Manmohan Singh’s Legacy : એ ચાર પ્રસંગો, જ્યારે મનમોહન સિંહે અપમાનિત થવા છતાં દેશ માટે કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું
મનમોહન સિંહ લગભગ 30 વર્ષ સુધી જાહેર જીવનમાં રહ્યા. આ સમયગાળા દરમિયાન, ચાર એવા પ્રસંગો બન્યા જ્યારે મીડિયામાં તેમના અપમાનના સમાચાર આવ્યા, પરંતુ આ બધાને પાછળ છોડીને સિંહે દેશના હિતમાં કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું.
10 વર્ષ સુધી ભારતના વડાપ્રધાન રહેલા મનમોહન સિંહનું દિલ્હીની AIIMS હોસ્પિટલમાં નિધન થયું. 92 વર્ષના મનમોહન વય સંબંધિત ગંભીર બીમારીઓથી પીડિત હતા. અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરીને જાહેર જીવનમાં આવેલા મનમોહનના જીવનમાં આવા 4 પ્રસંગો આવ્યા, જ્યારે જાહેરમાં તેમના પદ અને પ્રતિષ્ઠાને ખતમ કરવાના પ્રયાસો થયા, પરંતુ મનમોહને દેશના હિતમાં દેશ માટે જીવવા અને મરવાના શપથ લીધા દરેક વખતે અપમાનની આ ચુસ્કી.
આ જ કારણ છે કે વડાપ્રધાન પદ છોડ્યા બાદ મનમોહન સિંહે કહ્યું હતું કે ઈતિહાસ તેમના પ્રત્યે ઉદાર રહેશે.
રાજીવે જોકર કમિશનનું બિરુદ આપ્યું
પ્રસંગ વર્ષ 1986ની છે. રાજીવ ગાંધી ભારતના વડાપ્રધાન હતા અને મનમોહન સિંહ આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ હતા. મનમોહન વડાપ્રધાનને વિકાસ અંગે પ્રેઝન્ટેશન આપી રહ્યા હતા. ત્યારે રાજીવે તેને ઠપકો આપ્યો હતો. મનમોહનનું પ્રેઝન્ટેશન ગ્રામીણ અર્થતંત્ર અને વિકાસ વિશે હતું. બીજા દિવસે જ્યારે રાજીવને આ અંગે પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો ત્યારે તેમણે આયોજન પંચને ભીંસમાં લીધું.
રાજીવે કહ્યું કે પ્લાનિંગ કમિશન જોકર કમિશન છે. કહેવાય છે કે રાજીવની આ ટિપ્પણીથી મનમોહન ખૂબ ગુસ્સે થયા હતા. તેમણે રાજીનામું આપવાનું પણ નક્કી કર્યું, પરંતુ તેમના મિત્રોની સલાહ અને દેશના હિતમાં તેઓ આ પદ પર રહ્યા.
જો કે, તેઓ તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન બાજુ પર રહ્યા હતા. અંતે 31 ઓગસ્ટ 1987ના રોજ તેમને આ પદ પરથી મુક્ત કરવામાં આવ્યા.
કોંગ્રેસના સાંસદોએ ખુદ મોરચો ખોલ્યો હતો
આ વાર્તા વર્ષ 1991ની છે. સલાહકાર પીસી એલેક્ઝાન્ડરની સલાહ પર વડાપ્રધાન પીવી નરસિમ્હા રાવે મનમોહન સિંહને નાણામંત્રી બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો. તે સમયે દેશની આર્થિક સ્થિતિ ખૂબ જ ખરાબ હતી. રાવે મનમોહનને નાણાકીય પરિસ્થિતિ સુધારવા માટે કઠિન નિર્ણયો લેવાની સ્વતંત્રતા આપી.
ત્યારબાદ મનમોહને બજેટ રજૂ કર્યું. મનમોહનનું આ બજેટ આર્થિક ઉદારીકરણનું બજેટ હતું. તેમણે લાયસન્સ રાજ નાબૂદ કરવા અને રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક સ્કીમ બનાવવાની જાહેરાત કરી હતી.
