Human Rights Day: આંતરરાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર દિવસ શા માટે ઉજવવામાં આવે છે ? જાણો ભારતમાં નાગરિકોને આપવામાં આવેલ મૂળભૂત અધિકારો વિશે

સ્માગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે 10મી ડિસેમ્બરે આંતરરાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર દિવસ (World Human Rights Day) ઉજવવામાં આવે છે, આ વર્ષે પણ તે ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. આ વર્ષની થીમ ‘સમાનતા – અસમાનતા ઘટાડવી, માનવ અધિકારોને આગળ વધારવી’ છે.

શા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર દિવસ ઉજવવામાં આવે છે?
માનવ અધિકાર એટલે વિશ્વમાં રહેતા દરેક માનવીને મળેલા કેટલાક વિશેષ અધિકારો, જે વિશ્વને એકસાથે બાંધે છે, દરેક વ્યક્તિનું રક્ષણ કરે છે, તેને સ્વતંત્રતા સાથે વિશ્વમાં રહેવા દે છે. કોઈપણ વ્યક્તિ સાથે કોઈપણ કિંમતે કોઈ ભેદભાવ ન હોવો જોઈએ, કોઈ સમસ્યા ન હોવી જોઈએ, દરેક વ્યક્તિ પોતાનું જીવન આનંદથી જીવી શકે, તેથી માનવ અધિકારોની રચના કરવામાં આવી. માનવ અધિકાર દિવસ લોકોને તેમના અધિકારો પ્રત્યે જાગૃત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ઉજવવામાં આવે છે.

માનવ અધિકારનો અર્થ છે મનુષ્યને તે તમામ અધિકારો આપવા, જે વ્યક્તિના જીવન, સ્વતંત્રતા, સમાનતા અને ગૌરવ સાથે સંબંધિત છે. આ તમામ અધિકારો ભારતીય બંધારણના ભાગ-III માં મૂળભૂત અધિકારોના નામે છે અને જેઓ આ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે તેમને કોર્ટ દ્વારા સજા કરવામાં આવે છે.

માનવ અધિકારોમાં આરોગ્ય, આર્થિક, સામાજિક અને શિક્ષણનો અધિકાર પણ સામેલ છે. માનવ અધિકાર એ એવા મૂળભૂત કુદરતી અધિકારો છે કે જેનાથી જાતિ, રાષ્ટ્રીયતા, ધર્મ, લિંગ વગેરેના આધારે મનુષ્યને વંચિત અથવા દમન કરી શકાય નહીં.

ભારતમાં નાગરિકોને આપવામાં આવેલ મૂળભૂત અધિકારો
જીવન, સ્વતંત્રતા, સમાનતા તથા વિકાસ જેવા પાયાના માનવ અધિકારો કે જેને ન્યાયપાલિકા દ્વારા સંરક્ષણ પ્રાપ્ત હોય, જેના અભાવમાં પ્રજાતંત્રની સ્થાપના શક્ય ન હોય. બંધારણના ભાગ-૩માં મૂળભૂત અધિકારો વિશે વિસ્તૃત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આમ, મૂળભૂત અધિકારો રાજ્યની સત્તાને મર્યાદિત કરે છે. બંધારણ આપણને સ્વતંત્રતા, સમાનતા, શોષણ વિરુદ્ધનો અધિકાર, ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્યનો અધિકાર, સંસ્કૃતિ અને શિક્ષા સંબંધી અધિકાર આપે છે.

1. સમાનતાનો અધિકાર (કલમ 14 થી કલમ 18)
2. સ્વતંત્રતાનો અધિકાર (કલમ 19 થી 22)
3. શોષણ સામે અધિકાર (કલમ 23 થી 24)
4. ધર્મની સ્વતંત્રતાનો અધિકાર (કલમ 25 થી 28)
5. સંસ્કૃતિ અને શિક્ષણનો અધિકાર (કલમ 29 થી 30)
6. બંધારણીય અધિકારો (કલમ 32)

ભારતના નાગરિકોની મૂળભૂત ફરજો
1. દેશના દરેક નાગરિકની ફરજ હશે કે તે બંધારણનું પાલન કરે અને તેના આદર્શો, સંસ્થાઓનું સન્માન કરે.
2. રાષ્ટ્રીય ચળવળને પ્રેરણા આપનારા ઉચ્ચ આદર્શોને વળગી રહેવું અને તેનું પાલન કરવું.
3. દેશની સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતાની રક્ષા કરો અને તેને અકબંધ રાખો.
4. તમારી તમામ ક્ષમતા સાથે દેશની રક્ષા કરો.
5. ભારતના તમામ લોકોમાં સંવાદિતા અને સમાન બંધુત્વની ભાવના ઉભી કરવી.
6. આપણી સામાજિક સંસ્કૃતિની ભવ્ય પરંપરાના મહત્વને સમજો અને તેનું નિર્માણ કરો.
7. કુદરતી વાતાવરણનું રક્ષણ અને સંવર્ધન કરવું.
8. નાગરિકોએ વૈજ્ઞાનિક અભિગમ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિની ભાવના વિકસાવવી જોઈએ.
9. નાગરિકોએ જાહેર સંપત્તિનું રક્ષણ કરવું જોઈએ.
10. સામૂહિક અને વ્યક્તિગત પ્રવૃત્તિઓના તમામ ક્ષેત્રોમાં શ્રેષ્ઠતા તરફ આગળ વધવાના સતત પ્રયાસો કરો.
11. 6 થી 14 વર્ષની વયના બાળકોને માતાપિતા અથવા વાલી દ્વારા પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂરું પાડવું.

આ પણ વાંચો : દેશમાં 18 વર્ષથી ઉપરના 86 ટકા લોકોને ઓછામાં ઓછો રસીનો અપાઈ ચૂક્યો છે એક ડોઝ, જીનોમ સિક્વન્સિંગ માટે 36 લેબ કાર્યરત

આ પણ વાંચો : આખરે ઝુક્યા મલિક ! સમીર વાનખેડે પર ટિપ્પણી કરવા બદલ નવાબ મલિકે બોમ્બે હાઈકોર્ટ સમક્ષ બિનશરતી માફી માગી