એક વર્ષમાં પ્રથમ વખત વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 600 બિલિયન ડોલરની નીચે, રૂપિયો અત્યાર સુધીના સૌથી નીચલા સ્તરે પહોંચ્યો

છેલ્લા આઠ સપ્તાહથી દેશના વિદેશી મુદ્રા ભંડાર (Foreign Exchange Reserves)માં સતત ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. ફોરેક્સ રિઝર્વ એક વર્ષમાં પ્રથમ વખત $600 બિલિયનના મનોવૈજ્ઞાનિક સ્તરથી નીચે સરકી ગયું છે. એક તરફ કાચા તેલના ભાવ (Crude Oil Price)માં ફરી વધારો થઈ રહ્યો છે. ફુગાવાની સમસ્યા ગંભીર બની રહી છે અને વિશ્વભરની કેન્દ્રીય બેંકો વ્યાજ દરમાં વધારો કરી રહી છે. બીજી તરફ દેશમાં ડોલરનું રિઝર્વ ઘટી રહ્યું છે. આર્થિક સુધારા માટે આ સ્થિતિ સારી નથી. વિદેશી અનામતની દ્રષ્ટિએ ભારત હાલમાં વિશ્વમાં પાંચમા ક્રમે છે. ચોથા સ્થાને રશિયા છે, જેની પાસે $607 બિલિયનનું અનામત છે. ભારત પાસે હજુ પણ એટલું અનામત છે કે એક વર્ષની આયાત સરળતાથી કરી શકાય છે.

ફેબ્રુઆરી સુધી બધું બરાબર ચાલતું હતું, પછી રશિયાએ યુક્રેન પર આક્રમણ કર્યું અને વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થા સામે ગંભીર પડકાર ઉભો થયો. કોમોડિટીના ભાવ આસમાને પહોંચ્યા. ક્રૂડ ઓઈલ 140 ડોલર પ્રતિ બેરલ સુધી પહોંચી ગયું છે. ભારત પોતાની જરૂરિયાતના 80 ટકા તેલની આયાત કરે છે. આવી સ્થિતિમાં મોંઘા તેલના કારણે આયાત બિલ ખૂબ જ વધી ગયું છે. પેમેન્ટ ડોલરમાં હોવાને કારણે ડોલર રિઝર્વ ઘટવા લાગી છે.

યુક્રેન કટોકટીમાં 35 બિલિયન ડોલરનું નુકસાન

24 ફેબ્રુઆરીએ રશિયાએ યુક્રેન પર હુમલો કર્યો. ત્યારથી દેશના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં 35 બિલિયન ડોલરનું અથવા 5.5 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. બીજી તરફ યુએસ ફેડરલ રિઝર્વે FOMCની સતત બીજી બેઠકમાં વ્યાજ દરમાં વધારો કર્યો હતો. માર્ચ અને મેમાં મળીને વ્યાજ દરમાં 0.75 ટકાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે. તેના કારણે ડોલરમાં ઉછાળો જોવા મળી રહ્યો છે અને ડોલર ઈન્ડેક્સ 20 વર્ષની સર્વોચ્ચ સપાટીએ પહોંચી ગયો છે.

FPIએ આ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં 1.46 લાખ કરોડ ઉપાડ્યા છે

વ્યાજદરમાં વધારાને કારણે વિદેશી રોકાણકારો ભારતીય બજારમાંથી પાછીપાની કરી રહ્યા છે. આ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં FPIsએ ભારતીય બજારમાંથી 1.46 લાખ કરોડ રૂપિયા પાછા ખેંચી લીધા છે. ભારતની અર્થવ્યવસ્થામાં ખાનગી રોકાણનો મોટો ફાળો છે. જો એફપીઆઈ આ રીતે જ પાછું જતું રહેશે તો વૃદ્ધિને મોટું નુકસાન થશે.

રોકાણ માટે આટલું અનામત જરૂરી છે

જો રિઝર્વ બેંક ફોરેન રિઝર્વને $600 બિલિયનથી ઉપર નહીં રાખે તો તેના ગંભીર પરિણામો આવશે. 600 બિલિયન ડોલરનું અનામત યુક્રેન યુદ્ધની ઘટનામાં તાકાત અને આત્મવિશ્વાસની નિશાની છે. જો તે આ સ્તરથી ઉપર રહે તો રોકાણકારોને આકર્ષવા જરૂરી છે. અર્થવ્યવસ્થાને પુનર્જીવિત કરવા માટે ખર્ચ જરૂરી છે અને તે માટે રોકાણ ખૂબ જ જરૂરી છે. ફેડરલ પગલાં પછી કોઈપણ રીતે વિદેશી રોકાણકારોને આકર્ષવાનું મુશ્કેલ બની રહ્યું છે.

રૂપિયાને મજબૂત કરવા માટે CRR વધ્યો

રિઝર્વ બેંકે આ દિશામાં કામ શરૂ કરી દીધું છે. કેશ રિઝર્વ રેશિયો (CRR) વધારીને 4.5 ટકા કરવામાં આવ્યો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આની મદદથી રિઝર્વ બેંક 87 હજાર કરોડની લિક્વિડિટી વધારશે, જેનાથી રૂપિયો મજબૂત થશે. તે ડોલર સામે સર્વકાલીન ઉચ્ચ સ્તરે પહોંચી ગયો છે.