ભારત-અફઘાનિસ્તાન સંબંધો પહોંચ્યા ટોચ પર, આતંકવાદનો સામનો કરવા અફઘાનિસ્તાનની ક્ષમતા વધારાશે

સંયુક્ત સચિવ જેપી સિંહની ગુરુવારે (2 જૂન) અફઘાનિસ્તાનની (Afghanistan) મુલાકાત રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર (NSA) અજીત ડોભાલની (Ajit Doval) તાજિકિસ્તાનની મુલાકાતના થોડા દિવસો બાદ કરી છે. તાજિકિસ્તાનની રાજધાની દુશાન્બેમાં ડોભાલે રશિયા, કઝાકિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન, ઈરાન, કિર્ગિસ્તાન અને ચીનના તેમના સમકક્ષોને પ્રાદેશિક સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકતા આતંકવાદનો સામનો કરવા માટે અફઘાનિસ્તાનની ક્ષમતા વધારવા માટે આહ્વાન કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે જીવનના અધિકાર અને ગૌરવપૂર્ણ જીવનની સાથે સાથે તમામના માનવ અધિકારોનું રક્ષણ પણ પ્રથમ પ્રાથમિકતા હોવી જોઈએ.

તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, ભારતના (INDIA)અફઘાનિસ્તાન સાથે ઐતિહાસિક સંબંધો છે. અને તે હંમેશા અફઘાનિસ્તાનના લોકો સાથે ઉભો રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે ભારતે દાયકાઓથી અહીં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, કનેક્ટિવિટી અને માનવતાવાદી સહાય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. ડોવલના જણાવ્યા અનુસાર, “ભારત અફઘાનિસ્તાનમાં એક મહત્વપૂર્ણ શેરહોલ્ડર છે.” અફઘાનિસ્તાન સાથેના ઐતિહાસિક સંબંધોને કારણે, ભારત પહેલેથી જ 20,000 ટન ઘઉં, 13 ટન દવાઓ, 500,000 કોવિડ-19 રસીના ડોઝ અને શિયાળાના વસ્ત્રો મોકલી ચૂક્યું છે. ભારતે કુલ 50,000 ટન ઘઉં મોકલવા માટે પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી છે. જો કે, પાકિસ્તાની સત્તાવાળાઓ દ્વારા સપ્લાયનો માર્ગ આપવા માટે ઊભી કરાયેલી અવરોધોને કારણે ડિલિવરીમાં વિલંબ થયો છે.

2001 માં અફઘાનિસ્તાન પર યુએસના આક્રમણ પછી, ભારત લગભગ $3 બિલિયનની સહાય સાથે અફઘાનિસ્તાનને પ્રાદેશિક રીતે સૌથી મોટી મદદ કરનાર બની ગયું છે. ભારતે અફઘાનિસ્તાનની નવી સંસદ ભવનનું નિર્માણ કર્યું છે. ઉપરાંત, ભારતે 218 કિમીના ઝરાંજ-ડેલારામ હાઇવે અને 290 મિલિયન ડોલરના ફ્રેન્ડશીપ ડેમ સહિતના મોટા માળખાકીય પ્રોજેક્ટ્સ પૂર્ણ કર્યા છે. જો કે, તાલિબાન સત્તામાં આવ્યા પછી ભારત દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતા પ્રોજેક્ટ્સ અટકી ગયા છે.

પાકિસ્તાનનો એંગલ

કાબુલ સાથે નવી દિલ્હીના પગલાનું મહત્વ એ હકીકત દ્વારા વધુ સ્પષ્ટ થાય છે કે પાકિસ્તાન તાલિબાન સાથે ‘ભાઈચારા સંબંધો’ જાળવી શક્યું નથી. ખાસ કરીને ગયા મહિને (મે) બંને પક્ષો વચ્ચે સરહદ અથડામણ પછી બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વધુ બગડ્યા છે. પાકિસ્તાને હવાઈ હુમલા કર્યા જેમાં ડઝનેક મહિલાઓ અને બાળકો માર્યા ગયા.

