આંદામાન-નિકોબારને પાકિસ્તાનમાં જોડવા માંગતા હતા ઝીણા…પંડિત નેહરુની એક ચાલે પલટી બાજી, જાણો કેવી રીતે આ ટાપુ ભારતમાં જોડાયો

1947માં અંગ્રેજોથી આઝાદી તો મળી પણ દેશ બે ભાગોમાં વિભાજીત થયો. ભારત અને પાકિસ્તાન બે દેશ અસ્તિત્વમાં આવ્યા. એ સમયે બંને દેશો રજવાડાઓને આકર્ષવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. આ પ્રક્રિયા ચાલી રહી હતી ત્યારે સરદાર પટેલને અચાનક લક્ષદ્વીપનો વિચાર આવ્યો. સત્તાવાર રીતે લક્ષદ્વીપ મદ્રાસ પ્રેસિડેન્સી હેઠળ આવ્યું. તેથી લક્ષદ્વીપ પર ભારતનો કાયદેસરનો અધિકાર હતો. પરંતુ ઝીણાની વિચારસરણી અલગ હતી.

લક્ષદ્વીપના મોટાભાગના લોકો મુસ્લિમ હતા. તેથી જ તેમને લાગ્યું કે તે પાકિસ્તાનના ભાગમાં આવવું જોઈએ. તેમણે પાકિસ્તાની નૌકાદળનું એક ફ્રિગેટ જહાજ લક્ષદ્વીપ તરફ મોકલ્યું. જ્યારે પાકિસ્તાની સેના ત્યાં પહોંચી તો જોયું કે ત્યાં ભારતીય ધ્વજ લહેરાતો હતો. ભારતે પાકિસ્તાન પહેલા લક્ષદ્વીપ પર પોતાનો અધિકાર સ્થાપિત કરી લીધો હતો. તે સમયે જો સરદાર પટેલે ભારતીય નૌકાદળના જહાજને યોગ્ય સમયે લક્ષદ્વીપ મોકલ્યા ન હોત તો શક્ય છે કે લક્ષદ્વીપ પાકિસ્તાનના તાબામાં આવી ગયું હોત.

લક્ષદ્વીપની જેમ આંદામાન અને નિકોબારનો પણ પ્રશ્ન હતો. પરંતુ આ વખતે તેની કમાન સરદાર પટેલ નહીં, પરંતુ તત્કાલિન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુના હાથમાં હતી. પાકિસ્તાનનો આંદામાન અને નિકોબાર છોડવાનો કોઈ ઈરાદો નહોતો. પાકિસ્તાને કહ્યું કે આંદામાન અને નિકોબાર બંગાળની ખાડીમાં હોવાથી તેમને મળવા જોઈએ, પરંતુ પછી નેહરુજીની ચાલે પાકિસ્તાનના મનસૂબાઓ પર પાણી ફેરવી દીધું. ત્યારે આ લેખમાં જાણીશું કે, આંદામાન અને નિકોબાર ભારતનો ભાગ કેવી રીતે બન્યા.

આંદામાન અને નિકોબારનો ઇતિહાસ

આંદામાન અને નિકોબારના ઈતિહાસની વાત કરીએ તો, ચોલા સામ્રાજ્યના મહારાજા રાજેન્દ્ર ચોલ દ્વિતીય એ પ્રથમ શાસક હતા જેમણે આંદામાન-નિકોબારને નેવલ બેઝ તરીકે ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું. 17મી સદીમાં મરાઠા સામ્રાજ્યના કમાન્ડર કાન્હોજી આંગ્રેએ આંદામાનમાં પોતાનું નૌકા મથક બનાવ્યું હતું અને 1755 સુધીમાં યુરોપિયન લોકો આ ટાપુ પર આવવા લાગ્યા. ડેનિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના અધિકારીઓ ડિસેમ્બર 1755માં ટાપુ પર પહોંચનારા પ્રથમ યુરોપીયનો હતા. તેમણે આ ટાપુનું નામ નામ ન્યૂ ડેનમાર્ક આપ્યું, 18મી સદીમાં ઘણા વખત મેલેરિયાના પ્રકોપને કારણે આંદામાન અને નિકોબારને તેમને છોડવો પડ્યો હતો.

