શું ખરેખર સંસદમાં રાહુલ ગાંધીનું માઇક બંધ થઇ જાય છે, કોની પાસે હોય છે On-Off કંન્ટ્રોલ ?

6 માર્ચ 2023, સ્થળ – લંડનમાં હાઉસ ઓફ કોમન્સનો ગ્રાન્ડ કમિટી રૂમ. કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધી બ્રિટિશ સાંસદોને સંબોધિત કરી રહ્યા હતા. આ દરમિયાન તેમણે કહ્યું- ‘અમારી લોકસભામાં વિપક્ષના સભ્યોના માઈક વારંવાર બંધ કરી દેવામાં આવે છે. આમાં અમારા માઇક ખરાબ નથી હોતા. તે કામ કરી રહ્યાં છે, પરંતુ માઇક પર અમારો કંટ્રોલ નથી હોતો, જ્યારે હું બોલું છું ત્યારે આવું ઘણી વખત બન્યું છે કે મારુ માઇક બંધ કરી દિધું હોય

રાહુલે ભારત જોડો યાત્રા સહિત અનેક પ્રસંગોએ સંસદમાં માઈક બંધ કરવાનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો છે. 7 ફેબ્રુઆરી 2023 ના રોજ, રાહુલ ગાંધી લોકસભામાં રાષ્ટ્રપતિના સંબોધન પર બોલી રહ્યા હતા. ત્યારબાદ સ્પીકર ઓમ બિરલાએ સલાહ આપી કે ‘સદનમાં કે બહાર એવી ટિપ્પણી ન કરવી જોઈએ કે સ્પીકર માઈક બંધ કરી દે.’ તેના જવાબમાં રાહુલે કહ્યું, ‘સ્પીકર, આ વાસ્તવિકતા છે, તમે માઈક બંધ કરો છો.’

લંડનમાં રાહુલના નિવેદન પર ઉપાધ્યક્ષ જગદીપ ધનખરે કહ્યું કે, ‘લોકસભા બહુ મોટી પંચાયત છે, જ્યાં આજ સુધી માઈક બંધ કરવામાં આવ્યું નથી.’ કોંગ્રેસ પ્રવક્તા સુપ્રિયા શ્રીનેત્રાએ આના પર ફેબ્રુઆરી 2021નો એક વીડિયો પોસ્ટ કર્યો હતો. આમાં બોલતી વખતે રાહુલ ગાંધીનો અવાજ આવતો બંધ થઈ જાય છે. ત્યારે રાહુલ સ્પીકરને કહે છે, ‘સાહેબ તમે માઈક બંધ કરી દીધું છે.’

દરમિયાન, લોકસભામાં કોંગ્રેસ સંસદીય દળના નેતા અધીર રંજન ચૌધરીએ 15 માર્ચે સ્પીકર ઓમ બિરલાને પત્ર લખીને કહ્યું હતું કે મારી સીટનું માઈક ત્રણ દિવસથી બંધ છે.

આ અંગે મેં ચૌધરી સાથે વાત કરી હતી. તેણે કહ્યું, ‘મારી ફરિયાદ પર આ કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે કે ભૂતકાળમાં ભાજપના ઘણા સાંસદોના માઈક પણ મ્યૂટ કરવામાં આવ્યા હતા.’

રંજનના કહેવા પ્રમાણે, ‘સ્પીકરની પરવાનગી પછી જ ગૃહમાં માઇક ચાલુ કરવામાં આવે છે. ઓપરેટરો આ બધું કામ કરે છે અને સ્પીકર સાથે તેમની વાતચીત ચાલુ રહે છે. સરકાર આખો સમય માઈક બંધ કરતી નથી, પરંતુ તેમને ખતરો હોય તેવી બાબતોને ડામવા માટે અમુક સમય માટે માઈક બંધ કરી દેવામાં આવે છે. રાહુલ ગાંધીએ લંડનમાં જે કહ્યું તેમાં કંઈ ખોટું નથી.

આજે આપણે જાણીશું કે સંસદમાં ચાલુ બંધ થતા માઇક પાછળ થઇ રહેલા વિપક્ષના હોબાળામાં માઇક બંધ થવાનું કારણ શું છે.

સંસદના બંને ગૃહોમાં બેઠકો નિશ્ચિત છે

સંસદમાં બે ગૃહો છે – લોકસભા અને રાજ્યસભા. બંને ગૃહોના દરેક સભ્ય માટે એક નિશ્ચિત બેઠક નક્કી કરવામાં આવી છે. તેમના માઇક્રોફોન આ સીટ સાથે જોડાયેલા છે અને તેમની પાસે એક ખાસ નંબર પણ છે. સંસદના બંને ગૃહોમાં એક ચેમ્બર છે, જ્યાં સાઉન્ડ ટેકનિશિયન બેસે છે. આમાં એવા કર્મચારીઓનો સમાવેશ થાય છે જેઓ લોકસભા અને રાજ્યસભાની કાર્યવાહીને ટ્રાંસ્ક્રાઇબ કરે છે અને રેકોર્ડ કરે છે.

