ISRO એ અવકાશમાં ઉગાડ્યો છોડ, જાણો શા માટે અવકાશમાં થઈ રહ્યા છે આવા પ્રયોગો, કેટલા થયા સફળ?
ભારતની અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO) એ વધુ એક અદભૂત સિદ્ધિ હાંસલ કરીને પોતાની ક્ષમતા સાબિત કરી છે. ઈસરોએ એક ખાસ પ્રયોગ હેઠળ અવકાશમાં છોડ ઉગાડવામાં સફળતા મેળવી છે. ચાલો જાણીએ કે આ પ્રયોગ કેવી રીતે કરવામાં આવ્યો અને અવકાશમાં છોડ ઉગાડવાની જરૂર કેમ છે?
ભારતની સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) ફરી એકવાર ઈતિહાસ રચવામાં સફળ થઈ છે. આ વખતે તે અવકાશમાં છોડ ઉગાડવા વિશે છે. ISROએ તેના PSLV C-60 ના POM-4 મિશન દ્વારા માઈક્રોગ્રેવિટીમાં લોબિયાના બીજ અંકુરિત કરવામાં સફળતા મેળવી છે.
આ અનોખો પ્રયોગ માત્ર વિજ્ઞાનની દુનિયામાં એક મોટું પગલું નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં અવકાશમાં માનવ જીવનને કાયમી બનાવવાની દિશામાં એક મજબૂત પાયો પણ છે. તો સવાલ એ ઊભો થાય છે કે અવકાશમાં છોડ ઉગાડવા માટે આટલા બધા પ્રયત્નો શા માટે થઈ રહ્યા છે અને આ પ્રયોગો કેટલા સફળ થઈ શકે? આવો અમને જણાવો.
છોડ કેવી રીતે ઉગાડવામાં આવ્યો? : POM-4 મિશનમાં કુલ 24 અદ્યતન પેલોડનો સમાવેશ થાય છે. આ ઐતિહાસિક સિદ્ધિ ‘કોમ્પેક્ટ રિસર્ચ મોડ્યુલ ફોર ઓર્બિટલ પ્લાન્ટ સ્ટડીઝ’ (CROPS) દ્વારા સિદ્ધ કરવામાં આવી હતી. તે ઈસરોના વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ સંશોધન દરમિયાન એક બંધ બોક્સમાં આઠ લોબિયાના બીજ રાખવામાં આવ્યા હતા, જ્યાં તાપમાન અને અન્ય સ્થિતિઓ પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રયોગ માઇક્રોગ્રેવિટીમાં છોડ કેવી રીતે અંકુરિત અને વૃદ્ધિ પામે છે તે સમજવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો.
આ અભ્યાસ અદ્યતન ટેકનોલોજી સાથે કરવામાં આવ્યો હતો : આ પ્રયોગ કરવા માટે અદ્યતન મોનિટરિંગ તકનીકી ઉપકરણો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા. ઉદાહરણ તરીકે, સારી ગુણવત્તાના કેમેરા, ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ માપવાના સેન્સર, ભેજ ડિટેક્ટર્સ, તાપમાન મોનિટર કરવા અને જમીનમાં ભેજ શોધવા માટેના સાધનોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ બધા દ્વારા પ્લાન્ટ પર સતત નજર રાખવામાં આવી હતી. બીજ ચાર દિવસમાં સફળતાપૂર્વક અંકુરિત થયા અને એવો અંદાજ છે કે પાંદડા પણ ટૂંક સમયમાં દેખાઈ શકે છે.
અવકાશમાં છોડ ઉગાડવાની જરૂર કેમ છે? : અવકાશમાં છોડ ઉગાડવા પાછળનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય લાંબા ગાળાના અવકાશ મિશન માટે ખોરાક, ઓક્સિજન અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે ઉકેલો શોધવાનો છે. જ્યારે અવકાશયાત્રીઓ મહિનાઓ કે વર્ષો સુધી અવકાશમાં રહે છે, ત્યારે તેઓને તાજા ખોરાકનો અભાવ હોઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં છોડ ઉગાડવો એ કાયમી ઉકેલ હોઈ શકે છે.
વધુમાં છોડ કાર્બન ડાયોક્સાઇડને ઓક્સિજનમાં રૂપાંતરિત કરે છે. તેનાથી અવકાશયાનની અંદર હવાની ગુણવત્તામાં સુધારો થશે. આ પ્રયોગ ભવિષ્યમાં મંગળ અને ચંદ્ર જેવા ગ્રહો પર સ્થાયી થવાના સપનાને સાકાર કરવાની દિશામાં પણ એક મોટું પગલું છે. છોડની વૃદ્ધિએ અવકાશ કૃષિના વિકાસમાં નવી દિશા આપી છે, જે અવકાશમાં સ્વ-નિર્ભર માનવ વસવાટ સ્થાપિત કરવા માટે જરૂરી છે.
શું તે સંપૂર્ણપણે સફળ હતું? : પ્રારંભિક પરિણામો પ્રોત્સાહક હોવા છતાં આ ટેક્નોલોજીને સંપૂર્ણ રીતે વિકસાવવામાં સમય લાગશે. અવકાશમાં છોડ ધીમે-ધીમે વધે છે અને કેટલીકવાર તેમને યોગ્ય પોષણ મળતું નથી. તેમ છતાં ઈસરોનું આ પગલું અંતરિક્ષમાં માનવ વસાહતો સ્થાપિત કરવાની દિશામાં એક મોટું પરિવર્તન સાબિત થઈ શકે છે.