
ચાંચડ કાળા-ભૂરા રંગના, ખૂબ જ નાના અને અત્યંત ઝડપી કૂદકા મારતા જીવજંતુઓ હોય છે. તેઓ ટિક્સ કરતા નાના હોય છે પરંતુ બહુ ઝડપથી ફેલાય છે. શ્વાનના શરીર પર ચાંચડ છે કે નહીં તે જાણવા માટે, ભીના ટિશ્યૂ પેપર વડે તપાસી શકાય છે. જો તેમાં લાલ ડાઘ પડે, તો ચાંચડની હાજરી હોવાની શક્યતા રહે છે.

ચાંચડ પણ અનેક પ્રકારના પરોપજીવી હોય છે. જો કે તેઓ ટિક્સ જેટલા ઘાતક નથી, પરંતુ તેમ છતાં ટેપવોર્મ્સ અને ટાઇફસ જેવા રોગો ફેલાવી શકે છે. લાંબા સમય સુધી ચાંચડ રહે તો શ્વાનની ત્વચા ખરાબ થઈ શકે છે અને વાળ પણ ઊતરવા લાગે છે.

ટિક્સ અને ચાંચડ બંને એક સાથે અનેક ઇંડા મૂકે છે. આ કારણે તેમનો ઉપદ્રવ ખૂબ જ ઝડપથી વધે છે અને થોડા જ સમયમાં બેકાબૂ બની શકે છે. તેથી, શ્વાનમાં ટિક્સ કે ચાંચડ દેખાય તે સાથે જ તાત્કાલિક સારવાર કરવી અત્યંત જરૂરી છે. ઉપદ્રવના પ્રારંભિક તબક્કામાં તેને ઓળખવું સહેલું ન હોઈ શકે. તેથી આખા વર્ષ દરમિયાન નીચે દર્શાવેલા ચિહ્નો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. શ્વાનના માથા અને કાનની આસપાસ સતત અને અતિશય ખંજવાળ થવી એ મુખ્ય લક્ષણ છે.

શ્વાનની ત્વચા પર લાલ ફોલ્લીઓ કે ચામડી પર ટિક્સ અથવા ચાંચડના કરડવાના નિશાન દેખાઈ શકે છે. શ્વાનના વાળમાં કાળા-ભૂરા પાવડર જેવો પદાર્થ દેખાય તો તે ચાંચડની ગંદકી હોઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, ઘરમાં ક્યાંય પણ એકપણ ટિક્સ દેખાવું એ પણ ઉપદ્રવનું સ્પષ્ટ સંકેત છે. કેટલાક શ્વાનને ટિક્સના કરડવાથી એલર્જી થાય છે, જેના કારણે ત્વચા પર ફોલ્લીઓ, ફૂસકા અથવા ચામડીમાં સોજો પણ થઈ શકે છે.

શ્વાનમાંથી ટિક્સ દૂર કરવા માટે સૌપ્રથમ ટિક્સની આસપાસના વાળ હળવેથી ફેલાવી દો, જેથી કામ કરવા માટે સ્પષ્ટ જગ્યા મળી રહે. ત્યારબાદ ટિક્સને ત્વચાની શક્ય તેટલી નજીકથી મજબૂત રીતે પકડીને ધીમે અને નરમાઈથી બહાર ખેંચો. આ રીતે કાઢવાથી ટિક્સ ફાટવાની અથવા તેના ભાગો ત્વચામાં અટકી જવાની શક્યતા ઓછી રહે છે.