વ્યાપાર તો પછીની વાત છે, ભારતને પહેલા એ તો ખબર પડે કે પાકિસ્તાનમાં શાસક કોણ છે ?

આપણા બધા પડોશીઓમાં પાકિસ્તાન એવો દેશ છે જેને ભારતના લોકો ધિક્કારે છે. બંને દેશો વચ્ચે એકબીજા પર આરોપ-પ્રત્યારોપનો સિલસિલો ઘણો જૂનો છે, ત્યારે વર્તમાન પરિસ્થિતિ એવી છે કે વેપાર-વાણિજ્યની દૃષ્ટિએ પાકિસ્તાન માટે ભારત સાથે સારા સંબંધો જાળવવા વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

પણ પાકિસ્તાનને કોણ ચલાવી રહ્યું છે ?

પરંતુ, ભારત માટે અત્યારે ઈસ્લામાબાદનો પ્રભારી કોણ છે તે અંગે હજુ સ્પષ્ટ નથી. અને આ હકીકત ભારતીય વિદેશ નીતિ નિષ્ણાતોને મૂંઝવણમાં મૂકે છે. ત્યારે પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાન વિશે નિર્ણય લેવો ભારત માટે મુશ્કેલ બની રહ્યો છે. તેથી, ભારતમાં એવી ચર્ચા ચાલી રહી છે કે સ્થિર અને અસ્થિર પાકિસ્તાનમાંથી ભારતના હિતમાં શું છે.

ટીકાકારો કહે છે કે પાકિસ્તાનીઓને પણ ખબર નથી કે હવે તેમના પર કોણ શાસન કરી રહ્યું છે. શું આ શાહબાઝ શરીફની આગેવાની હેઠળની 11-પક્ષની પીડીએમ છે ? શું તે ઈમરાન ખાનની આગેવાની હેઠળની પીટીઆઈ છે કે પછી તે ‘એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ’ છે (આર્મી, આઈએસઆઈ અને અન્ય સંસ્થાઓનું ખતરનાક મિશ્રણ)? પાકિસ્તાને તેની અનિશ્ચિત આર્થિક સ્થિતિ, અસ્થિર સરકાર અને આતંકવાદને કારણે પોતાને હાસ્યનો પાત્ર બનાવ્યો છે.

નવી દિલ્હી માટે  આ વાત સામાન્ય નથી

સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે પાકિસ્તાનમાં આવી સ્થિતિ ભારત માટે સારી નથી. ખાસ કરીને આતંકવાદના મોરચે. જ્યાં સુધી વેપારની વાત છે તો ભારતને અવગણવાથી પાકિસ્તાનને વધુ નુકસાન થઈ રહ્યું છે. ભારતે WTOના ધોરણો મુજબ 1996માં પાકિસ્તાનને મોસ્ટ ફેવર્ડ નેશન (MFN)નો દરજ્જો આપ્યો હતો. 2012માં પાકિસ્તાને આને પૂર્ણ કરવાની વાત કરી હતી, પરંતુ તે આવું ક્યારેય ન કરી શક્યું.

સારા સમયમાં પણ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેનો વેપાર 2.5 અબજ ડૉલરથી વધુ થઈ શક્યો નથી. પુલવામા (ફેબ્રુઆરી 2019ના વિસ્ફોટમાં અર્ધલશ્કરી દળોના કાફલાને નિશાન બનાવ્યા જેમાં ઓછામાં ઓછા 40 CRPF જવાનો માર્યા ગયા હતા) પછી બધું અટકી ગયું.

પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાન

વાસ્તવમાં, અમેરિકી દળોની પીછેહઠ અને કાબુલમાં તાલિબાનોના કબજાના એક વર્ષ પછી, ભારત અફઘાનિસ્તાનમાં શું થઈ રહ્યું છે તેના પર આંખ આડા કાન કરી શકતું નથી.

આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે અસ્પૃશ્ય એવા તાલિબાન પાકિસ્તાન સાથે તેના સંબંધો જાળવી રાખે છે, જોકે તે અત્યંત નબળા છે. તાલિબાને ડ્યુરન્ડ લાઇન પર તેની સરહદ પરના પાકિસ્તાનના દાવાને ફગાવી દીધા છે અને તે પાકિસ્તાન સ્થિત તાલિબાન જૂથ તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન (TTP) પ્રત્યે સહાનુભૂતિ ધરાવે છે.

તાલિબાન શાસનને માર્ગદર્શન આપવામાં પાકિસ્તાનની નિષ્ફળતાએ ભારતને અફઘાનિસ્તાનમાં પુનઃસ્થાપિત કરવાનો આધાર આપ્યો છે. અફઘાનિસ્તાનમાં, ભારતે સંસદની ઇમારતો, રસ્તાઓ અને પુલો, હોસ્પિટલો અને હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્લાન્ટ સ્થાપ્યા છે.

તાલિબાન, જેની પાસે ચૂંટાયેલી સરકાર નથી, તે હજુ પણ અહેમદ મસૂદની આગેવાની હેઠળના રાષ્ટ્રીય પ્રતિકાર મોરચાના પ્રતિકારનો સામનો કરે છે. આ વિસ્તારમાં અલ-કાયદા અને ISISના તત્વો પહેલેથી જ સક્રિય છે. જેની લડાઈ તાલિબાન સાથે છે.

અફઘાનિસ્તાનમાં પાકિસ્તાનનો દાવ અમુક અંશે સાચો છે કારણ કે બંને પાડોશી છે. પરંતુ તેની મહત્વાકાંક્ષા માત્ર આ દેશ જ નહીં, પરંતુ પશ્ચિમ એશિયાના વેપાર માર્ગો પર પણ નિયંત્રણ રાખવાની છે. ભારતના ઉત્તર પશ્ચિમમાં આ બધી વિક્ષેપ ભારત માટે સારી નથી.

ભારત સરકારે અફઘાનિસ્તાનમાં માત્ર કાશ્મીરમાં કટ્ટરપંથીઓના ફેલાવાને રોકવા માટે જ નહીં, પરંતુ સંભવિત ઘટનાઓની આગાહી અને નિયંત્રણ કરવા માટે તેના કાન ખુલ્લા રાખવા પડશે. જેથી કરીને ભારત કોઈપણ ઉથલપાથલથી અસ્પૃશ્ય રહે.