History of city name : ખરગોનના નામ પાછળનો શું છે ઈતિહાસ ? જાણો આખી વાર્તા
ખરગોન જિલ્લો, જે ઇતિહાસમાં પશ્ચિમ નિમાર તરીકે ઓળખાતો હતો, તે આજના મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યનો એક મહત્વપૂર્ણ જિલ્લો છે. આ વિસ્તાર નિમાર ક્ષેત્રના અંતર્ગત આવે છે અને ઇન્દોરનો ભાગ ગણાય છે. જિલ્લાના વહીવટી મુખ્યાલય ખરગોન શહેરમાં સ્થિત છે, જે ઇન્દોર મહાનગરથી દક્ષિણ દિશામાં આવેલું છે.
ઇતિહાસકારોના મત અનુસાર, નર્મદા ખીણનો વિસ્તાર અત્યંત પ્રાચીન અને સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિ ધરાવતો પ્રદેશ રહ્યો છે. આ ભૂમિ રામાયણ અને મહાભારત જેવા પૌરાણિક યુગોથી લઈને સાતવાહન, કનિષ્ક, ચાલુક્ય, ભોજ, હોલકર, સિંધિયા, મુઘલ તથા બ્રિટિશ સમય સુધી વિવિધ રાજવંશો સાથે જોડાયેલી રહી છે. અનેક કાળખંડોમાં જૈન, યદુવંશી, સિદ્ધપંથી, નાગપંથી અને ગુર્વપંથી સંપ્રદાયોએ અહીં પોતાનો પ્રભાવ સ્થાપ્યો હતો. આજેય આ પ્રદેશમાં જોવા મળતા પ્રાચીન મંદિરો, કિલ્લાઓ અને શિલ્પકલા તેના સમૃદ્ધ ઇતિહાસની સાક્ષી આપે છે. ઉપરાંત, અહીં મળેલા પથ્થર યુગના હથિયાર અને સાધનો દર્શાવે છે કે આ વિસ્તાર માનવ વસાહતો માટે પ્રાગૈતિહાસિક યુગથી જ મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર રહ્યો છે. (Credits: - Wikipedia)
પૌરાણિક માન્યતાઓ મુજબ, નિમાર અથવા નિમાડ તરીકે ઓળખાતો વિસ્તાર મધ્ય ભારતના પશ્ચિમ-દક્ષિણ ભાગમાં આવેલો છે, જે આજના મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યનો મહત્વપૂર્ણ પ્રદેશ ગણાય છે. આ ક્ષેત્રમાં ખરગોન, ખંડવા, બરવાણી, બુરહાનપુર અને ધાર જેવા જિલ્લાઓનો સમાવેશ થાય છે. ભૂગોળીય દ્રષ્ટિએ નિમાર વિંધ્ય પર્વતમાળાના દક્ષિણ ભાગમાં સ્થિત છે. અહીં નર્મદા અને તાપ્તી નદીઓની ખીણો પ્રસરી છે, જેને સતપુરા પર્વતમાળાની શ્રેણી વચ્ચેનો પટ્ટો અલગ પાડે છે. આ પટ્ટાની પહોળાઈ આશરે 15 માઈલ (લગભગ 24 કિમી) છે. આ વિસ્તારમાં આવેલો આસીરગઢ કિલ્લો સમુદ્ર સપાટીથી આશરે 1800 ફૂટ (અંદાજે 549 મીટર)ની ઊંચાઈએ સ્થિત છે. ઐતિહાસિક રીતે, આ કિલ્લો અને તેની આસપાસનો ઘાટ ઉત્તર ભારત અને દક્ષિણ ડેક્કન પ્રદેશ વચ્ચેના મુખ્ય વેપાર અને સંસ્કૃતિના માર્ગ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતો રહ્યો છે. (Credits: - Wikipedia)
