Budget 2024 : જાણો ભારતીય ઈતિહાસના 5 નાણાપ્રધાન વિશે… જેમના બજેટે અર્થવ્યવસ્થાની સૂરત બદલી નાંખી હતી
Budget 2024 : આઝાદી પછીની વાત કરીએ તો આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટી પ્રથમ નાણામંત્રી હતા. તેમણે 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. ચાલો જાણીએ આવા પાંચ બજેટ વિશે જે ભારતના આર્થિક ઇતિહાસમાં માઈલ સ્ટોન સાબિત થયા હતા .
Budget 2024 : નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ મોદી 3.0નું પહેલું બજેટ રજૂ કરી રહ્યા છે. સામાન્ય જનતા અને ઉદ્યોગ જગતને આ બજેટ પાસેથી ઘણી અપેક્ષાઓ છે. ભારતમાં બજેટની સમૃદ્ધ પરંપરા છે. ભારતનું પ્રથમ બજેટ સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા વર્ષ 1860માં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જો આઝાદી પછીની વાત કરીએ તો આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટી પ્રથમ નાણામંત્રી હતા. તેમણે 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. ત્યારથી દેશમાં 70 થી વધુ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. ચાલો જાણીએ આવા પાંચ બજેટ વિશે જે ભારતના આર્થિક ઇતિહાસમાં માઈલ સ્ટોન સાબિત થયા હતા .
અર્થતંત્રનું ઉદારીકરણ 1991-92માં થયું હતું. જો કોઈ બજેટ આધુનિક ભારતનું ભાવિ નક્કી કરતું હોય તો તે 1991નું કેન્દ્રીય બજેટ છે. તે સમયે દેશ ગંભીર આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહ્યો હતો. એક રીતે ભારત નાદારીની આરે ઊભું છે. તત્કાલિન નાણામંત્રી મનમોહન સિંહે અર્થશાસ્ત્રી તરીકે પોતાની ક્ષમતાનો ઉપયોગ કર્યો અને દેશના અર્થતંત્રમાં મહત્વપૂર્ણ સુધારા કર્યા હતા.આ બજેટ ભારતના આર્થિક ઈતિહાસમાં સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થયું છે. બહુચર્ચિત 'લાઈસન્સ રાજ'ને સમાપ્ત કરીને તેણે સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતની છબી સુધારી છે. લાયસન્સ રાજનો અર્થ એવી સિસ્ટમ છે જેમાં તમારે કોઈપણ વ્યવસાય કરવા માટે સરકાર પાસેથી પરમિટ અથવા લાઇસન્સ મેળવવું પડતું હતું.
ચિદમ્બરમ 1997-98માં 'ડ્રીમ બજેટ' લાવ્યા હતા. પી ચિદમ્બરમે 1991ની નરસિમ્હા રાવ સરકારમાં નાણામંત્રી મનમોહન સિંહના માર્ગદર્શન હેઠળ કામ કર્યું હતું. તેમણે 1997નું બજેટ રજૂ કરતી વખતે આર્થિક અને નાણાકીય કાર્યક્ષમતા રજૂ કરી હતી, જ્યારે તેઓ નાણાં પ્રધાન બન્યા હતા. નિષ્ણાતોએ આ બજેટને 'ડ્રીમ બજેટ'નું નામ આપ્યું છે. જેમાં પર્સનલ ઈન્કમ ટેક્સ અને કોર્પોરેટ ટેક્સમાં મોટો ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો. વ્યક્તિગત આવકવેરાનો મહત્તમ દર 40 થી ઘટાડીને 30 ટકા કરવામાં આવ્યો છે. આનાથી કરદાતાઓને મોટી રાહત મળી અને તેને ભારતીય ઈતિહાસના શ્રેષ્ઠ બજેટમાંનું એક ગણવામાં આવ્યું.
યશવંત સિંહાએ 2000-01માં લોકોની અપેક્ષા મુજબનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. યશવંત સિંહાએ અટલ બિહારી વાજપેયીની આગેવાની હેઠળની સરકારમાં ડિજિટલ ક્રાંતિની રૂપરેખા તૈયાર કરી હતી. તેમનું બજેટ ખાસ કરીને આઈટી ક્ષેત્ર માટે ક્રાંતિકારી સાબિત થયું છે. જેમાં કોમ્પ્યુટર સહિત 21 વસ્તુઓ પર કસ્ટમ ડ્યુટીમાં ઘટાડો કરવામાં આવ્યો હતો. જેના કારણે દેશના આઈટી ઉદ્યોગમાં તેજી આવી અને ભારત આઈટી ગ્રોથનું હબ બન્યું.
અરુણ જેટલીએ 2016-17માં સામાન્ય અને રેલવે બજેટને મર્જ કર્યું હતું. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની આગેવાની હેઠળની સરકારના પ્રથમ કાર્યકાળમાં નાણામંત્રીની જવાબદારી સ્વર્ગસ્થ અરુણ જેટલી પાસે હતી. તેમણે સામાન્ય બજેટ અને રેલવે બજેટને મર્જ કરીને ઐતિહાસિક ફેરફાર કર્યો છે. આ 92 વર્ષ જૂની પરંપરાનો અંત હતો. અરુણ જેટલીએ બંને બજેટને મર્જ કરીને સુવ્યવસ્થિત કર્યા અને એક બજેટ રજૂ કર્યું. ત્યારથી રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવામાં આવ્યું નથી.
2019-20 સીતારામને કોર્પોરેટ જગતને મોટી રાહત આપી .હતી વર્તમાન નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે 5 જુલાઈ 2019ના રોજ પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તેમનો પ્રથમ મોટો આર્થિક સુધારો કોર્પોરેટ ટેક્સને 30 ટકાથી ઘટાડીને 22 ટકા કરવાનો હતો. વાસ્તવમાં, નોટબંધી અને GSTના અમલને કારણે અર્થતંત્રને મોટો ફટકો પડ્યો હતો. કોર્પોરેટ ટેક્સમાં ઘટાડાથી ઉદ્યોગને રિકવરીમાં ઘણી મદદ મળી હતી.સીતારમણને કોરોના રોગચાળા દરમિયાન કોવિડ-19 ઇકોનોમિક રિસ્પોન્સ ટાસ્ક ફોર્સના ઇન્ચાર્જ પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા. કોરોના સમયગાળા દરમિયાન આર્થિક મુશ્કેલીઓને દૂર કરવા માટે દેશના જીડીપીના લગભગ 10 ટકાની સમકક્ષ 20 લાખ કરોડ રૂપિયાના વિશેષ આર્થિક પેકેજની પણ જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.