વારંવાર બદલાતું તાપમાન ‘હીટવેવ’ કરતાં વધુ ખતરનાક, ડાયાબિટીસ અને બ્લડ પ્રેશરના દર્દીઓ સૌથી વધુ અસુરક્ષિત

છેલ્લા કેટલાક સપ્તાહમાં દિલ્હીના કેટલાક વિસ્તારોમાં તાપમાન (Temperatures) 49 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી ગયું છે. તેની સરખામણીએ દેશના અન્ય શહેરોમાં પણ લોકો ગરમીથી ત્રાહીમામ પોકારી રહ્યા છે. ‘અર્બન હીટ આઈલેન્ડ’ નામની ઘટનાનો ઉલ્લેખ તાજેતરમાં નાસા દ્વારા એક ટ્વીટ કરવામાં આવ્યો હતું, જેમાં ડિફરન્સને હાઈલાઇટ કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે તાપમાન (temperature)માં નજીવો ઘટાડો પણ રાહત આપે છે, પરંતુ તબીબોએ જણાવે છે કે ભારે ગરમી અને તાપમાનમાં વધઘટને કારણે નુકસાન થાય છે.

નોઈડા ઈન્ટરનેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેડિકલ સાયન્સના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર ઑફ મેડિસિનના એમડી ડૉ. સુમોલ રત્નાએ ન્યૂઝ9ને જણાવ્યું, “તાપમાનમાં જે વધઘટ છેલ્લા કેટલાક અઠવાડિયાથી આપણે જોઈ રહ્યા છીએ તે શરીર માટે ખૂબ જ જોખમી છે. શરીરની અંદરની ક્ષમતા હોય છે જે બાહ્ય ગરમીમાં પોતાને સમાયોજિત કરી શકે છે. આ ક્ષમતા અલગ-અલગ લોકોમાં અલગ-અલગ હોય છે. કેટલાક એડજસ્ટ કરી શકે છે અને કેટલાક કરી શકતા નથી. વ્યક્તિઓમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને અન્ય ઘણા રોગો આની સાથે સંબંધિત છે. આનો અર્થ એ છે કે વૃદ્ધો અને યુવાન લોકો શરીરના તાપમાનને બાહ્ય તાપમાન સાથે સમાયોજિત કરવામાં ખૂબ નબળા છે.

ઓછી પ્રતિરક્ષા એટલે ઓછી અનુકૂલનક્ષમતા

જે લોકોને બીપી, ડાયાબિટીસ અને શ્વસન સંબંધી બિમારીઓ હોય છે આવી બિમારીઓમાં ગરમીનો સામનો કરવાની ક્ષમતા ઓછી હોય છે. ડૉક્ટર રત્નાએ કહ્યું ‘અતિશય ગરમી અને તાપમાનમાં વધઘટને કારણે આવા દર્દીઓમાં સામાન્ય વ્યક્તિ કરતાં વધુ લક્ષણો જોવા મળે છે. આ લોકોમાં સામાન્ય રીતે તાવ, વાયરલ તાવ, ઉધરસ, શરદી, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અને બીપીમાં વધારો જોવા મળે છે. એલર્જિક બ્રોન્કાઈટિસ અને નેત્રસ્તર દાહ પણ સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે, ખાસ કરીને બાળકોમાં શરીરની અનુકૂલનક્ષમતા રોગપ્રતિકારક શક્તિ પર આધારિત છે. ઓછી પ્રતિરક્ષા એટલે ઓછી અનુકૂલનક્ષમતા.

તાપમાનમાં ફેરફાર મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે

શરીરનું આંતરિક તાપમાન લગભગ 98.6 ડિગ્રી ફેરનહીટ રહે છે. બાહ્ય તાપમાન હાયપોથાલેમસ દ્વારા અનુભવાય છે, મગજનો એક ભાગ જે શરીરના ઘણા કાર્યોમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ડૉક્ટર રત્નાએ કહ્યું ‘જ્યારે બહારનું તાપમાન વધે છે, ત્યારે મગજનો આ ભાગ તેને અનુભવે છે અને જ્યારે મગજ ખૂબ જ ગરમ હોય છે, ત્યારે વ્યક્તિને પરસેવો આવવા લાગે છે. જો શરીરમાં પરસેવો ન થાય તો શરીરનું આંતરિક તાપમાન વધે છે.

જો શરીરમાં પાણીની માત્રા પૂરતી ન હોય તો હીટ સ્ટ્રોકનો ખતરો વધી જાય છે જેના કારણે મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે. ‘હાયપરથાઈરોઈડિઝમમાં શરીરની અંદરનું તાપમાન વધી જાય છે. ઉનાળા દરમિયાન આવા લોકોમાં ધબકારા વધવા, પરસેવો આવવો અને ગરમી લાગવી જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે. ઉચ્ચ આસપાસનું તાપમાન આ સમસ્યાઓમાં વધારો કરે છે.

જે શરીરમાં વધુ ગરમીનું કારણ બને છે. તે થાઈરોઈડના સ્તર સાથે સીધું જોડાયેલું છે. થાઈરોઇડનું સ્તર (સ્તર) જેટલું ઊંચું હશે, તેટલી વધુ ગરમી ઉત્પન્ન થશે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો બહારની ગરમી અસહ્ય બની જશે.

જીવનશૈલી મોટી ભૂમિકા ભજવે છે

જ્યારે શરીરની કાળઝાળ ગરમી પ્રમાણે પોતાની જાતને સમાયોજિત કરવાની ક્ષમતાની વાત આવે છે, ત્યારે વ્યક્તિની જીવનશૈલી પણ તેમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. ડૉ. રત્નાએ તારણ કાઢ્યું, “દરેક ડાયાબિટીસ અને BP દર્દીને તાપમાનમાં ફેરફારને કારણે સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું જોખમ નથી હોતું. કોમોર્બિડિટીના કારણે આવા લોકોની જીવનશૈલીમાં ઘણો ફરક હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે તીવ્ર હીટવેવ દરમિયાન, વ્યક્તિને ઠંડુ પાણી પીવાની આદત હોય છે. જ્યારે તાપમાનમાં ઘટાડો થાય છે, ત્યારે પણ તે ઠંડુ પાણી પીવાનું ચાલુ રાખે છે. આનાથી તે સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ માટે વધુ સંવેદનશીલ બનાવે છે.”