપારીઓ અને વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણકારો સહિત અન્ય લાભાર્થીઓનો પણ વધુ સમજણ માટે આર્થિક બાબતોના વિભાગ અને મહેસૂલ વિભાગ દ્વારા સલાહ લેવામાં આવે છે.

ખેડૂતોથી લઈને બેંકરો સાથે ચર્ચા કરવામાં આવે છે

નાણા મંત્રાલય વિવિધ લાભાર્થીઓ સાથે તેમની ભલામણો અને જરૂરિયાતો વિશે જાણવા માટે પ્રી-બજેટ બેઠકો પણ ગોઠવે છે. આ સહભાગીઓમાં રાજ્યના પ્રતિનિધિઓ, ખેડૂતો, બેન્કરો, અર્થશાસ્ત્રીઓ અને ટ્રેડ યુનિયનોનો સમાવેશ થાય છે. તમામ વિનંતીઓ પર વિચાર કર્યા પછી, તેને બહાલી આપતા પહેલા વડાપ્રધાન સાથે ચર્ચા કરવામાં આવે છે.

હલવા સેરેમની

બજેટની જાહેરાતના થોડા દિવસો પહેલા, સરકારની વાર્ષિક પરંપરા તરીકે હલવા સેરેમનીનું આયોજન કરવામાં આવે છે. સમારંભ બજેટ દસ્તાવેજ છાપવાની શરૂઆત દર્શાવે છે. જેમા હલવો બનાવવા માટે મોટી કઢાઇ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જે બાદમાં સમારંભના ભાગ રૂપે નાણા મંત્રાલયના સમગ્ર સ્ટાફને ખવડાવવામાં આવે છે.

બજેટ રજૂઆત

સંસદમાં બજેટની રજૂઆત એ બજેટ બનાવવાની પ્રક્રિયાનો અંતિમ તબક્કો છે. નાણામંત્રી બજેટ સત્રના પહેલા દિવસે પ્રેઝન્ટેશન આપે છે. મંત્રી દસ્તાવેજના મુખ્ય મુદ્દાઓનો સારાંશ આપે છે અને પ્રસ્તુતિ દરમિયાન દરખાસ્તો પાછળની વિચારસરણી સમજાવે છે. રજૂઆત બાદ બજેટને સંસદના બંને ગૃહો સમક્ષ ચર્ચા માટે મૂકવામાં આવે છે. બંને ગૃહોની મંજૂરી બાદ બજેટને રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી માટે મોકલવામાં આવે છે.

આ દસ્તાવેજને ક્યારેય અવગણી શકાય નહીં

બજેટની રચના એ એક લાંબી પ્રક્રિયા છે જેમાં અનેક તબક્કાઓ અને પરામર્શનો સમાવેશ થાય છે. જાહેર નાણાંનો વિવેકપૂર્ણ ઉપયોગ થાય અને યોગ્ય રીતે ફાળવવામાં આવે તેની ખાતરી કરવા માટે દરેક પગલું જરૂરી છે. આ દસ્તાવેજના મહત્વને ક્યારેય અવગણી શકાય નહીં કારણ કે તે નક્કી કરે છે કે સરકાર કેવી રીતે કાર્ય કરે છે અને રાષ્ટ્રના વિકાસ માટે તેના સંસાધનોનો ખર્ચ કરે છે.