પાકિસ્તાનના દાવા મુજબ, તેના સુરક્ષા દળોને અફઘાનિસ્તાનમાં સરહદ પારથી નિશાન બનાવવામાં આવી રહ્યા હતા અને તે માત્ર પાકિસ્તાન તાલિબાન (તહેરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન) અને ISIL (ISIS) સાથે જોડાયેલા લડવૈયાઓ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરી રહ્યા હતા. તાલિબાન સરકારના પ્રવક્તા ઝબીહુલ્લા મુજાહિદે એક નિવેદન જાહેર કરીને હવાઈ હુમલાની નિંદા કરતા કહ્યું હતું કે “તે અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાન વચ્ચે દુશ્મનાવટમાં વધારો કરે છે.”

તેનાથી વિપરિત, પાકિસ્તાને અફઘાનિસ્તાન પર ટીટીપીની ગતિવિધિઓને રોકવામાં નિષ્ફળ જવાનો આરોપ લગાવ્યો અને કહ્યું કે સીમાપારથી થતા હુમલાઓ માટે ટીટીપી જવાબદાર છે. લગભગ એક સપ્તાહ પહેલા ટીટીપી અને પાકિસ્તાને યુદ્ધવિરામને અનિશ્ચિત સમય માટે લંબાવવાની જાહેરાત કરી હતી. બંને પક્ષોએ મતભેદોને ઉકેલવા માટે દરેક પક્ષના પ્રતિનિધિઓ સાથે ત્રણ સભ્યોની સમિતિની રચના કરી હતી.

વાટાઘાટોનું નેતૃત્વ હક્કાની નેટવર્કના વડા સિરાજુદ્દીન હક્કાની કરશે, અફઘાનિસ્તાનના આંતરિક પ્રધાન, જેમને યુએસ દ્વારા આતંકવાદી તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે. ભારત પોતાના હિતોને ધ્યાનમાં રાખીને પાક-અફઘાન સંબંધો પર નજર રાખી રહ્યું છે. ભારત દેશમાં માનવીય સંકટને ઘટાડવા માટે તાલિબાનને ભારતની મદદ લેવા માટે સમજાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.

બીજી તરફ પાકિસ્તાનની હાલત દિવસેને દિવસે ખરાબ થઈ રહી છે. આ ગંભીર આર્થિક કટોકટી અને ખૈબર પખ્તુનખ્વા, બલૂચિસ્તાન અને સિંધમાં વિદ્રોહી જૂથો તરફથી તેની સાર્વભૌમત્વ માટેના જોખમોને કારણે છે. પૂર્વ વડાપ્રધાન ઈમરાન ખાને પહેલા જ ચેતવણી આપી છે કે દેશના ત્રણ ટુકડા થઈ જશે. જો કે તેમનો ઉદ્દેશ્ય પાકિસ્તાનમાં ફરી સત્તા મેળવવાનો છે.

2002-05 દરમિયાન કાબુલમાં ભારતીય રાજદૂત તરીકે ફરજ બજાવતા ભૂતપૂર્વ રાજદૂત વિવેક કાત્જુએ અફઘાનિસ્તાન સાથે સંપર્ક કરી રહેલી ભારતીય ટીમનું સ્વાગત કર્યું છે. HTએ તેને ટાંકીને લખ્યું, “છેવટે, અમે એક સમજદાર પગલું ભર્યું છે.” મને આશા છે કે આ અફઘાનિસ્તાનમાં ભારતની કાયમી હાજરી તરફ દોરી જશે.

તાલિબાનમાં મતભેદો

તાલિબાનમાં મધ્યમ અને કટ્ટર જૂથો છે. ઉદારવાદી જૂથ વિદેશી ભાગીદારો સાથે કાર્યકારી સંબંધો અને આંતરરાષ્ટ્રીય સિસ્ટમ સાથે એકીકરણ કરવા માંગે છે. કટ્ટરપંથીઓ (વરિષ્ઠ તાલિબાન નેતા, હૈબતુલ્લાહ અખુન્દઝાદા સહિત) આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોમાં થોડો રસ ધરાવતા, વધુ કઠોર વૈચારિક વલણ ધરાવે છે. હક્કાની નેટવર્ક બંને પક્ષે તટસ્થ છે.

