સંસદમાં કોઈપણ બિલ કાયદો કેવી રીતે બને છે ? જાણો શું હોય છે તેની પ્રક્રિયા ?

સંસદનું શિયાળુ સત્ર (Parliament Winter Session) શરૂ થઈ ગયું છે. આ દરમિયાન ઘણા બિલ ગૃહમાં રજૂ કરવામાં આવશે. ઘણા નવા કાયદાઓને સંસદની મંજૂરી મળશે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે બિલ કેવી રીતે કાયદો બને છે ? બિલ કાયદો બનવાની પ્રક્રિયા શું છે ? બિલ કોણ રજૂ કરે છે? અને તે કેટલો સમય લે છે. આજે આ સવાલોના જવાબો તમારી સામે રાખીશું.

બિલ કોણ રજૂ કરે છે?
સંસદમાં કોઈપણ કાયદો પસાર કરવા માટે લોકસભા (Lok Sabha) અથવા રાજ્યસભામાં (Rajya Sabha) બિલ રજૂ કરવું પડે છે. સંસદનો કોઈપણ સભ્ય બિલ રજૂ કરી શકે છે. જો કોઈ કેન્દ્રીય મંત્રી (Union Minister) બિલ રજૂ કરે છે, તો તેને સરકારી બિલ (Government Bill) માનવામાં આવે છે અને જો કોઈ સાંસદ બિલનો પ્રસ્તાવ મૂકે છે, તો તેને ખાનગી સભ્યનું બિલ (Private Member’s Bill) કહેવામાં આવે છે.

બિલને કાયદો બનવાની પ્રક્રિયા શું છે?
કોઈ બિલને કાયદો બનવા માટે તેને સંસદના (Parliament) બંને ગૃહોમાં ત્રણ તબક્કામાંથી પસાર થવું પડે છે જેને રીડિંગ કહેવામાં આવે છે. ત્રણ પગલાં એટલે કે પ્રથમ રીડિંગ, બીજું રીડિંગ અને ત્રીજું રીડિંગ. ‘ફર્સ્ટ રીડિંગ’માં, ગૃહમાં બિલ રજૂ કરવાની મંજૂરી માટે પ્રસ્તાવ આપવામાં આવે છે. જ્યારે દરખાસ્ત મંજૂર થાય છે, ત્યારે બિલ ગૃહમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. કોઈપણ બિલને બંને ગૃહો એટલે કે લોકસભા અને રાજ્યસભા દ્વારા પસાર થવું પડે છે. તેથી, એક ગૃહ પાસેથી પસાર થયા પછી, તેને બીજા ગૃહમાં પણ રજૂ કરવામાં આવે છે. બીજા ગૃહમાં પણ બિલનું ‘પ્રથમ રીડિંગ’ થશે.

વિભાગીય રીતે બનેલી સ્થાયી સમિતિઓની (Standing Committees) સ્થાપના 1993 માં કરવામાં આવી હતી, ત્યારબાદ લગભગ તમામ બિલો તપાસ અને અહેવાલ માટે ત્રણ મહિના માટે આ સમિતિઓને મોકલવામાં આવે છે. સમિતિ દ્વારા અહેવાલ પ્રાપ્ત થયા પછી બીજું રીડિંગ શરૂ થાય છે. તેમાં ગૃહ નક્કી કરે છે કે બિલ પર વિચાર કરવો કે નહીં, તેને ગૃહની પસંદગી સમિતિ અથવા બંને ગૃહોની સંયુક્ત સમિતિને મોકલવામાં આવે છે. બિલ પર દરેકનો અભિપ્રાય લેવામાં આવે છે.

આ પછી દરેક કલમ વાંચ્યા પછી બિલમાં સુધારો લાવવામાં આવે છે અને મતદાન કરવામાં આવે છે. આ પછી ત્રીજા રીડિંગનો વારો છે. જેમાં એ નક્કી કરવામાં આવે છે કે બિલ ગૃહ દ્વારા પસાર થઈ શકે છે કે કેમ. આ તબક્કે સંસદમાં ચર્ચામાં બિલની તરફેણમાં કે વિરુદ્ધમાં સીધી દલીલો આપવામાં આવે છે. જો બિલ બંને ગૃહો દ્વારા પસાર કરવામાં આવે છે, તો તે રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ માટે મોકલવામાં આવે છે.

હવે રાષ્ટ્રપતિ તેને મંજૂર કરી શકે છે અથવા તેને વિચારણા માટે રાખી શકે છે અથવા બિલ પરત કરી શકે છે અને સંસદને તેના પર ફરીથી વિચાર કરવા માટે કહી શકે છે. જો પરત ફરેલું બિલ બંને ગૃહોમાં ફરીથી પસાર થાય છે, તો રાષ્ટ્રપતિએ તેને મંજૂર કરવું પડશે. 2017ના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં આવે અને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા સ્વીકારવામાં આવે તે પછી એક બિલને અસરકારક કાયદો બનવામાં સરેરાશ 261 દિવસનો સમય લાગે છે.

આ પણ વાંચો : ‘ટ્વિટ અને કેંડલ માર્ચથી ભાજપને નહીં હરાવી શકો’ પ્રશાંત કિશોરનો રાહુલ ગાંધીને ટોણો, PM મોદીને લઈને કહી આ મોટી વાત

આ પણ વાંચો : Helicopter Crash: એરફોર્સ ઓફિસરનો મૃતદેહ ઓડિશા પહોંચ્યો, મુખ્યમંત્રી પટનાયકે આપી શ્રદ્ધાંજલિ