ખાસ ચેમ્બર દ્વારા નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે કાર્યવાહી

બંને ગૃહોમાં એક ખાસ ચેમ્બર છે. તે નીચલા ગૃહના કિસ્સામાં લોકસભા સચિવાલયના કર્મચારીઓ અને ઉપલા ગૃહના કિસ્સામાં રાજ્યસભા સચિવાલયના સ્ટાફ દ્વારા સંચાલિત થાય છે. આ ચેમ્બરમાં ઈલેક્ટ્રોનિક બોર્ડ લગાવવામાં આવ્યું છે. તે બોર્ડ પર ઘરના તમામ સભ્યોના સીટ નંબર લખેલા હોય છે. આ તે જગ્યા છે જ્યાં તે બેઠકો સાથે જોડાયેલા માઇક્રોફોન ચાલુ અને બંધ થાય છે.

આ ચેમ્બરના આગળના ભાગમાં એક પારદર્શક કાચ છે, જ્યાંથી ટેકનિશિયન ગૃહની કાર્યવાહી પર નજર રાખે છે. તેમની પાસે મેન્યુઅલી બંધ અને માઇક્રોફોન ચાલુ કરવાની જવાબદારી છે.

તો શું ટેકનિશિયનની મરજી ચાલે છે?

માઈક બંધ અને ચાલુ કરવાનો કંટ્રોલ ટેકનિશિયન પાસે હોવા છતાં અહીં તેની ઈચ્છા હોય તેમ નથી. ઈન્ડિયા ટુડેના અહેવાલ મુજબ સંસદની કાર્યવાહી દરમિયાન માઈક્રોફોનને સ્વિચ ઓન અને ઓફ કરવા માટે એક સેટ પ્રક્રિયા છે. ઘણીવાર સંસદની કાર્યવાહી દરમિયાન તમે સ્પીકર અથવા અધ્યક્ષને આવી ચેતવણી આપતા જોયા અને સાંભળ્યા હશે, જેમાં તેઓ સભ્યોને કહે છે કે મહેરબાની કરીને અવાજ કે હંગામો ન કરો, ચૂપ રહો, નહીં તો માઈક બંધ કરવું પડશે.

ફક્ત ગૃહના અધ્યક્ષને જ આ અધિકાર છે કે તે માઇક્રોફોનને ચાલુ અથવા બંધ કરવા માટે સૂચના આપી શકે છે. આ માટે પણ નિશ્ચિત નિયમો છે. આ ત્યારે જ કરવામાં આવે છે જ્યારે ગૃહના સભ્યો ગૃહની કાર્યવાહીમાં અવરોધ ઉભો કરી રહ્યા હોય, હોબાળોથી સંસદની કામગીરી પ્રભાવિત થઈ રહી હોય. આ સ્થિતિમાં, અધ્યક્ષ અથવા સ્પીકર હંગામો મચાવતા સભ્યના માઇક્રોફોનને બંધ કરવાની સૂચના આપી શકે છે.

શૂન્ય કાળમાં સમય મર્યાદા, માઈક આપોઆપ બંધ થઈ જાય છે

શૂન્ય કલાક દરમિયાન માઈક બંધ કરવા માટે અલગ-અલગ નિયમો છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે શૂન્ય કલાક દરમિયાન ગૃહના દરેક સભ્યને બોલવા માટે ત્રણ મિનિટ આપવામાં આવે છે. ત્રણ મિનિટ થઈ જાય કે તરત જ માઈક બંધ થઈ જાય છે. જો કે, ચર્ચા દરમિયાન, અધ્યક્ષ અથવા સ્પીકરની સૂચના અથવા પરવાનગી પર માઇક ચાલુ કરી શકાય છે.

તે જ સમયે, જ્યારે પણ કાર્યવાહી દરમિયાન કોઈ સભ્ય બોલવાનો વારો ન આવે, ત્યારે તેનું માઈક બંધ કરી શકાય છે. ખાસ કિસ્સાઓમાં, સાંસદોને વાંચવા માટે 250 શબ્દોની મર્યાદા હોય છે. વાંચતી વખતે માઈક ચાલુ થાય છે અને મર્યાદા પૂરી થયા પછી બંધ થઈ જાય છે.