Gramin Hat: બજારો સુધી કેવી રીતે નાના અને સીમાંત ખેડૂતો પહોંચશે, હાટ માર્કેટને અપગ્રેડ કરવાનું લક્ષ્ય છે સરકારનું
મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ અને અન્ય સરકારી યોજનાઓનો ઉપયોગ કરીને ભૌતિક માળખાકીય સુવિધાઓને મજબૂત બનાવવામાં આવશે. આ ગ્રામો, ઇ-એનએએમ સાથે ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે જોડાયેલા અને એપીએમસી ધોરણોથી મુક્ત છે.
કેન્દ્રએ 2018-19ના બજેટમાં ગ્રામીણ હાટ-બજારોને (gramin Hat) અપગ્રેડ કરવા માટે એક યોજનાની જાહેરાત કરી હતી. જેથી નાના ખેડૂતોને તેમની પેદાશની વ્યાજબી કિંમત મળી શકે. કેન્દ્રની આ મહત્વાકાંક્ષી યોજના (Ambitious plan) હેઠળ દેશની 22000 ગ્રામીણ હાટને અપગ્રેડ કરવા માટે હાટમાં ગ્રામીણ કૃષિ બજાર (gram) શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ માહિતી અનુસાર, બે વર્ષના વિરામ પછી અત્યાર સુધીમાં માત્ર 1251 હાટને અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યું છે. જે નિર્ધારિત લક્ષ્યાંક કરતાં માત્ર છ ટકા પાછળ છે.
1553 ગામ હાટ પર કામ ચાલી રહ્યું છે
લોકસભામાં કેન્દ્રીય કૃષિ પ્રધાન નરેન્દ્ર સિંહ તોમરે જણાવ્યું હતું કે 1251 ગામોના બજારોને ભૌતિક માળખાકીય સુવિધાઓ અથવા સુવિધાઓ આપવામાં આવી હતી. જેને હાટ ગ્રામમાં બદલવાની હતી. જ્યારે અન્ય 1,553 ગામ હાટ પર કામ ચાલી રહ્યું હતું. તેના જવાબમાં કૃષિ મંત્રીએ કહ્યું કે મિઝોરમ, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, પશ્ચિમ બંગાળ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં સૌથી વધુ ગામડાં – 245, 163, 127, 111 અને 106 હાટને અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યા છે.
ઝારખંડમાં હાટમાં કામ ચાલી રહ્યું છે
ઝારખંડ અને મહારાષ્ટ્ર જેવા રાજ્યોમાં જ્યાં ખેડૂતોની વસ્તી વધુ છે. તેઓએ કોઈ ગામડાઓનો વિકાસ કર્યો નથી. જો કે, ઝારખંડમાં એક ગ્રામીણ હાટમાં કામ ચાલી રહ્યું હતું. તોમરે કહ્યું કે મહારાષ્ટ્રમાં હાલના 3,500 ગ્રામીણ હાટમાં કોઈ કામ ચાલી રહ્યું નથી. નોંધપાત્ર રીતે તત્કાલિન નાણા પ્રધાન અરુણ જેટલીએ કેન્દ્રીય બજેટ 2018-19માં હાટ ગ્રામ યોજના વિકસાવવા અને હાલની 22,000 ગ્રામીણ હાટને અપગ્રેડ કરવાની જાહેરાત કરી હતી.
જેનો હેતુ નાના અને સીમાંત ખેડૂતોને ફાયદો કરાવવાનો હતો
તેનો ઉદ્દેશ્ય નાના અને સીમાંત ખેડૂતોને લાભ આપવાનો હતો, જેથી તેઓ તેમની ઉપજની વાજબી કિંમત મેળવી શકે. જેઓ કૃષિ પેદાશ માર્કેટિંગ સમિતિઓ (APMCS) અથવા જથ્થાબંધ નિયમનકારી બજારોમાં પહોંચી શકતા નથી. જો કે, સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલા આંકડા નિરાશાજનક છે કારણ કે ગ્રામીણ હાટનું અપ-ગ્રેડેશન એ જથ્થાબંધ નિયંત્રિત બજારોની સંખ્યાને વિસ્તારવા માટેનો વિકલ્પ હતો. સરકારે કહ્યું હતું કે હોલસેલ રેગ્યુલેટેડ માર્કેટનું વિસ્તરણ શક્ય નથી, કારણ કે તે મૂડી-સઘન અને સમય માંગી લેતું હતું.
