રામ ‘રાહ’: અયોધ્યાથી નેપાળ સુધીની યાત્રા… જ્યાં વિશ્વામિત્ર અને ભાઈ લક્ષ્મણ સાથે રઘુવરે રાખ્યા હતા પોતાના ચરણ

TV9 ડિજિટલની વિશેષ સિરીઝ રામ ‘રાહ’માં અમે તમને એક એવી યાત્રા પર લઈ જઈ રહ્યા છીએ, જેના પર સેંકડો વર્ષ પહેલાં એક સૂર્યવંશી રાજા અને આજે લોકોના મનમાં વસેલા ભગવાન શ્રી રામ ગયા હતા. પોતાના રાજપાટ અને મહેલો છોડીને ભગવાન રામે 14 વર્ષના વનવાસ પર હજારો કિલોમીટરનો પ્રવાસ કર્યો હતો. તો આજે આપણે ફરી એ જ યાત્રા પર ચાલી રહ્યા છીએ, જ્યાંથી ભગવાન રામ તેમના વનવાસ (Ramvan Gaman)દરમિયાન ચાલ્યા હતા. કહેવાય છે કે ભગવાન રામ આ યાત્રામાં 3 દેશ અને 11 રાજ્યો સામેલ છે, જ્યાં રઘુવરના ચરણ પડ્યા હતા. અમે તમને રામ ‘રાહ’ સીરીઝમાં તે સ્થાનો વિશે જણાવીશું જ્યાં ભગવાન રામ ગયા હતા અને આજે તે સ્થાનો પર શું છે.

રામ ‘રાહ’ સીરીઝમાં તમને અયોધ્યાથી નેપાળ (જ્યારે ભગવાન રામ લગ્ન માટે જનકપુર ગયા હતા) અને અયોધ્યાથી ધનુષકોટી અને શ્રીલંકાના સ્થાનો વિશે જાણવા મળશે જ્યાંથી ભગવાન રામની વાર્તાઓ સંકળાયેલી છે. ‘રામ રાહ’માં જાણવા મળશે કે ભગવાન રામ કયા રસ્તેથી લંકા પહોંચ્યા અને પાછા ફર્યા. આ ઉપરાંત, તમે સમજી શકશો કે તે સ્થાનો આજે ક્યાં છે અને તે સ્થાનોની ભગવાન રામ સાથે જોડાયેલી ઘટનાઓ શું છે.

પ્રથમ અંકમાં કઈ રીતની ચર્ચા કરવામાં આવશે?

સીરીઝના આ પહેલા ભાગમાં, અમે અયોધ્યાથી જનકપુર નેપાળના માર્ગ વિશે વાત કરીશું, જે ભગવાન રામે તેમના લગ્ન દરમિયાન ખેડ્યો હતો. સીતાના વિવાહ સમયે ભગવાન રામ ક્યારે મુનિ વિશ્વામિત્ર સાથે અયોધ્યાથી જનકપુર ગયા હતા, કયા સ્થળોએ તેમણે પડાવ નાખ્યો હતો અને કયા માર્ગેથી તેઓ જનકપુર (જે નેપાળમાં છે) ગયા હતા તે અમે જણાવીશું. આ સાથે અમે જણાવીશું કે ભગવાન રામ અને સીતાજી લગ્ન પછી અયોધ્યા કેવી રીતે પાછા ફર્યા. અયોધ્યા અને જનકપુર વચ્ચેનું અંતર 500 કિમી છે, જ્યાં ભગવાન રામ વિશ્વામિત્ર સાથે સીતા વિવાહ માટે જનકપુર ગયા હતા.

અયોધ્યાથી ભગવાન રામ કયા માર્ગે જનકપુર પહોંચ્યા?