કોંગ્રેસના સાંસદોએ મનમોહનની આ જાહેરાતનો વિરોધ કર્યો હતો. ત્યારે કોંગ્રેસના અખબાર નેશનલ હેરાલ્ડે તેને મધ્યમ વર્ગ પર હુમલો ગણાવ્યો હતો. કોંગ્રેસના વર્તમાન મહાસચિવ અને વરિષ્ઠ નેતા જયરામ રમેશે આ સંબંધિત સંસ્મરણો યાદ કરતાં કહ્યું – જ્યારે મેં રાવને મનમોહન સિંહને લઈને કોંગ્રેસના સાંસદોની નારાજગી વિશે જણાવ્યું તો તેમણે સંસદીય દળની બેઠક બોલાવી.
સંસદીય દળની બેઠક શરૂ થતાં જ સાંસદોએ મનમોહન પર બોલવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. મનમોહન સાંસદોની નારાજગી સહન કરતા રહ્યા. રસપ્રદ વાત એ છે કે આ બેઠકમાં સંસદીય દળના નેતા રાવ પોતે હાજર ન હતા.
PMની ખુરશી મળી પણ સત્તા નહિ
આ પ્રસંગ 2004ની છે. સોનિયા ગાંધીએ તેમના સ્થાને મનમોહન સિંહને વડાપ્રધાન પદ સોંપ્યું. આ સંબંધિત પત્ર રાષ્ટ્રપતિને રજૂ કરવા માટે સોનિયા પોતે મનમોહનની સાથે હતી. પીએમ તરીકે નિયુક્ત થયા બાદ મનમોહને સોનિયાની સલાહ પર કેબિનેટને અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યું હતું.
મનમોહન સિંહના સલાહકાર સંજય બારુ એક્સિડેન્ટલ પ્રાઇમ મિનિસ્ટરમાં લખે છે – મનમોહન સરકારમાં તેઓ નાણામંત્રીને પોતાની પાસે રાખવા માંગતા હતા, પરંતુ કોંગ્રેસ હાઈકમાન્ડના દબાણને કારણે તેમણે આ ખુરશી પી ચિદમ્બરમને આપવી પડી.
મનમોહન પસંદગીના કેબિનેટ મંત્રી ન બનવાના સમાચાર તે સમયે પણ ચર્ચામાં હતા, પરંતુ પીએમની જવાબદારીના કારણે મનમોહન સમગ્ર મામલે મૌન રહ્યા.
રાહુલ ગાંધીનો વટહુકમ ફાડવાની ઘટના
2013માં સુપ્રીમ કોર્ટે રાજનીતિમાં ગુનેગારોના પ્રવેશ પર રોક લગાવવાનો નિર્ણય આપ્યો હતો. આ અંતર્ગત બે વર્ષ કે તેથી વધુ સજા પામેલા રાજકારણીઓની સદસ્યતા રદ કરવામાં આવી હતી અને સજાના છ વર્ષથી વધુ સમય સુધી ચૂંટણી ન લડવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
તે સમયે આ નિર્ણયને લાલુ યાદવ સાથે સીધો સંબંધ હોવાનું જોવામાં આવી રહ્યું હતું. મનમોહન સિંહની સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને પલટાવવા માટે વટહુકમ લાવવાનો નિર્ણય કર્યો. કેબિનેટમાંથી આ અંગેનો વટહુકમ પણ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો.
દરમિયાન વિપક્ષ અને કેટલાક કાર્યકરોએ આ વટહુકમનો વિરોધ કર્યો હતો. વટહુકમ વિરુદ્ધના સમાચાર પણ મીડિયામાં આવવા લાગ્યા. આ દરમિયાન પત્રકારોએ રાહુલ ગાંધીને આ અંગે સવાલો પૂછ્યા, જેના જવાબમાં રાહુલે કહ્યું કે તે રોડ પર જ વટહુકમને ફાડી નાખશે.
એવું કહેવાય છે કે રાહુલના આ નિવેદનથી મનમોહનને ઘણું દુઃખ થયું છે. તેમણે રાજીનામું આપવાનું પણ મન બનાવી લીધું હતું, પરંતુ દેશ અને કોંગ્રેસના હિતમાં તેઓ અપમાન બાદ પણ રહ્યા.