ખેડૂતોની આવક બમણી કરવા સમિતિની ભલામણ
આ વાત ત્યારે સામે આવી જ્યારે સરકાર 2020માં રદ્દ કરાયેલા કૃષિ કાયદાઓ લાવી હતી. આ કાયદાઓ મંડીઓની બહાર કૃષિ પેદાશોના વેચાણને મંજૂરી આપે છે. 31 માર્ચ, 2017 સુધીમાં, દેશમાં 6,630 નિયંત્રિત જથ્થાબંધ બજારો હતા. જેની સરેરાશ ઘનતા પ્રતિ બજાર 496 ચોરસ કિમી હતી.
એક ડાઉન ટુ અર્થ રિપોર્ટ અનુસાર,ખેડૂતોની આવક બમણી કરવા માટેની સમિતિએ હાલના ગ્રામીણ હાટને વિકસાવવાની ભલામણ પણ કરી હતી. એવી પણ ભલામણ કરવામાં આવી છે કે ખાનગી અને જાહેર ક્ષેત્રની સંસ્થાઓ રાજ્યોમાં હાલના 22,000 (અંદાજે) હાટનો લાભ લઈ શકે છે જેથી તેઓ એકત્રીકરણ બજાર પ્લેટફોર્મને સહ-હોસ્ટ કરી શકે તેમજ જાહેર ખાનગી ભાગીદારી મોડલ અપનાવી શકે.
નાના ખેડૂતોને લાભ મળે છે
હાટને ગ્રામ્ય સ્તરના કૃષિ બજાર પ્લેટફોર્મમાં અપગ્રેડ કરી શકાય છે. તેઓને રાજ્ય માર્કેટિંગ એક્ટના દાયરાની બહાર રાખીને મોટાભાગની રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય કૃષિ સાથે જોડી શકાય છે. આનો ફાયદો એ થશે કે તે સ્થાનિક છૂટક અને ટર્મિનલ બજારોમાં છૂટક જરૂરિયાતો પૂરી પાડવા માટે ખેડૂતો અને ગ્રાહકો વચ્ચે સીધા માર્કેટિંગને પણ સમર્થન આપશે.
જેટલીએ બજેટ ભાષણ દરમિયાન કહ્યું હતું કે, “આ ગામોમાં, મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ અને અન્ય સરકારી યોજનાઓનો ઉપયોગ કરીને ભૌતિક માળખાને મજબૂત કરવામાં આવશે. આ ગામો, ઇ-એનએએમ સાથે ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે જોડાયેલા અને APMC ધોરણોથી મુક્ત, ખેડૂતોને ગ્રાહકો અને જથ્થાબંધ ખરીદદારોને સીધું વેચાણ કરવાની સુવિધા આપશે.
આટલી ટકાવારી ગ્રામીણ હાટમાં પાયાની સુવિધાઓ ન હતી
તેમણે કહ્યું હતું કે 22,000 ગામો અને 585 એપીએમસીમાં કૃષિ માર્કેટિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના વિકાસ અને અપગ્રેડેશન માટે રૂ 2,000 કરોડના ભંડોળ સાથે એગ્રી-માર્કેટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડની સ્થાપના કરવામાં આવશે. તે સમયે લગભગ 73 ટકા ગ્રામીણ હાટ સાપ્તાહિક ચલાવવામાં આવતી હતી.
જ્યારે સરકાર દ્વારા પ્રારંભિક વિશ્લેષણ મુજબ 11 ટકા દૈનિક ધોરણે ચલાવવામાં આવતી હતી. આ હાટમાં પાયાની સુવિધાઓ ખરાબ હાલતમાં હતી. માત્ર 14 ટકા પાસે પાકો આંતરિક રોડ હતો. માત્ર 24 ટકા પાસે વીજળી હતી. ચાર ટકા પાસે શૌચાલયની સુવિધા હતી. આઠ ટકા પાસે બાઉન્ડ્રી વોલ અથવા વાડ હતી અને 15 ટકા પાસે ઊંચું પ્લેટફોર્મ હતું.
આ પણ વાંચો : કોરાનાનું નવું સ્વરૂપ ઓમિક્રોન શિતળાની જેમ ઝડપથી ફેલાય છે, જાણો વિશ્વમાં ફેલાયેલા ભયનું મુખ્ય કારણ શું છે?