ભૈરવ મંદિર (આઝમગઢ) – 48 વર્ષથી સતત ભગવાન રામના તીર્થો પર સંશોધન કરી રહેલ ડો. રામ અવતાર દ્વારા લખવામાં આવેલું પુસ્તક ‘વનવાસી’ રામ અને લોક સંસ્કૃતિ અને તેમની વેબસાઈટથી એકત્ર કરાયેલી માહિતી અનુસાર, અયોધ્યામાં પોતાના મહેલમાંથી નીકળ્યા બાદ ભગવાન રામ અને ભાઈ લક્ષ્મણ આ મંદિર પાસેથી આગળ વધ્યા હતા. આ મંદિર ઉત્તર પ્રદેશના આઝમગઢ જિલ્લામાં સરયુ નદીના કિનારે મહારાજગંજમાં આવેલું છે.

સલોના તાલ (આઝમગઢ) – આઝમગઢ થઈને ભગવાન રામ આઝમગઢ જિલ્લાના મુખ્ય મથકથી લગભગ 40 કિમી દૂર આઝમગઢ સ્થિત સલોના તાલ પહોંચ્યા. અહીં એક તળાવ છે અને તેનું નામ સરયુ કા પેટા છે. આ સ્થાન પર રામ લક્ષ્મણના માર્ગમાં આવેલી રામ વાટિકા છે અને ત્યાં શ્રી રામ અને શિવના ઘણા પ્રાચીન મંદિરો છે.

બારદુઅરિયા મંદિર (માઉ) – આ પછી, ભગવાન રામ આઝમગઢથી સરયુના કિનારે માઉ થઈને આગળ વધ્યા. અહીં જૂની સરયુ અને ટોન્સ નદીનો સંગમ છે અને મંદિર પણ બનાવવામાં આવ્યું છે. લોક માન્યતા મુજબ વિશ્વામિત્ર મુનિ શ્રી રામ લક્ષ્મણને આ માર્ગે લઈ ગયા હતા. ત્યારે મૌના રામઘાટ પર રામે સરયુમાં સ્નાન કર્યું હતું અને હવે લોકો અહીં સ્નાન કરવા આવે છે.

લખનેશ્વર ડીહ (બલિયા) – આ સ્થળનું નામ ભગવાન રામના ભાઈ લક્ષ્મણના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. આજે આ સ્થળ ઉત્તર પ્રદેશના બલિયામાં છે. એવું માનવામાં આવે છે કે લક્ષ્મણજીએ વિશ્વામિત્ર મુનિ સાથે સરયૂજીના કિનારે જતા સમયે અહીં શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી. આજે આ સ્થળ લખનેશ્વર ડીહ તીર્થ તરીકે ઓળખાય છે અને આસ્થાનું કેન્દ્ર છે.

રામ ઘાટ, નગહર– ભગવાન રામ જનકપુરની યાત્રામાં સરયુની નજીક જતા રહ્યા. લખનેશ્વર ડીહ પછી, તેઓ થોડા વિલંબ પછી નગર પહોંચ્યા અને ત્યાં રાત્રિનો આરામ પણ કર્યો. આપને જણાવી દઈએ કે નદીઓના રૂટ પહેલાથી જ ઘણા બદલાઈ ગયા છે, જેના કારણે કેટલાક સ્થળોએ ફેરફાર શક્ય છે. આ પછી તેઓ બલિયાના કામેશ્વરનાથ ધામથી આગળ વધ્યા, જેના માટે કહેવાય છે કે ભગવાન શિવે અહીં કામદેવને ભસ્મ કર્યા હતા અને અહીં તપસ્યા કરી હતી.

ભરોલી (બલિયા) – આ સ્થળ ઉત્તર પ્રદેશના બલિયામાં છે. એવું કહેવાય છે કે રામાયણ અનુસાર, વિશ્વામિત્રએ રાત્રે શ્રી રામ લક્ષ્મણજીને ઠાડ્યા હતા અને તેઓ આગળ વધ્યા હતા. કહેવાય છે કે સવારે ભગવાન રામના ઉઠવાને કારણે આ ગામનું નામ ભરોલી પડ્યું છે.