જેના કારણે એવું બન્યું કે ઓસ્ટ્રિયાને એક વખત ગેરસમજ થઈ કે ડેનમાર્કે ટાપુ ખાલી થઈ ગયો છે. તેઓએ ટાપુઓના આ જૂથનું નામ થેરેસા ટાપુ રાખ્યું. 1858માં અંગ્રેજોએ પ્રથમ વખત આંદામાનમાં તેમની વસાહતની સ્થાપના કરી અને અહીં સેલ્યુલર જેલ બનાવીને ગુનેગારો અને વિરોધીઓને સજા માટે મોકલવાનું શરૂ કર્યું. 16 ઓક્ટોબર, 1869 એ તારીખ હતી જ્યારે બ્રિટને ડેનમાર્ક પાસેથી આંદામાન અને નિકોબાર ખરીદ્યું અને માત્ર 24 દિવસ પછી 9 નવેમ્બર, 1869ના રોજ આંદામાન અને નિકોબાર સંપૂર્ણપણે બ્રિટિશ ભારતનો એક ભાગ બની ગયું.

અંગ્રેજો આંદામાન-નિકોબાર છોડવા માંગતા ન હતા

બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન 1943માં જાપાને આંદામાન અને નિકોબાર પર હુમલો કર્યો હતો અને અહીં જ નેતાજી સુભાષ ચંદ્ર બોઝે આઝાદ હિંદની વચગાળાની સરકારની સ્થાપના કરી હતી. જો કે, 1945માં જાપાનની હાર પછી આંદામાન અને નિકોબાર ફરીથી અંગ્રેજોના નિયંત્રણમાં આવ્યો. જો કે, ટૂંક સમયમાં જ્યારે વિભાજનનો પ્રશ્ન આવ્યો ત્યારે સમગ્ર બ્રિટિશ ભારતની જેમ આંદામાન-નિકોબારનો પ્રશ્ન પણ ઊભો થયો.

અંગ્રેજો આંદામાન-નિકોબાર છોડવા માંગતા ન હતા. આ ટાપુઓ તેમના માટે વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વના હતા. કારણ કે અહીંથી ન્યુઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયાની કોલોનીઓને સીધો ટેકો મળ્યો હતો. બ્રિટિશ સૈન્ય આ ટાપુઓને બ્રિટિશ નિયંત્રણ હેઠળ રાખવા માગતા હતા. આ અંગે નિર્ણય ભારતની સ્વતંત્રતા સમિતિએ લેવાનો હતો. વાઈસરોય લોર્ડ માઉન્ટબેટન વિભાજનના મુદ્દાને ઉકેલવા અને શક્ય તેટલી વહેલી તકે અહીંથી જવા માંગતા હતા. આંદામાન અને નિકોબારનો મુદ્દો ભારતના સ્વતંત્રતા બિલના ડ્રાફ્ટમાં હતો. પરંતુ ભારતીય રાજનેતાઓ જાણતા ન હતા કે અંગ્રેજો આંદામાન અને નિકોબાર વિશે શું વિચારી રહ્યા હતા.

આ મામલે માઉન્ટબેટન અને સ્વતંત્રતા સમિતિ વચ્ચે ઘણા ગુપ્તચર પત્રોની આપ-લે થઈ હતી. માઉન્ટબેટનનો અભિપ્રાય હતો કે આંદામાન અને નિકોબાર માટે વચ્ચેનો માર્ગ શોધવો જોઈએ. તેમણે શરૂઆતમાં પ્રસ્તાવ મૂક્યો કે ભારત અને બ્રિટન આંદામાન-નિકોબારને સંયુક્ત નિયંત્રણ હેઠળ લઈ લે અથવા બ્રિટને આ ટાપુઓ લીઝ પર માંગવા જોઈએ. આ દરમિયાન આ સમાચાર લીક થયા કે, નવા કરાર હેઠળ આંદામાન અને નિકોબાર બ્રિટનને આપવામાં આવશે.

માઉન્ટબેટન જાણતા હતા કે આંદામાન અને નિકોબારના મુદ્દે સમાચાર ફેલાવાથી ભારતમાં વધુ એક બળવો થઈ શકે છે અને પછી તેમના માટે શાંતિથી બહાર નીકળવું મુશ્કેલ બનશે. જ્યારે સ્વતંત્રતા સમિતિ છેલ્લી ઘડી સુધી આંદામાન-નિકોબારને તેના હાથમાંથી છોડવા માંગતી ન હતી.

