દિલ્હીમાં લોકડાઉન! વધતું પ્રદૂષણ અટકવા શું આ એક માત્ર વિકલ્પ ?

દિલ્હીની હવા એટલી ગૂંગળામણભરી થઈ ગઈ છે કે લોકો માટે શ્વાસ લેવો પણ મુશ્કેલ થઈ ગયો છે. દિલ્હીની હવામાં શ્વાસ લેવો એ દરરોજ 30 થી 40 સિગારેટ પીવા બરાબર છે. AQI સ્કેલ 400 ને પાર કર્યા પછી, ગ્રૈપ-4 ને દિલ્હીમાં લાગુ કરવું પડ્યું. આ અંતર્ગત શાળાઓને બંધ કરી દેવામાં આવી છે અને લોકોને ઘરની અંદર રહેવાની સલાહ આપવામાં આવી છે. શિયાળાની શરૂઆત સાથે જ દિલ્હીમાં ઘણા વર્ષોથી આવી સ્થિતિ સર્જાય છે. એર ક્વોલિટી લાઈફ ઈન્ડેક્સ અનુસાર, પ્રદૂષણને કારણે દિલ્હીના લોકોનું આયુષ્ય 10 વર્ષ ઘટી રહ્યું છે, તેમ છતાં કોઈ સરકાર તેની જવાબદારી લેવા તૈયાર નથી.

તો શું આ સ્થિતિમાં લોકડાઉન દિલ્હીના પ્રદૂષણને ખતમ કરી શકશે? આ પ્રશ્ન એટલા માટે છે કારણ કે જ્યારે કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન લોકડાઉન લાદવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે તેના અન્ય તમામ ગેરફાયદા વચ્ચે, એક વસ્તુ પ્રકૃતિ માટે ખૂબ સારી હતી. સમગ્ર વાતાવરણમાં લગભગ વાયુ પ્રદૂષણ નહોતું. લોકડાઉનને કારણે માત્ર હવામાં જ નહીં પરંતુ પાણી અને ધ્વનિ પ્રદૂષણમાં પણ મોટો ઘટાડો થયો છે. પરંતુ તે મહામારીનું સંકટ હતું, શું આવા સંજોગોમાં લોકડાઉન લાગુ કરવું સરળ રહેશે? અમે નિષ્ણાતો પાસેથી આ પ્રશ્ન સમજવાનો પ્રયાસ કર્યો?

લોકડાઉન દ્વારા પ્રદૂષણ પર નિયંત્રણ: ઉકેલ કે માત્ર રાહત?

લોકડાઉન દરમિયાન દિલ્હીમાં સ્વચ્છ હવા અને વાદળી આકાશ જોવા મળ્યું. ઉદાહરણ તરીકે, 2020 માં લોકડાઉનના પ્રથમ 21 દિવસમાં, આનંદ વિહારમાં PM 2.5નું સ્તર ત્રણસોથી ઘટીને 101 થઈ ગયું. પરંતુ સવાલ એ થાય છે કે શું લોકડાઉન પ્રદૂષણને રોકવાનો કાયમી ઉકેલ હોઈ શકે?

ઉજાલા સિગ્નસ ગ્રૂપ ઓફ હોસ્પિટલ્સના સ્થાપક ડો. શુચિન બજાજ કહે છે કે લોકડાઉન પ્રદૂષણમાં અસ્થાયી ઘટાડો લાવી શકે છે, પરંતુ તે કોઈ ઉકેલ નથી, તેના ઉપર, તેની સૌથી મોટી અસર ગરીબો પર પડે છે, જે કોવિડ દરમિયાન જોવા મળી હતી. બ્રિટનના ગ્રેટ સ્મોગ (1950)નું ઉદાહરણ આપે છે, જ્યાં પ્રદૂષણને કારણે 12,000 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા, પરંતુ કોઈ લોકડાઉન લાદવામાં આવ્યું ન હતું. તેના બદલે બ્રિટિશ સરકારે નક્કર પગલાં લીધાં. તેમનું માનવું છે કે દિલ્હીએ પણ પ્રદૂષણ સામે સમાન રાજકીય સંકલ્પ દર્શાવવો પડશે.

શમિત ગુપ્તા, અમૃતધારા હોસ્પિટલ, કરનાલના મેડિકલ ડિરેક્ટર પણ શુચિન બજાજ સાથે સહમત છે. તેમનું કહેવું છે કે લોકડાઉનથી પણ પરાળ સળગાવવા જેવી સમસ્યાઓનો અંત આવશે નહીં, જે દિલ્હીના પ્રદૂષણમાં લગભગ 35% ફાળો આપે છે. આ સિવાય વાહનોમાંથી નીકળતો ધુમાડો, બાંધકામનું કામ અને સ્થિર હવા જેવા પરિબળો પણ પ્રદૂષણમાં વધારો કરે છે.

આ પ્રદૂષણ કેટલું જોખમી છે?

લેન્સેટ ન્યુરોલોજી જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલા તાજેતરના વૈશ્વિક અભ્યાસ મુજબ, હવાનું પ્રદૂષણ સબરાકનોઇડ હેમરેજ (SAH)નું મુખ્ય કારણ છે. આ એક પ્રકારનો બ્રેઈનસ્ટ્રોક છે. એવું જાણવા મળ્યું છે કે વર્ષ 2021 માં સબરાકનોઇડ હેમરેજને કારણે લગભગ 14% મૃત્યુ અને અપંગતા માટે હવાનું પ્રદૂષણ જવાબદાર છે.

ડો.શમિત ગુપ્તા કહે છે કે વાયુ પ્રદુષણની આપણા સ્વાસ્થ્ય પર ઘણી વિપરીત અસરો થાય છે. પ્રદૂષણમાં શ્વાસ લેવાથી ફેફસાં નબળા પડે છે. ફેફસાંમાં પ્રદૂષણ જમા થવા લાગે છે, જેના કારણે તે સંકોચવા લાગે છે. પ્રદૂષિત હવામાં પીએમ 2.5 કણો હોય છે. જ્યારે આ કણો શ્વાસ દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે તે ઓક્સિજનની સાથે દરેક અંગ સુધી પહોંચે છે.

પછી તેઓ દરેક અંગને નુકસાન પહોંચાડે છે અને કેન્સર ફેલાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. હૃદય રોગનું જોખમ વધારે છે. જેમ કે હાર્ટ એટેક, હૃદય નબળું પડવું. પ્રદૂષિત હવાથી લીવર અને કિડની પણ પ્રભાવિત થાય છે. તેથી લોકોની ઉંમર સતત ઘટી રહી છે.