e-Census: જાણો વસ્તીગણતરીની નવી અને જુની રીતમાં કેટલો તફાવત? તેનાથી સામાન્ય જનતા અને સરકારને શું થશે ફાયદો

દેશમાં હવે e-Census થશે. વર્ષ 2024થી ભારતમાં દરેક જન્મ અને મૃત્યુને વસ્તી ગણતરી સાથે જોડવામાં આવશે. તાજેતરમાં ગૃહપ્રધાન અમિત શાહે (Amit Shah) આ જાહેરાત કરી છે. તેમનું કહેવું છે કે, આ વખતે ઈ-સેન્સસ 100 ટકા સચોટ હશે. વસ્તી ગણતરીની એવી સિસ્ટમ તૈયાર કરવામાં આવશે કે પરિવાર પોતે જ તેની માહિતી તેમાં ભરી શકશે. તેની મદદથી આગામી 25 વર્ષ માટે પોલિસી બનાવી શકાય છે. લોકસભામાં આપેલા જવાબ મુજબ ઈ-સેન્સસ (e-Census) 16 ભાષાઓમાં હાથ ધરવામાં આવશે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાં લગભગ 8754.23 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થશે. ટૂંક સમયમાં વસ્તી ગણતરીની તૈયારીઓ તેજ થશે.

પહેલા વસ્તી ગણતરીની જૂની પદ્ધતિને સમજો

આઝાદી પછી પ્રથમ વસ્તી ગણતરી 1951માં હાથ ધરવામાં આવી હતી. ત્યારથી દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરી કરવાનો નિયમ છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઉભો થાય છે કે જ્યારે લોકો દર વર્ષે જન્મે છે અને મૃત્યુ પામે છે તો પછી દર વર્ષે વસ્તી ગણતરી કેમ કરવામાં આવતી નથી. આ એટલા માટે કરવામાં આવે છે કારણ કે વસ્તી ગણતરી દરમિયાન, માત્ર વસ્તીની સંખ્યા નક્કી કરવામાં આવતી નથી, પરંતુ તેમના વિશે ઘણી પ્રકારની માહિતી એકત્ર કરવામાં આવે છે, જેમાં સમય અને નાણાં બંને લાગે છે. છેલ્લી વસ્તી ગણતરી 2011 માં હાથ ધરવામાં આવી હતી.

વસ્તી ગણતરી માટે દરેક વ્યક્તિને અનેક પ્રકારના પ્રશ્નો પૂછવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, નામ, ઉંમર, શિક્ષણ, આવક વગેરે. 2011ની વસ્તી ગણતરીમાં દરેક મનુષ્યને સમાન 23 પ્રશ્નો પૂછવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રશ્નો એક ફોર્મ પર છપાયેલા છે. ત્યારબાદ વસ્તીગણતરી હાથ ધરનાર સરકારી કર્મચારીઓને તાલીમ આપ્યા બાદ તેમને ઘરે-ઘરે મોકલવામાં આવે છે. તેઓ લોકોને પ્રશ્નો પૂછીને આ ફોર્મ ભરે છે.

નિશ્ચિત વસ્તીની માહિતી મેળવ્યા પછી આ તમામ ફોર્મ ઝોન પ્રમાણે દેશમાં બનેલા 15 ડેટા પ્રોસેસિંગ કેન્દ્રોને મોકલવામાં આવે છે. આ પછી તેમને સરકારના સોફ્ટવેરમાં ફીડ કરવામાં આવે છે. આ અભિગમ 2001માં અપનાવવામાં આવ્યો હતો.

હવે સમજીએ કે નવી ઈ-સેન્સસ કેવી રીતે થશે

હવે નવી વસ્તી ગણતરી કાગળની કાર્યવાહીથી મુક્ત રહેશે. બધું જ ડિજિટલ થશે. એટલે કે ઈ-સેન્સસ સીધુ મોબાઈલ અને ટેબલેટ દ્વારા કરવામાં આવશે. સામાન્ય લોકો પાસેથી મળેલી દરેક માહિતી સીધી ગેજેટ્સમાં ફીડ કરવામાં આવશે. જે સરકારના સોફ્ટવેરમાં રેકોર્ડ કરવામાં આવશે. ગૃહમંત્રી અમિત શાહે કહ્યું કે જ્યારે વસ્તી ગણતરી સોફ્ટવેર લોન્ચ થશે, ત્યારે દરેક પરિવાર તેના પરિવારના સભ્યોની માહિતી સીધી તેમાં અપડેટ કરી શકશે.

વસ્તી ગણતરીનો કોને કેટલો લાભ મળશે

સામાન્ય માણસ માટે: બાળકના જન્મ સાથે, તેમનો રેકોર્ડ વસ્તી ગણતરી કચેરીમાં નોંધવામાં આવશે. જ્યારે તે 18 વર્ષનો થશે ત્યારે તેને મતદાનનો અધિકાર મળશે. તે વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી પરિવારના સભ્યો માહિતી આપી શકશે અને તેની પ્રોફાઈલ બંધ કરી દેવામાં આવશે. તેનાથી તેઓ પેન્શન સહિતની સરકારી યોજનાઓનો લાભ મેળવી શકશે. એટલું જ નહીં, જો કોઈ શહેર બદલશે તો તે નવા શહેરમાં મતદાન કરી શકશે. સરકારી ભાગદોડ ઓછી થઈ જશે.

સરકારને કેટલો ફાયદો?

દેશની વસ્તીનો સચોટ આંકડો જાહેર થયા બાદ તે મુજબ સરકારી નીતિઓ બનાવી શકાય છે. સરકાર નક્કી કરી શકશે કે યોજનાઓનો લાભ કોને આપવો અને કોને નહીં. જ્યાં તેની જરૂર છે, તે સમજી શકાય છે. જો કે વસ્તી ગણતરીના ડેટાને રાજકીય પક્ષો માટે વોટ હથિયાર હોવાનું પણ કહેવાય છે. વસ્તીગણતરી બાદ વિસ્તાર મુજબ વસ્તીની સાથે જ્ઞાતિ-ધર્મ, શિક્ષણ, નિરક્ષરતા સહિતની અનેક બાબતોની માહિતી મળે છે, જેનો ઉપયોગ ચૂંટણીમાં પણ થઈ શકે છે.