આંદામાન-નિકોબારને ઝીણા પાકિસ્તાનમાં જોડવા માંગતા હતા

આર્મી ચીફ ઓફ સ્ટાફે બ્રિટિશ કેબિનેટને નવો રસ્તો સૂચવ્યો. તેમણે ત્રિપક્ષીય સમજૂતીની સલાહ આપી. જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે આંદામાન અને નિકોબાર માટે અલગ કમિશનરની નિમણૂક કરવામાં આવે. જેઓ સીધા ગવર્નર જનરલની નીચે કામ કરશે. જ્યાં સુધી આંદામાન-નિકોબારની સ્થિતિ સ્પષ્ટ ન થાય ત્યાં સુધી ભારત અને પાકિસ્તાનને વિશ્વાસમાં લઈને આવી જ સ્થિતિ જાળવી રાખવી જોઈએ.

માઉન્ટબેટને જુદી જુદી સલાહ આપી. તેમણે કહ્યું કે અત્યારે આંદામાન અને નિકોબારની સ્વાયત્તતા નક્કી કરવી જોઈએ. આગળ જતાં જરૂરિયાત મુજબ, ભારત સાથે સમાધાન કરવામાં આવશે. માઉન્ટબેટનને આ મુદ્દે નેહરુજી સાથે વાત કરી હતી. નેહરુજી પણ સંમત થયા હતા કે ભારત ચોક્કસપણે આવા પ્રસ્તાવ પર વિચાર કરશે, જો કે તેમણે એવી કોઈ બાંયધરી આપી ન હતી કે કોઈ પણ આવા પ્રસ્તાવ માટે સંમત થશે.

નેહરુજી અને માઉન્ટબેટન વચ્ચે હજુ આ વાત ચાલી રહી હતી, ત્યારે ત્રીજા ખેલાડી તરીકે મુસ્લિમ લીગમાંથી ઝીણાની એન્ટ્રી થઈ. ઝીણાએ દાવો કર્યો કે આંદામાન અને નિકોબારને પણ બાકીના ભારતની જેમ વિભાજિત કરવું જોઈએ. તેમણે આંદામાન અને નિકોબાર પર પાકિસ્તાનનો દાવો રજૂ કરતી વખતે કેટલાક તર્ક આપ્યા.

જેમાં ઝીણાનો એક તર્ક હતો કે, પાકિસ્તાન એક હોવા છતાં તે બે છે. ભારત તેના બે ભાગો વચ્ચે આવે છે. શક્ય છે કે જો કોઈ દિવસ ભારત રસ્તો આપવાનું બંધ કરી દે તો પૂર્વ અને પશ્ચિમ પાકિસ્તાન વચ્ચે માત્ર દરિયાઈ માર્ગ જ બચશે અને આવી સ્થિતિમાં આંદામાન-નિકોબાર તેમના માટે ઘણું મહત્વ ધરાવે છે. ઝીણાનો બીજો તર્ક એ હતો કે આંદામાન અને નિકોબાર ઐતિહાસિક રીતે ભારતનો ભાગ નથી. ત્યાંની મોટાભાગની વસ્તી આદિવાસી છે અને તેઓનો ભારત સાથે ધાર્મિક કે સાંસ્કૃતિક સંબંધ નથી.

નેહરુની ચાલ

ઝીણાનો પ્રયાસ હિન્દુ-મુસ્લિમ એંગલનો ઉપયોગ કરવાનો હતો. કારણ કે અત્યાર સુધી હિન્દુ પ્રભુત્વ ધરાવતા વિસ્તારો ભારતમાં આવશે તે નક્કી હતું અને મુસ્લિમ બહુમતી ધરાવતા પાકિસ્તાનમાં જશે. ઝીણાએ આ હેતુ માટે બ્રિટિશ વડાપ્રધાન ક્લેમેન્ટ એટલી અને વિપક્ષી નેતા વિન્સ્ટન ચર્ચિલને પત્ર પણ લખ્યો હતો. ચર્ચિલ ઝીણાના સારા મિત્ર હતા. એટલીએ પણ ઝીણાનો પક્ષ લીધો. તેમણે વાઈસરોય માઉન્ટબેટનને પત્ર લખીને તેમનો અભિપ્રાય પૂછ્યો. માઉન્ટબેટને નેહરુને તેમનો અભિપ્રાય પૂછ્યો અને નેહરુ 1941ની વસ્તી ગણતરી લાવ્યા. જે મુજબ આંદામાન અને નિકોબારની વસ્તી લગભગ 34 હજાર હતી. તેમાંથી 8 હજાર મુસ્લિમો, 12 હજાર હિંદુ, શીખ, ખ્રિસ્તી અને બાકીના આદિવાસી હતા.

