Fake Currency: 500 અને 2000ની નકલી નોટો દિવસેને દિવસે વધી રહી છે, RBIના રિપોર્ટમાં ખુલાસો
ગયા નાણાકીય વર્ષમાં તમામ પ્રકારની નકલી નોટોની સંખ્યા 2,08,625 હતી, જે આ 2021-22માં વધીને 2,30,971 થઈ ગઈ છે. વર્ષ 2019-20 દરમિયાન નકલી નોટોની કુલ સંખ્યા 2,96,695 હતી. એટલે કે મધ્યમાં એક વર્ષ સુધી તેમાં ઘટાડો નોંધાયો હતો, પરંતુ તે પછી મોટો વધારો નોંધાયો છે.
નકલી ચલણ અથવા નકલી ચલણી નોટો (Fake Currency Note)ને લઈને રિઝર્વ બેંકના વાર્ષિક અહેવાલમાં ચોંકાવનારી માહિતી સામે આવી છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ગયા વર્ષની સરખામણીમાં 500 રૂપિયાની નકલી નોટોમાં બમણો વધારો થયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2021-22માં બેંકિંગ સિસ્ટમમાં 79,669 નકલી 500ની નોટો પકડાઈ હતી, જે અગાઉના વર્ષ કરતા બમણી છે. 2000 રૂપિયાની નોટમાં પણ આવું જ હતું. વર્ષ 2021-22માં 2000 રૂપિયાની નકલી નોટોની સંખ્યા 13,604 હતી, જે ગત વર્ષની સરખામણીમાં 54.6 ટકા વધુ છે. રિપોર્ટ (RBI Annual Report)માં એવું પણ બહાર આવ્યું છે કે લોકો સૌથી વધુ રૂ. 500ની નોટનો ઉપયોગ કરે છે, જ્યારે સૌથી ઓછી 2000 રૂપિયાની નોટનો ઉપયોગ કરે છે. 2000 રૂપિયાની નોટનું પ્રિન્ટિંગ પણ અગાઉ ઘટ્યું છે કારણ કે તેની માંગમાં ઘટાડો થયો છે.
આરબીઆઈના વાર્ષિક અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2020-21માં નકલી નોટોની સંખ્યામાં ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, પરંતુ 2021-22માં આ સંખ્યામાં વધારો થયો હતો. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં દરેક પ્રકારની નકલી નોટોની સંખ્યા 2,08,625 હતી, જે આ 2021-22માં વધીને 2,30,971 થઈ ગઈ છે. વર્ષ 2019-20 દરમિયાન નકલી નોટોની કુલ સંખ્યા 2,96,695 હતી. એટલે કે મધ્યમાં એક વર્ષ સુધી તેમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, પરંતુ તે પછી મોટો વધારો નોંધાયો છે.
શું કહે છે RBI રિપોર્ટ?
રિઝર્વ બેંકના અહેવાલ મુજબ પાછલા વર્ષની સરખામણીમાં રૂ. 10, રૂ. 20, રૂ. 200 અને રૂ. 2000ની નકલી નોટોમાં 16.4 ટકા, 16.5 ટકા, 11.7 ટકા, 101.9 ટકાનો વધારો જોવા મળ્યો છે. અનુક્રમે ટકા અને 54.6 ટકા. બીજી તરફ 50 અને 100ની નકલી નોટોમાં મોટો ઘટાડો થયો છે. 50ની નકલી નોટોમાં 28.7 ટકા અને 100ની નકલી નોટોમાં 16.7 ટકાનો ઘટાડો થયો છે.
નાણાકીય વર્ષ 2021-22 દરમિયાન પકડાયેલી તમામ નકલી નોટોમાંથી રિઝર્વ બેંકે દેશની અન્ય બેંકોમાં 6.9 ટકા અને 93.1 ટકા પકડ્યા હતા. વર્ષ 2016માં નોટબંધીનું સાચું કારણ સિસ્ટમમાંથી નકલી નોટોને બહાર કાઢવાનું હતું. તેથી જ 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો બંધ કરવામાં આવી હતી. તે પછી રિઝર્વ બેંકે મહત્તમ સુરક્ષા સુવિધાઓ સાથે નવી નોટો બહાર પાડી. આમ છતાં નકલી નોટોમાં વધારો રિઝર્વ બેન્ક માટે ચિંતાનું કારણ બની રહ્યો છે. રિઝર્વ બેંક નોટોને સુરક્ષિત બનાવવા અને નકલી નોટોને બજારમાં પ્રવેશતી અટકાવવા માટે ઘણા જરૂરી પગલાં લે છે.
સુરક્ષા પ્રિન્ટીંગ પણ બિનઅસરકારક
એક અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે રિઝર્વ બેંકે 1 એપ્રિલ, 2021થી 31 માર્ચ, 2022 સુધીમાં નોટોની સુરક્ષા પ્રિન્ટિંગ પર 4,984.8 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કર્યો છે. આના એક વર્ષ પહેલા એટલે કે 1 જુલાઈ, 2020થી 31 માર્ચ, 2021 સુધી, 4,012.1 કરોડ રૂપિયા સિક્યોરિટી પ્રિન્ટિંગ પર ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. સુરક્ષાને લગતા તમામ પગલાં લેવા છતાં નકલી નોટો બંધ થઈ રહી નથી. આરબીઆઈના વાર્ષિક અહેવાલમાં આ માહિતી સામે આવી છે. 500 અને 2000ની નકલી નોટો પહેલા કરતા વધુ ઝડપથી જોવા મળી રહી છે. ઉપરાંત, 2021-22 દરમિયાન ફાટેલી અથવા ગંદી નોટોનો નિકાલ 88.4 ટકા વધીને 1,878.01 કરોડ થયો છે, જે અગાઉના વર્ષમાં 997.02 કરોડ હતો.