પારેવ (પટના) – આ પછી ભગવાન રામ, લક્ષ્મણ અને વિશ્વામિત્ર સાથે પટનાના પારેવ પહોંચ્યા. એવું માનવામાં આવે છે કે શ્રી રામ, લક્ષ્મણજી અને વિશ્વામિત્રજીએ અહીં પડાવ નાખ્યો હતો. હજુ અહીં મોહનેશ્વર મહાદેવનું મંદિર છે. પટનાના ત્રિગણા ઘાટ માટે કહેવાય છે કે શ્રી રામ, લક્ષ્મણજી અને વિશ્વામિત્રજીએ ત્રિગણા ઘાટથી મહાનદ સોનભદ્રને પાર કરી હતી. આ સ્થળ કોઈલવાર પુલથી લગભગ 8 કિમી દૂર પડે છે.

રામચૌરા મંદિર (વૈશાલી) – આ સ્થાન બિહારના વૈશાલીમાં હાજીપુર શહેરમાં છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં ભગવાન રામ, લક્ષ્મણજી અને વિશ્વામિત્રએ ગંગા પાર કરીને વિશાલા શહેરમાં એક રાત વિશ્રામ કર્યો હતો. હવે આ સ્થળ રામચૌરા તરીકે પ્રખ્યાત છે.

ગૌતમ આશ્રમ (દરભંગા) – વૈશાલી પછી ત્રણેય દરભંગાના અહિયારી પહોંચ્યા. આ સ્થળ હવે અહિયારી તરીકે પ્રખ્યાત છે.

વિશ્વામિત્ર આશ્રમ (મધુબની) – મધુમનીના બિશૌલમાં વિશ્વામિત્ર આશ્રમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે વાલ્મીકિ રામાયણ મુજબ મુનિ વિશ્વામિત્ર, રામ અને ભાઈ લખનલાલે જનકજીના ઉપવનમાં પડાવ નાખ્યો હતો.

ગિરિજા મંદિર ફુલહાર (મધુબની) – બિહારના મધુબની જિલ્લાના ફુલહાર ગામમાં ગિરિજા મંદિર છે. એવું માનવામાં આવે છે કે શ્રી રામ અને લક્ષ્મણજી અહીં વિશ્વામિત્રની પૂજા માટે ફૂલ એકત્રિત કરવા આવ્યા હતા. નજીકમાં એક બગીચો છે. (માનસ 1/227/1 થી 4 સુધી )

જનકપુર (નેપાળ) – જનકપુર એ સ્થાન છે જ્યાં માતા સીતા સાથે જોડાયેલી ઘણી વાતો છે. એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામ અને માતા જાનકી ધનુષ્ય તોડ્યા પછી જનકપુરમાં લગ્ન થયા હતા. અહીં જાનકી મંદિર પાસે વિશાળ મેદાન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં પિનાક ધનુષ તોડીને શ્રી રામે સીતા સાથે લગ્નની શરત પૂરી કરી હતી. શ્રી રામચરિત માનસમાં તેને રંગભૂમિ પણ કહેવામાં આવે છે. ત્યારે એવું કહેવાય છે કે જનકપુર ધનુષા મંદિરમાં પરશુરામ અને રામ મળ્યા હતા.

મણિમંડપ (જનકપુર) – જનકપુરમાં મણીમંડપ નામની એક જગ્યા છે, જ્યાં રામ સહિત ચારેય ભાઈઓના લગ્ન થયા હતા. જનકપુરમાં જ્યાં રત્નોથી સુશોભિત વેદી અને યજ્ઞમંડપ છે. જોકે હવે માત્ર નામ પુરતું જ સીમિત છે. હવે જનકપુરમાં એવી ઘણી જગ્યાઓ છે, જ્યાં સીતા વિવાહ સાથે જોડાયેલી અનેક સ્થાન છે અને જ્યારે પણ નજીકના વિસ્તારમાં લગ્ન હોય છે ત્યારે આ જગ્યાઓથી સામાનની ખરીદી કરવામાં આવે છે.

