History of city name : ગુજરાતમાં આવેલા જ્યોતિર્લિંગનું નામ ‘સોમનાથ’ કેવી રીતે પડ્યું? જાણો તેની સાથે સંકળાયેલી રસપ્રદ કહાની
ગીર સોમનાથનો ઈતિહાસ ધર્મ, આક્રમણો અને પુનઃનિર્માણની ગાથાઓથી ભરેલો છે. એક તરફ અહીં સોમનાથ મંદિરના પવિત્ર દર્શન છે, તો બીજી તરફ ગીર જંગલનું કુદરતી સૌંદર્ય અને વન્યજીવન છે. આજે, ગીર સોમનાથ ગુજરાતનું એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક અને પર્યટન સ્થળ છે, જ્યાં વિશ્વભરના ભક્તો અને પ્રવાસીઓ દર વર્ષે આવે છે.
આ મંદિરના પ્રથમ ઉલ્લેખ મુજબ, ઇ.સ 649માં વલ્લભીના મૈત્રક રાજાઓ દ્વારા આ સ્થળે બીજી વખત મંદિરનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિરને પહેલી વાર ઇ.સ 725માં સિંધના મુસ્લિમ ગવર્નર અલ જુનૈદે તોડી પાડ્યું હતું. પછી પ્રતિહાર રાજા નાગભટ્ટે ઇ.સ 815માં તેનું પુનઃનિર્માણ કરાવ્યું.
આ પછી, મહમૂદ ગઝનવીએ 1024 માં લગભગ 5000 સાથીઓ સાથે સોમનાથ મંદિર પર હુમલો કર્યો, તેની સંપત્તિ લૂંટી લીધી અને તેનો નાશ કર્યો. પછી મંદિરની રક્ષા માટે હજારો નિઃશસ્ત્ર લોકોને મારી નાખવામાં આવ્યા. આ તે લોકો હતા જેઓ મંદિરની અંદર પ્રાર્થના કરી રહ્યા હતા અથવા દર્શન કરી રહ્યા હતા અને ગ્રામજનો હતા જેઓ મંદિરની રક્ષા માટે નિઃશસ્ત્ર દોડી રહ્યા હતા.
ગુજરાતના રાજા ભીમદેવ અને માલવાના રાજા ભોજે તેનું પુનઃનિર્માણ કરાવ્યું. 1093માં, સિદ્ધરાજ જયસિંહે પણ મંદિરના નિર્માણમાં ફાળો આપ્યો હતો. 1168માં, વિજયેશ્વર કુમારપાલ અને જૂનાગઢના રાજા ખેંગારે પણ સોમનાથ મંદિરના સૌંદર્યીકરણમાં ફાળો આપ્યો હતો.
ઇ.સ 1297 માં, જ્યારે દિલ્હી સલ્તનતના સુલતાન અલાઉદ્દીન ખિલજીના સેનાપતિ નુસરત ખાને ગુજરાત પર હુમલો કર્યો, ત્યારે તેણે ફરીથી સોમનાથ મંદિરનો નાશ કર્યો અને તેની બધી સંપત્તિ લૂંટી લીધી. આ મંદિરનું પુનઃનિર્માણ હિન્દુ રાજાઓએ કરાવ્યું હતું, પરંતુ ઇ.સ 1395 માં, ગુજરાતના સુલતાન મુઝફ્ફર શાહે ફરીથી મંદિર તોડી નાખ્યું અને બધી ભેટો લૂંટી લીધી. આ પછી 1412માં તેમના પુત્ર અહેમદ શાહે પણ આવું જ કર્યું.
ભારતના લોખંડી પુરુષ અને નાયબ વડા પ્રધાન વલ્લભભાઈ પટેલે 12 નવેમ્બર 1947ના રોજ જૂનાગઢની મુલાકાત લીધી હતી, જ્યારે તેમણે સોમનાથ મંદિરના પુનર્નિર્માણનો આદેશ આપ્યો હતો. તે મુજબ, ભંડોળ એકત્ર કરવા અને મંદિરના બાંધકામની દેખરેખ રાખવા માટે સોમનાથ ટ્રસ્ટની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
આ નવી રચના ગુજરાતના પરંપરાગત સોમપુરી મંદિરોના નિર્માતાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી. 11 મે1951ના રોજ, ભારતના રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે મંદિરનો ઉદ્ઘાટન સમારોહ કર્યો.
સોમનાથ મંદિરનો ઈતિહાસ પણ ઘણો સમૃદ્ધ અને વૈવિધ્યસભર છે. આ મંદિરને લૂંટવા અને તોડી પાડવા માટે આક્રમણકારો દ્વારા ઘણી વખત હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો અને તેનો નાશ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ દરેક વખતે ભક્તો દ્વારા તેનું પુનઃનિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિરનું સ્થાપત્ય અને ધાર્મિક મહત્વ માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે.
મહાભારત કાળમાં, પાંડવો સોમનાથ મંદિરની મુલાકાતે આવ્યા હતા અને અહીં તપશ્ચર્યા કરી, શ્રીકૃષ્ણે તેમનું અવતાર સમાપ્ત કરવા માટે ભલકા તીર્થ (વેરાવળ નજીક) પસંદ કર્યું, કૃષ્ણને જરાં નામના ભીલ વંશીય શિકારીએ તીર માર્યું હતું, અને તે બાદ તેમણે ત્રિવેણી સંગમ (હિરણ, કાપિલા અને સરસ્વતી નદીઓનું સંગમ) ખાતે પોતાનું દિવ્ય અવતાર સમાપ્ત કર્યું હતું.
ગીર સોમનાથ નજીક આવેલું વિશ્વનું એકમાત્ર જંગલ જ્યાં એશિયાઈ સિંહો જોવા મળે છે, 1965માં ગુજરાત સરકારે ગીરને અભયારણ્ય તરીકે જાહેર કર્યું. ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનમાં સિંહો ઉપરાંત, ચિતલ, લેપર્ડ, નિલગાય અથવા રોઝ, અને અસંખ્ય પક્ષીઓ જોવા મળે છે.
Published On - 9:54 pm, Thu, 6 March 25
