આજે ફરી ભારત બંધ છે..જાણો છો ‘બંધ’ શું હોય છે અને કાયદાના હિસાબે આ કેટલું યોગ્ય છે?

ભારતીય સેનામાં સૈનિકોની ભરતી માટે શરૂ કરવામાં આવેલી અગ્નિપથ યોજના (Agnipath Scheme)નો દેશભરમાં વિરોધ થઈ રહ્યો છે. આ પ્રદર્શન માટે આજે દેશભરમાં ભારત બંધ(Bharat Bandh)નું એલાન આપવામાં આવ્યું છે. ભારત બંધના એલાન બાદ બિહારથી આજે પણ કોઈ ટ્રેન નહીં દોડે. અલગ-અલગ પક્ષો દ્વારા ભારત બંધના એલાનને પગલે રેલવે પ્રશાસન સતર્ક થઈ ગયું છે. ત્યારે દિલ્હીથી ચાલતી ઘણી ટ્રેનો રદ કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત અનેક સ્થળોએ દેખાવોના કારણે જનજીવન પ્રભાવિત થઈ રહ્યું છે. ઝારખંડમાં શાળાઓ બંધ રાખવામાં આવી છે.

જો કે, ભૂતકાળમાં ઘણી વખત ભારત બંધનું એલાન આપવામાં આવ્યું છે અને ઘણી વખત તેની વ્યાપક અસર પણ જોવા મળી છે. દરમિયાન, સવાલ એ છે કે આ બંધ શું છે અને આપણો કાયદો તેના વિશે શું કહે છે. શું ખરેખર અભિવ્યક્તિની આઝાદી છે અને તેના વિશે કાયદામાં શું કહેવામાં આવ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં આજે આપણે જાણીએ ભારત સાથે જોડાયેલી આ બાબતો વિશે.

શા માટે કરવામાં આવ્યું ‘ભારત બંધ’?

જો આજના ભારત બંધની વાત કરીએ તો આ બંધ અગ્નિપથ યોજનાને લઈને બોલાવવામાં આવ્યું છે. એક મોટો વર્ગ આ યોજનાનો વિરોધ કરી રહ્યો છે આ કારણે થોડા દિવસોથી દેશભરમાં વિરોધ થઈ રહ્યો છે અને આજે અલગ-અલગ સંગઠનોએ ભારત બંધનું એલાન આપ્યું છે. આ કારણે ઘણા શહેરોમાં સુરક્ષા વધારી દેવામાં આવી છે, જ્યારે દેશમાં ઘણી જગ્યાએ પ્રદર્શન જોવા મળી રહ્યા છે.

શું હોય છે બંધ અને હડતાળથી કેટલું છે અલગ?

વાસ્તવમાં, બંધ પણ એક પ્રકારની વિરોધ કરવાની પદ્ધતિ છે. બંધમાં લોકોને વિરોધ કરી રહેલા વર્ગને સમર્થન આપવા અપીલ કરવામાં આવે છે. અવારનવાર બંધ વગેરે દ્વારા સરકાર પર દબાણ લાવવાના પ્રયાસો કરવામાં આવે છે. તે હડતાલ જેવું જ છે, પરંતુ હડતાલથી અલગ છે. તેને હડતાલનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે, પરંતુ હડતાળમાં એ જ વર્ગ પોતાનું કામ બંધ રાખે છે, જે તેમાં સામેલ હોય છે.

સામાન્ય લોકોને આમાં સામેલ કરવામાં આવતા નથી અને તેમના પર દબાણ કરવામાં આવતું નથી. ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે બેંકોના કર્મચારીઓ હડતાળ પર ગયા છે, તો તેઓ તે દિવસે કામ કરશે નહીં. આમાં, તેઓ અન્ય લોકોને તેમાં ભાગ લેવા માટે અવરોધતા નથી અને સામાન્ય જીવન તેનાથી પ્રભાવિત થતું નથી.

બંધમાં અલગ જ વ્યવસ્થા છે. આ બંધમાં માત્ર સંગઠન સાથે જોડાયેલા લોકો જ વિરોધ કે ભાગ લેતા નથી પરંતુ સામાન્ય લોકો પર પણ તેની અસર જોવા મળે છે. અન્ય લોકો પણ બંધમાં સામેલ કરવામાં આવે છે. દુકાનો બંધ રાખવાનું કહેવામાં આવ્યું હોવાથી લોકોને તેમના કામ પર જવા દેવામાં આવતા નથી અને જનજીવન પ્રભાવિત થાય છે.

કાયદો શું કહે છે?

હવે કાયદા મુજબ જાણીએ કે આખરે હડતાલ અને બંધને અંગે કાયદો શું કહે છે. ભારતીય બંધારણની કલમ 19(1)(C)માં હડતાલને મૂળભૂત અધિકાર ગણવામાં આવતો નથી, જે દેશના નાગરિકોને તેમના વિચારો વ્યક્ત કરવાનો વિશેષ અધિકાર આપે છે. જો કે, લોકોને વિરોધ કરવાનો અધિકાર છે. સાથે જ હડતાળ અને બંધ વગેરે કાયદેસર કે ગેરકાયદેસર છે કે કેમ તેનો નિર્ણય જનતાના અધિકારો પર પડવાની અસરને ધ્યાનમાં રાખીને લેવામાં આવે છે. આમ તો કલમ 19 સ્પષ્ટપણે કોઈપણ નિવાસી અથવા નાગરિકને હડતાલ, બંધ અથવા વિરોધનું આયોજન કરવાનો કોઈ મૂળભૂત અધિકાર આપતું નથી. પરંતુ, કોઈપણ વિરોધને ખોટો ગણવામાં આવ્યો નથી.

બંધ અંગે શું છે કાયદો?

આપને જણાવી દઈએ કે ધરણાં, પ્રદર્શન વગેરે શાંતિપૂર્ણ રીતે થઈ શકે છે. પરંતુ, બંધની સ્થિતિ સંપૂર્ણપણે અલગ છે. કાયદામાં બંધને લઈને સ્પષ્ટ કંઈ કહેવામાં આવ્યું નથી. જો કે, બંધના સંદર્ભમાં, કોર્ટે તેના અગાઉના નિર્ણયોમાં કહ્યું હતું કે તે અન્યના અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે. જો તે અન્ય લોકોને મુશ્કેલીનું કારણ બને છે, તો તેનો અર્થ એ કે તે ખોટું છે. જો બંધ દરમિયાન રોડ, રેલ વગેરે રોકવામાં આવે તો તે ગેરબંધારણીય છે.