જેમ કે વાંસ કોઈ જગ્યાએથી ખરીદવામાં આવે છે. આ સિવાય રત્ના સાગર નામની એક જગ્યા છે જ્યાં લગ્નનો કરીયાવર રાખવામાં આવતો હતો અને તેમાં અનેક રત્નો કે પૈસા હતા. એક એવી જગ્યા પણ છે જ્યાં લગ્ન પછી ચાર વર-કન્યા જલક્રિડા કરવા માટે આવ્યા હતા અને આ જગ્યાને વિહાર કુંડ કહેવામાં આવે છે.

સીતા કુંડ વેદિવન (પૂર્વ ચંપારણ) – હવે લગ્નમાંથી પાછા ફરવાનો સમય છે. વાસ્તવમાં, જ્યારે ભગવાન રામની શોભાયાત્રા લગ્ન પછી પરત ફરી રહી હતી, ત્યારે શ્રી રામની જાનએ મોતિહારીથી થોડાક કિલોમીટરના અંતરે અહીં રાત્રિનો વિરામ લીધો હતો. અહીં કુંડમાં સીતા માની બંગડી ખુલ્લી હતી.

આ કુંડનું પાણી નીચેથી આવે છે અને ક્યારેય સુકતું નથી. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં જાનૈયાઓએ સ્નાન કર્યું હતું. અહીં સીતારામજી અને ગિરિજા નાથજીનું મંદિર છે, જ્યાં જાનૈયાઓએ શિવની પૂજા કરી હતી.

ડેરવાં (ગોરખપુર) – જનકપુરથી પરત ફરતી વખતે, ભગવાન રામની જાનનું ત્રીજું વિશ્રામ સ્થળ શ્રી રામ જાનકી માર્ગ પર ડેરવા ગામ છે. રામજીની જાનનો પડાવ પછી તેનું નામ ડેરવા પડ્યું.

દોહરી ઘાટ (મઉ) – કહેવાય છે કે અહીં શ્રી રામ અને પરશુરામજી સરયુજીના કિનારે મળ્યા હતા, તેથી જ આ સ્થળનું નામ દ્વિઘાટ પડ્યું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પરશુરામને મળ્યા બાદ જાન અયોધ્યા પહોંચી હતી.

આગામી અંકમાં શું થશે?

રામ ‘રાહ’ સિરીઝના બીજા ભાગમાં અમે તમને રામના વનવાસની વાર્તા જણાવીશું. આ ભાગમાં અમે તમને રામની અયોધ્યાથી ચિત્રકૂટ સુધીની યાત્રા વિશે જણાવ્યું. આગામી ભાગમાં તમને જાણવા મળશે કે ભગવાન રામ અયોધ્યાથી ચિત્રકૂટ સુધી ક્યા સ્થળોએ રોકાયા હતા અને ઉત્તર પ્રદેશના કયા સ્થળોએથી થઈને અહીં પહોંચ્યા હતા. આ સાથે જ અમે તમને એ પણ જણાવીશ કે ભગવાન રામ જે રસ્તેથી ગયા હતા, આજે તે સ્થાન પર શું છે અને જ્યાં પણ કોઈ સ્થાન બનાવવામાં આવ્યું છે, ત્યાંની માન્યતા શું છે અને ત્યાંની રામાયણ સાથે જોડાયેલી ઘટનાઓ શું છે.

નોંધ: લેખમાં આપેલી માહિતી ડૉ. રામ અવતારના સહયોગથી મેળવવામાં આવી છે. ડૉ. રામ અવતારે ભારત સરકારના માનવ સંસાધન વિકાસ તરફથી ‘વનવાસી રામ અને લોક સંસ્કૃતિ પર તેમની અસર’ વિષય પર સંશોધન યોજનાની સ્વીકૃતિ મળ્યા બાદ રિસર્ચ કર્યું છે. સાથે જ રામવન ગમનની યાત્રાની પણ મુલાકાત લીધી અને ભગવાન રામ સાથે જોડાયેલા સ્થળોની મુલાકાત લીધી. સાથે જ પોતાના પુસ્તકમાં તેની માહિતી પણ આપી છે અને આ માહિતી વેબસાઈટ પર પણ છે. તેથી તેમના સહકારથી આ શ્રેણી બનાવવામાં આવી છે.