UN Piece Mission : આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે શાંતિ જાળવવા માટે સૌથી વધુ સંખ્યામાં ભારતીય શાંતિ રક્ષકોએ પોતાનો જીવ ગુમાવ્યો છે

ડેમોક્રેટિક રિપબ્લિક ઓફ કોંગોમાંથી 26 જુલાઈના રોજ બે BSF હેડ કોન્સ્ટેબલ શિશુપાલ સિંહ અને સનવાલા રામ વિશ્નોઈની હત્યાના અહેવાલ હતા. અશાંત આફ્રિકન દેશમાં સશસ્ત્ર ટોળાએ તેમના કમ્પાઉન્ડ પર હુમલો કર્યો, જેમાં BSFના બંને જવાનો માર્યા ગયા. તેઓ ડેમોક્રેટિક રિપબ્લિક ઓફ કોંગોમાં યુનાઈટેડ નેશન્સ ઓર્ગેનાઈઝેશન સ્ટેબિલાઈઝેશન મિશનનો ભાગ હતા. આ પહેલો કિસ્સો નથી કે યુએન પીસકીપિંગ મિશનમાં ગયેલા ભારતીય સૈનિકોની હત્યા થઈ હોય. જો આપણે આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો, 1948માં યુનાઈટેડ નેશન્સ પીસકીપિંગ ઓપરેશનની શરૂઆત થઈ ત્યારથી યુએનમાં સૈન્યનું યોગદાન આપનારા દેશોમાં ભારતના સૈનિકોએ સૌથી વધુ જીવ ગુમાવ્યા છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મિશનમાં ભારત ત્રીજું સૌથી મોટું યોગદાન આપનાર દેશ છે.

યુએનએ અત્યાર સુધીમાં 71 શાંતિ રક્ષા મિશન હાથ ધર્યા છે

યુનાઇટેડ નેશન્સે 1948 થી 71 શાંતિ રક્ષા મિશન હાથ ધર્યા છે અને હાલમાં 121 દેશોમાંથી આશરે 75,000 કર્મચારીઓ છે, જેઓ આફ્રિકા સહિત વિશ્વભરના સંઘર્ષ વિસ્તારોમાં તૈનાત છે. યુએનના ડેટા અનુસાર, બાંગ્લાદેશ (6,693 કર્મચારીઓ), નેપાળ (5,782) અને ભારત (5,581) આ મિશનમાં સૌથી વધુ યોગદાન આપનારાઓમાં સામેલ છે. યુએન મિશનમાં સૌથી વધુ કર્મચારીઓ મોકલનારા 10 દેશો એશિયા અને આફ્રિકાના છે.

અત્યાર સુધી ભારતના સૌથી વધુ 175 પીસકીપર્સ શહીદ થયા છે.

તાજેતરના આંકડાઓ અનુસાર, વિવિધ કામગીરી દરમિયાન જીવ ગુમાવનારા યુએન શાંતિ રક્ષકોની સંખ્યા 4,207 છે, જેમાં સૌથી વધુ જાનહાનિ એશિયન અને આફ્રિકન દેશોમાંથી છે. ભારતમાં, 175 શાંતિ રક્ષકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો, ત્યારબાદ પાકિસ્તાનમાંથી 166 અને બાંગ્લાદેશમાંથી 160 હતા.

ભારતના મોટાભાગના શાંતિ રક્ષકો UNMISS એટલે કે દક્ષિણ સુદાનમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મિશન (2,403), MONUSCO એટલે કે કોંગો (2,041), UNIFIL એટલે કે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના વચગાળાના દળ લેબનોન (895) અને UNDOF (અરબ-ઇઝરાયેલ યુદ્ધ પછી થયું) માં તૈનાત છે.

UNSC સભ્યપદ

વિવિધ મિશનમાં તૈનાત ભારતીય સૈનિકોના બલિદાન અને દેશની વધતી વૈશ્વિક અને નાણાકીય ક્ષમતાને જોતાં, નવી દિલ્હી માને છે કે તે વીટો પાવર સાથે યુએન સુરક્ષા પરિષદના કાયમી સભ્યપદ માટે કુદરતી દાવેદાર છે. હાલમાં, યુએનએસસીના પાંચ સ્થાયી સભ્યો યુએસ, બ્રિટન, રશિયા, ફ્રાન્સ અને ચીન છે, જેને વીટો પાવર સાથે વિશ્વનું સૌથી શક્તિશાળી જૂથ માનવામાં આવે છે.

ભારત સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદમાં આઠ વખત ચૂંટાયું છે, તાજેતરમાં 2021 થી 2022 દરમિયાન 192 માંથી 184 મત મેળવ્યા બાદ. આવતા વર્ષ સુધીમાં, દેશ જીવંત લોકશાહીની તમામ યોગ્યતાઓ સાથે સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ બની જશે. આવી સ્થિતિમાં, ભારત વીટો પાવર સાથે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC)ની ટોચની યાદીમાં રહેવા માંગે છે. વર્તમાન વૈશ્વિક પરિસ્થિતિને જોતા સંયુક્ત રાષ્ટ્રે હજુ સુધી પોતાની જાતને સુધારવા માટે કોઈ નક્કર પગલાં લીધા નથી, જો કે તે કહેવું સહેલું છે પણ કરવું મુશ્કેલ છે.

ચીન અવરોધ બની રહ્યું છે

ભાજપની આગેવાનીવાળી સરકારે 22 જુલાઈના રોજ લોકસભામાં જણાવ્યું હતું કે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદના પાંચ સ્થાયી સભ્ય દેશોમાંથી ચારે UNSCમાં કાયમી બેઠક માટે ભારતની ઉમેદવારીને સમર્થન આપ્યું છે. ચીન એકમાત્ર એવો દેશ છે જેણે UNSCના સભ્ય બનવાના ભારતના પ્રયાસને હજુ સુધી સમર્થન આપ્યું નથી.