ઇન્દોર ગેઝેટિયરનાં ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો અનુસાર, 14મી સદી દરમિયાન નિમાર પ્રદેશ પર બીજાસિંહ આહિર, જેને બીજા ગવળી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, આ સમયગાળાનો ઉલ્લેખ પ્રસિદ્ધ ઐતિહાસિક ગ્રંથ આઈન-એ-અકબરી માં પણ મળે છે, જેમાં નિમારના બીજાગઢ સ્થિત ખારગાંવ વિસ્તાર અને ત્યાં આવેલા મહેલનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. 15મી સદીમાં પ્રવેશતાં, આ વિસ્તારના ઇતિહાસમાં સ્પષ્ટ જોવા મળે છે કે અનેક આહિર અથવા યાદવ શાસકોએ દક્ષિણ નિમારમાં નાના ગઢો અને નગરો સ્થાપ્યા હતા, જેમાં બીજાગઢ કિલ્લો વિશેષ રૂપે મહત્વનો હતો. ઇન્દોર ગેઝેટિયરમાં આ વાતને નિશ્ચિત રીતે સ્વીકારવામાં આવી છે કે તે સમયગાળા દરમિયાન આ ગવળી રાજાઓનો પ્રભાવ અને શાસન નિમાર પ્રદેશમાં સ્પષ્ટપણે સ્થાપિત હતું. (Credits: - Wikipedia)
નિમાર વિસ્તાર એક સમયે ઇન્દોર રજવાડાનો મહત્વપૂર્ણ ભાગ રહ્યો હતો, જે નર્મદા નદીના બંને કાંઠે પશ્ચિમ દિશામાં ફેલાયેલો હતો. આ જિલ્લાનો વિસ્તાર આશરે 3,871 ચોરસ માઇલ (લગભગ 10,026 ચોરસ કિલોમીટર) હતો અને 1901ની ગણતરી અનુસાર અહીંની વસ્તી લગભગ 2,57,000 જેટલી હતી. ઇતિહાસ પ્રમાણે, 1823માં આ વિસ્તાર ગ્વાલિયરના સિંધિયા શાસકોના નિયંત્રણ હેઠળ હતો, પરંતુ બાદમાં બ્રિટિશ શાસન દ્વારા તેનું સંચાલન હાથ ધરવામાં આવ્યું. 1861માં આ પ્રદેશ સંપૂર્ણપણે બ્રિટિશ શાસનમાં સામેલ થયુ હતું, પરંતુ 1867માં પ્રદેશોની આપ-લેની નીતિ અંતર્ગત નિમાર વિસ્તાર ઇન્દોરના હોલકર શાસકોને સોંપવામાં આવ્યો. (Credits: - Wikipedia)
1947માં ભારત સ્વતંત્ર બન્યા પછી, ભૂતપૂર્વ બ્રિટિશ શાસન હેઠળનો નિમાર જિલ્લો નવા બનેલા મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યમાં સામેલ થયો, અને તેની વહીવટી મુખ્યાલય ખંડવામાં રાખવામાં આવી. બીજી તરફ, ઇન્દોર રજવાડાના નિયંત્રણમાં રહેલો નિમાર વિસ્તાર મધ્ય ભારત રાજ્યનો ભાગ બન્યો, જેમાં ખરગોન તેની વહીવટી કેન્દ્ર તરીકે નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ 1 નવેમ્બર 1956ના રોજ મધ્ય ભારત રાજ્યનું વિલીનીકરણ થઈ મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યમાં ભળ્યું, જેના પરિણામે નિમારના આ બે ભાગોને “પૂર્વ નિમાર” અને “પશ્ચિમ નિમાર” જિલ્લાઓ તરીકે અલગ કરવામાં આવ્યા. ત્યારપછી 24 મે 1998ના રોજ પશ્ચિમ નિમાર જિલ્લાને વિભાજિત કરીને બરવાણી અને ખરગોન જિલ્લાઓ રચાયા. આ જ રીતે, 15 ઓગસ્ટ 2003ના રોજ પૂર્વ નિમાર જિલ્લાનું વિભાજન કરીને ખંડવા અને બુરહાનપુર જિલ્લાઓની રચના કરવામાં આવી. ( આ માહિતી વિવિધ ઐતિહાસિક તથ્યો અને સંશોધનો પર આધારિત છે. વિગતવાર માહિતી માટે, ઇતિહાસના પ્રમાણભૂત ગ્રંથો અને સંશોધનોનો અભ્યાસ કરવો ઉચિત રહેશે.) (Credits: - Wikipedia)