આ જૂથ, કટ્ટરપંથીઓ સાથે, તાલિબાનના હિતો માટે વ્યવહારિક અભિગમ અપનાવી રહ્યો છે. યુએનના અહેવાલ મુજબ, હેબ્તોલ્લાહના આદેશ હેઠળ, વિવિધ તાલિબાન જૂથો તેમના ફાયદા માટે કામ કરી રહ્યા છે, જેમાં હક્કાની નેટવર્ક વહીવટમાં મોટા ભાગના પ્રભાવશાળી હોદ્દાઓ પર કબજો કરે છે.

યુએનનો અહેવાલ માને છે કે તાલિબાન નેતૃત્વ પર કંધારી (દુરાની) તાલિબાનનું વર્ચસ્વ છે, જેમાં પખ્તુનોને બિન-પશ્તુન કરતાં અગ્રતા આપવામાં આવે છે. ઉત્તરમાં ઘણા તાજિક અને ઉઝ્બેક કમાન્ડરોને દક્ષિણમાંથી પશ્તુન સાથે બદલવામાં આવ્યા છે, અને આ નિર્ણયો પશ્તુન દ્વારા તાજિક, તુર્કમેન અને ઉઝબેક સમુદાયોને સમૃદ્ધ ખેતીની જમીનમાંથી દૂર કરવા માટે “પશ્તુન-સંગઠિત અભિયાન” ની પૃષ્ઠભૂમિમાં આવ્યા છે.

ભારતનું લક્ષ્ય

ભારતીય સંયુક્ત સચિવની કાબુલની અઘોષિત મુલાકાત સૂચવે છે કે આ પ્રયાસ પાછળ કોઈ આયોજન હોઈ શકે છે. શક્ય છે કે તાલિબાને ભારતીય ટીમની મુલાકાત માટે સુરક્ષા પુરી પાડી હોય. તે સ્પષ્ટ નથી કે ભારતીય ટીમ કયા તાલિબાન નેતાઓને મળશે અથવા ભારત દ્વારા સમર્થિત પ્રોજેક્ટ્સ જોવા માટે તે કયા સ્થળોની મુલાકાત લેશે.

ગુરુવારે વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા અરિંદમ બાગચીએ આ અંગે વધુ વિગતો આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. તેમણે આ મુલાકાતને કાબુલ સાથે રાજદ્વારી સંબંધો ફરી શરૂ કરવા સાથે જોડતી અટકળોને પણ ફગાવી દીધી હતી. તેમણે કહ્યું, આ મુલાકાત ભારત દ્વારા આપવામાં આવી રહેલી સહાય પર નજર રાખવા માટે છે અને અમે સંબંધિત લોકો સાથે ચર્ચા કરીશું. અફઘાનિસ્તાનના લોકો સાથે ભારતના ઐતિહાસિક સંબંધો છે અને આ સંબંધ અફઘાનિસ્તાન પ્રત્યેના અમારા અભિગમને માર્ગદર્શન આપતા રહેશે.

તાલિબાનના પ્રવક્તાએ ટ્વીટ કર્યું કે સિંઘની સરકારના કાર્યવાહક વિદેશ પ્રધાન અમીર ખાન મુત્તાકી સાથેની બેઠક રાજદ્વારી સંબંધો, વેપાર અને માનવતાવાદી સહાય પર કેન્દ્રિત હતી. મુત્તાકીએ ભારતીય પક્ષ તરફથી કાબુલની પ્રથમ મુલાકાતને “બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોમાં સારી શરૂઆત” ગણાવી હતી. મુટ્ટકીએ ભારતીય સહાય માટે આભાર વ્યક્ત કર્યો અને અફઘાનિસ્તાનમાં ભારતની રાજદ્વારી હાજરી ફરી શરૂ કરવા, ભારતીય પરિયોજનાઓ ફરી શરૂ કરવા અને અફઘાન, ખાસ કરીને અફઘાન વિદ્યાર્થીઓ અને દર્દીઓ માટે કોન્સ્યુલર સેવાઓ શરૂ કરવા બદલ આભાર વ્યક્ત કરવા વિનંતી કરી. ભારતીય પક્ષે કાબુલ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં ભારતીય સહાયથી બનેલ બાળકોની હોસ્પિટલ, શાળા અને પાવર પ્લાન્ટની પણ મુલાકાત લીધી હતી.

આ ખબરને અંગ્રેજીમાં વાંચવા અહીં ક્લિક કરો.