એક પ્રશ્નના જવાબમાં, વિદેશ રાજ્ય મંત્રી વી મુરલીધરને કહ્યું કે સરકારે વિસ્તૃત યુએનએસસીમાં ભારત માટે કાયમી સભ્યપદ મેળવવાને “સૌથી વધુ પ્રાથમિકતા” આપી છે. આ દિશામાં, સરકારે ભારત માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સમર્થન મેળવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ઘણી પહેલ કરી છે, એમ તેમણે ગૃહને જણાવ્યું હતું. સર્વોચ્ચ સ્તર સહિત તમામ સ્તરે દ્વિપક્ષીય અને બહુપક્ષીય બેઠકો દરમિયાન આ બાબતને સતત ઉઠાવવામાં આવે છે.

ગયા વર્ષે ચીનના વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તાની ટીપ્પણીનો ઉલ્લેખ કરતા મુરલીધરને જણાવ્યું હતું કે ચીન UNSC સુધારાને એવી રીતે સમર્થન આપે છે કે જે સંસ્થાની સત્તા અને અસરકારકતામાં વધારો કરે અને નાના અને મધ્યમ કદના દેશોને સમર્થન આપવા વિકાસશીલ દેશોના પ્રતિનિધિત્વ અને સમર્થનમાં વધારો કરે. નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં ભાગ લેવાની વધુ તકો છે.

તેમણે કહ્યું કે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની આંતરસરકારી સંવાદ (IGN) પ્રક્રિયા સદસ્યતા વર્ગો, વીટો પાવર અને પ્રાદેશિક પ્રતિનિધિત્વ સંબંધિત મુદ્દાઓ સહિત સુધારાના વિવિધ પાસાઓ પર કામ કરી રહી છે.

બિડેન વહીવટીતંત્રે યુએનમાં સુધારાઓ અને ન્યુક્લિયર સપ્લાયર્સ ગ્રૂપમાં નવી દિલ્હીના સમાવેશ સહિત UN સુરક્ષા પરિષદમાં ભારતની કાયમી સભ્યપદ માટે તેની પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રની 15-સદસ્યની ટોચની નિર્ણય લેતી સંસ્થાના સભ્ય તરીકે ભારતના મહત્વપૂર્ણ યોગદાન માટે યુએસએ ભારતની પ્રશંસા કરી છે.

ઓપરેશન ખુકરી એ ભારતીય શાંતિ રક્ષકોનું સૌથી ખતરનાક મિશન છે

ભારતે 49 શાંતિ રક્ષા મિશનમાં ભાગ લીધો છે, જેમાં કુલ 200,000 સૈનિકોના યોગદાન છે. ભારતનું સૌથી સાહસિક અભિયાન ‘ઓપરેશન ખુકરી’ વર્ષ 2000માં સિએરા લિયોનમાં હતું. તે સિએરા લિયોન (UNAMSIL) માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સહાયતા મિશન દ્વારા શરૂ કરાયેલ બહુરાષ્ટ્રીય ઓપરેશન હતું. જેમાં ભારત, ઘાના, બ્રિટન અને નાઈજીરિયા સામેલ હતા. આ ઓપરેશનનો ઉદ્દેશ્ય રિવોલ્યુશનરી યુનાઈટેડ ફ્રન્ટ (RUF) ના સશસ્ત્ર કાર્યકર્તાઓ દ્વારા બે મહિનાના લાંબા ઘેરાબંધીને તોડવાનો હતો. ભારતીય સેનાની 5/8મી ગોરખા રાઇફલ્સ ઇન્ફન્ટ્રી બટાલિયન ગ્રુપ (INDBATT-1) ની બે કંપનીઓના લગભગ 233 જવાનોને કૈલાહુન, પૂર્વીય સિએરા લિયોન ખાતે તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા.

UNAMSIL હેઠળ ભારતીય સેનાના પીસકીપિંગ યુનિટને કૈલાહુનમાં લગભગ 90 દિવસ (મે-જુલાઈ 2000) સુધી બળવાખોરો દ્વારા બંધક બનાવવામાં આવ્યું હતું. દેખીતી રીતે, આ પછી, કેન્યાના પીસકીપર્સ અને યુએન હેલિકોપ્ટર ગનશીપને સંડોવતા ગોળીબારમાં લગભગ 20 RUF સૈનિકોએ જીવ ગુમાવ્યો.

ભારતીય સૈનિકો અન્ય દેશોના સૈનિકોથી વિપરીત તેમના શસ્ત્રો મૂક્યા વિના ભારતીય સેનાના સન્માન માટે લડ્યા. મોટાભાગના અન્ય પીસકીપર્સે આરયુએફને આત્મસમર્પણ કર્યું હતું.

આ ઘટનાઓ વચ્ચે ગંભીર સ્થિતિ સર્જાઈ હતી. ભારતીય સેનાએ પોતાને બંધકની પરિસ્થિતિમાંથી બહાર કાઢવા માટે ત્યાંના લોકો સામે લડવું પડ્યું. મેજર જનરલ રાજપાલ પુનિયાએ ભારે હ્રદય સાથે ખેદ વ્યક્ત કર્યો કે તેમણે કૈલાહુનમાં જેમને તેઓ પ્રેમ કરતા હતા અને જેમને તેમણે શાંતિની નજીક લાવ્યા હતા તેમની સામે તેમને લડવું પડ્યું કારણ કે તેઓ દેશના સન્માનને જાળવી રાખવા માટે સમર્પિત હતા.