ઝીણાએ જવાબ આપ્યો કે આ સાબિત કરે છે કે અહીં હિંદુઓ બહુમતી નથી. ત્યારે નેહરુએ વળતો જવાબ આપતા કહ્યું કે, ટાપુની બહુમતી વસ્તી બિન-મુસ્લિમ છે. તેથી તે પાકિસ્તાનમાં આપી શકાય નહીં. તેમજ ભારત અને આંદામાન વચ્ચેના ઐતિહાસિક સંબંધોની યાદ અપાવતા તેમણે કહ્યું કે મદ્રાસ, કેરળ અને બંગાળમાંથી મોટી સંખ્યામાં લોકો આંદામાનમાં આવીને સ્થાયી થયા છે. અને અહીંની ન્યાયતંત્ર પણ કલકત્તા હાઈકોર્ટ હેઠળ આવે છે. તેથી આંદામાન અને નિકોબાર પર ભારતનો અધિકાર સાબિત થાય છે.

આંદામાન-નિકોબાર ભારતમાં જોડાયું

હવે એક જ પ્રશ્ન બાકી હતો. જો કોઈ દિવસ ભારત પાકિસ્તાનને તેની એરસ્પેસનો ઉપયોગ કરતા અટકાવે તો ? આના પર નેહરુએ દરિયાઈ માર્ગનો નકશો માંગ્યો અને સાબિત કર્યું કે કરાચીથી ચટગાંવ જતા માર્ગમાં આંદામાન કે નિકોબાર જવાની જરૂર નથી. માઉન્ટબેટને એ જ જવાબ એટલીને મોકલ્યો. તેમ છતાં એટલી તૈયાર ન થયા. એક નવો પ્રસ્તાવ આપતાં તેમણે કહ્યું કે જ્યાં સુધી આંદામાન-નિકોબાર મુદ્દો ઉકેલાય નહીં ત્યાં સુધી તેને સ્વતંત્રતા બિલથી અલગ રાખવું જોઈએ. હવે છેલ્લો કોલ માઉન્ટબેટનના હાથમાં હતો. સ્વતંત્રતા સમિતિને પોતાનો અભિપ્રાય આપતાં તેમણે કહ્યું કે ભાગલાની અંતિમ ક્ષણોમાં આંદામાન અને નિકોબારનો મામલો બગડી શકે છે. તેથી બ્રિટને આ મુદ્દે ભારત સાથે બાદમાં અલગથી ચર્ચા કરવી જોઈએ.

આખરે માઉન્ટબેટનનો વાત સ્વીકારવામાં આવી અને આંદામાન-નિકોબાર ભારતને આપવામાં આવ્યું. તેનું એક મોટું કારણ એ હતું કે એટલીને આશા હતી કે નેહરુ અને માઉન્ટબેટન વચ્ચેની મિત્રતાના કારણે તેમને આંદામાનમાં પોસ્ટ સ્થાપવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે. જો કે આવું બન્યું ન હતું. નેહરુએ બ્રિટન સાથે કોઈપણ કરાર કરવાનો ઇનકાર કર્યો. 1947માં ભારતની સ્વતંત્રતા પછી આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ ભારત સરકારના નિયંત્રણ હેઠળ આવ્યા અને 1950માં તેને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ તરીકે સમાવિષ્ટ કરવામાં આવ્યો, જે ભારતના પ્રજાસત્તાકનો ભાગ બન્યો. ત્યાર બાદ 1 નવેમ્બર, 1956ના રોજ તેને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ જાહેર કરવામાં આવ્યો.